Abiyotik faktör
Biyoloji ve ekolojide abiyotik faktörler veya abiyotik bileşenler, canlıların ve ekosistemin işleyişini etkileyen; canlı olmayan, fiziksel veya kimyasal olarak çevrenin birer parçalarıdırlar. Abiyotik faktörler ve bunlarla ilişkili olaylar biyolojiyi desteklemektedir.
Abiyotik faktörler büyüme, bakım ve üreme açısından canlıları etkileyen fiziksel koşulları ve cansız kaynakları içerir. Kaynaklar, bir organizmanın gerektirdiği ve tüketildiği veya başka bir şekilde diğer organizmaların kullanımına sunulmadığı ortamda madde veya nesne olarak ayırt edilir.[1][2]
Bir maddenin bileşeninin bozulması hidroliz vb. kimyasal veya fiziksel değişimlerle meydana gelir. Atmosferik koşullar ve su kaynakları gibi bir ekosistemin tüm cansız faktörlerine abiyotik faktörler denir.[3]
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Biyolojide abiyotik faktörler arasında su, ışık, radyasyon, sıcaklık, nem, atmosfer, asitlik ve toprak yer alabilir. Makroskopik iklim genellikle yukarıdakilerin her birini etkiler. Basınç ve ses dalgaları, denizlerde ve karalarda alt ortamlar bağlamında da düşünülebilir.[4] Okyanuslardaki abiyotik faktörler arasında oksijen, substrat, su berraklığı, güneş enerjisi ve gelgitler de yer alır.[5] C3, C4 ve CAM bitkilerinin mekaniklerindeki abiyotik stres faktörlerine bağlı olarak Calvin-Benson döngüsüne karbondioksit akışını düzenlemedeki farklılıkları göz önünde bulundurun. C3 bitkilerinin fotosolunumu yönetme mekanizmaları bulunmazken C4 and CAM bitkileri fotosolunumu önlemek için ayrı bir FEP karboksilaz enzimi kullanır. Böylece belirli yüksek enerjili ortamlarda fotosentez işlevlerinin verimini artırır.[6][7]
Çoğu arkea çok yüksek sıcaklıklara, basınçlara veya kükürt gibi olağandışı kimyasal madde konsantrasyonlarına ihtiyaç duyar. Bunun nedeni ekstrem koşullara çok iyi bir şekilde uyum sağlamalarıdır. Ayrıca mantarlar da kendi ortamlarının sıcaklık, nemlilik gibi değişken koşullarında hayatta kalmak için evrimleşmiştir.[8]
Örneğin, ılıman yağmur ormanları ve çöller arasında nem oranı ve yağış miktarı bakımından önemli fark vardır. Ortamda bulunan su miktarındaki bu fark, söz konusu bölgelerde yaşayabilen organizmalarda çeşitliliğe neden olmaktadır. Abiyotik faktörlerdeki bu farklılıklar, türlerin bulundukları ortamda yaşam şartlarının oluşmasında ve yanı sıra türler arasındaki rekabeti de etkileyerek rekabetin taraflarını da değiştirir. Tuzluluk gibi abiyotik faktörler, bir türe, diğer bir türe karşı rekabet avantajı sağlayabilir; genel ve uzman rakiplere karşı bir türün evrilleştirmesine ve değiştirilmesine neden olan baskılar yaratabilir.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Biyotik faktör, ekosistemi etkileyip şekillendiren ve onun canlı bir parçası olan faktördür.
- Abiyogenez, cansız maddenin kademeli olarak karmaşıklığını artırarak canlı maddeye dönüşümü olayıdır.
- Azot döngüsü
- Fosfor döngüsü
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ricklefs, R.E. 2005. The Economy of Nature, 6th edition. WH Freeman, USA.
- ^ Chapin, F.S. III, H.A. Mooney, M.C. Chapin, and P. Matson. 2011. Principles of terrestrial ecosystem ecology. Springer, New York.
- ^ Water Quality Vocabulary. ISO 6107-6:1994.
- ^ Hogan, C. Benito (2010). "Abiotic factor". Encyclopedia of Earth. Washington, D.C.: National Council for Science and the Environment. 8 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ "Ocean Abiotic Factors" (PDF). National Geographic Society. 2011. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ Wang, Chuali; Guo, Longyun; Li, Yixue; Wang, Zhuo (2012). "Systematic Comparison of C3 and C4 Plants Based on Metabolic Network Analysis". BMC Systems Biology. 6 (59). ss. S9. doi:10.1186/1752-0509-6-S2-S9. PMC 3521184
. PMID 23281598.
- ^ "Rubisco and C4 Plants" (PDF). RSC: Advancing the Chemical Sciences. RSC. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ "Abiotic Components". Department of Biodiversity and Conservation Biology, University of the Western Cape. 25 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ Dunson, William A. (Kasım 1991). "The Role of Abiotic Factors in Community Organization". The American Naturalist. 138 (5). ss. 1067-1091. doi:10.1086/285270. JSTOR 2462508.
