Atebetü'l-Hakayık

Atebetü'l-Hakayık, Edip Ahmet Yükneki'nin 12. yüzyılda, Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar'a hediye ettiği, hadis ve Arapça beyitlere dayanarak yazdığı şiirlerle, ahlaklı insan olmanın yollarını, ahlak ilkelerini açıklamış, çeşitli ahlakî öğütlerde bulunmuş, İslamî düşünce ve görüşlere yol gösterici olmuş eserdir. Hakaniye lehçesi ile yazılmıştır. Eserin adı günümüzde "Hakikatlerin Eşiği" şeklinde aktarılabilir.

Uygur harfleriyle Adbetü'l-Hakayık olarak kaydedilmiştir. Modern zamanda ilk bilindiğinde "Hibetü'l-Hakayık" veya "Aybetü'l-Hakayık" olarak, yanlış bir şekilde isimlendirilmiştir. Eserde dünyayı, Allah'ı, insanı bilmenin sadece bilim yoluyla olabileceği anlatılır. Bilginin faydası ve bilgisizliğin zararı hakkında olan konuyu işlemiştir.

Nazım birimi beyit ve dörtlüklerden oluşan bu eserini şair, Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig’i gibi aruz vezniyle ve Karahanlı Türkçesi ile yazmıştır. Şairin bu eserini nerede ve ne zaman yazdığı kesin olarak bilinmemektedir. Eserin Kaşgar şivesiyle, Uygur harfleriyle yazılmış ilk yazması İstanbul'da Ayasofya Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.

Eserin özellikleri

• Konusu din ve ahlaktır.
• Didaktik (öğretici) bir eserdir. Bir nasihatname özelliğindedir.
• Gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler vardır.
• 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşmaktadır.
• Aruz ve hece ölçüsüyle yazılmıştır.
• Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır.
• Eser 14 bölümden oluşur. Baştaki 5 bölüm giriş, şairin "nevi" adını verdiği 8 bölüm asıl konu, sondaki 1 bölüm de bitiriş bölümüdür.
• Giriş bölümleri kaside biçimiyle (aa ba ca da...), asıl konu ile ilgili bölümler ve bitiriş bölümü dörtlüklerle (aaba) yazılmıştır. Giriş bölümünde 40 beyit, asıl konu ve bitiriş bölümlerinde 101 dörtlük vardır. Eserin tamamı 484 dizeden oluşur.
• Eser geçiş dönemi edebiyatı ürünüdür.
• Atebetü'l-Hakayık'ta üzerinde durulan bir başka konu da, insanın diline sahip olmasıdır.
• Eserde aruz ve hece ölçüsü bir arada kullanılmıştır.

Atebetü'l-hakayık'tan örnekler

• Cömertlik şeref, ikbal ve cemali artırır.
• Bilgili lüzumlu sözü söyler.
• Bilgisiz ne söylese anlamadan söyler.