Kolluk kuruluşu

Kolluk kuruluşu, ülkelerdeki rejime göre değişmekle birlikte; genel anlamda, bir devlette emniyet ve asayiş ile ilgili yasaları uygulamaktan sorumlu genellikle silahlı devlet kuruluşlarıdır.

Bu kurum ve kuruluşların yaptığı hizmetlerin tümüne güvenlik hizmetleri denilmektedir. Kolluk kuruluşları ister adli kolluk olsun, isterse önleyici kolluk ya da askerî kolluk hizmetlerinde, ülkelerde yasama organlarının verdiği kararları kamuda uygular ve türlerine göre denetlerler. Bir kolluk kuruluşu bazen hem önleyici, hem adli, hem de askerî kolluk görevlerini yapmakla görevli olabilir. Ya da iç mekanizmasında çeşitli branşlar için oluşturduğu özel birimler vasıtasıyla yalnızca belirli bir suça veya suçu önlemeye yönelik işlemler yapabilir.

Madde genelinde Kolluk kuruluşu (İngilizce LEAs) kolluk kuvvetinden daha büyük yapılarda bulunan kolluk yetkisini kullanabilen kurumları, departmanları ve büroları (Örn. FBI, ATF gibi), Kolluk Kuvveti (İngilizce LEA law enforcement agency) terimi ise aynen kullanıldığı gibi daha küçük, kolluk kuruluşuna bağlı veya bağlı olmayan yerel kolluk birimlerini ifade etmek için kullanılmıştır.

Bu maddede tanımlanan diğer terimler
yerel polis
uluslararası kolluk kuvveti
çok uluslu kolluk kuvveti
federal kolluk kuvveti
federal polis
ulusal yasa düzenleme dairesi
ulusal polis
dini polis
polis
Sahil Güvenlik
askeri polis
inzibat
jandarma
sivil polis
gizli polis

Yetki çevresi

Yerel kolluk kuvvetini tanıtıcı klasik unsurlardan polis arabası ve polis memuru

Europol'ün yetki çevresi

Kolluk kuvvetleri yetkilendirildiği çevrede, yasalar ile sınırlandırılmış özel yetkilerini kullanarak görevlerini yürütür. Kolluk kuruluşları görev yaptığı ülkedeki coğrafya koşullarına uygun olarak sınıflandırılmıştır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan Alkol, Tütün, Ateşli Silahlar ve Patlayıcılar Bürosu ülkenin bir bölümünde, Queensland Polisi Avustralya ülkesi genelinde veya uluslararası bir örgüt olan Interpol şu anda dünya üzerindeki üye 190 ülkede ya da Europol gibi bir kolluk kuruluşu Avrupa Birliği ülkelerinde yetkilerini kullanabilir.

Europol, Avrupa Birliği'nde bulunan kolluk kuvvetlerine kolluk faaliyetlerinde yardımcı olmak ve aralarındaki gerekli olan bilgi paylaşımını oluşturmak gibi yetkilere sahiptir. Bazen bir kolluk kuvveti, yetkisinde bulunan bir durumda yasal karmaşıklığı gerekli ciddiyet ile belirleyebilir. Bazı ülkeler, kurumları arasındaki politikalar ile veya yetki devri vasıtasıyla bu koşulları belirler. Örneğin Avustralya'da Avustralya Federal Polisi, kendisine yine bir kolluk kuvveti tarafından gönderilen karmaşık ciddi bir olayda kolluk kuruluşu görevini üstlenmektedir. Bazı diğer ülkelerde ise kolluk kuruluşları, mevcut yasalar doğrultusunda daha az ciddi ve karmaşık olaylarda bu tür misyonu üstlenir ve soruştururlar. Örneğin ABD'de bulunan Federal Soruşturma Bürosu yasa dışı sınır geçişleri olaylarında yakalananlardan, sadece olayın ciddiyeti ve karmaşıklığı fazla olanları yasalar gereğince diğer kurumlara sevk edecektir. Bu gibi durumlar, her ülkede ya yasalarla, yahut politik oy birliği ile veya olayların o ülke için ciddiyeti ve karmaşıklığı ile ilgili olarak farklı şekillerde bir arada kolluk kuruluşu yetkisinde bulunabilir.

Kolluk kuruluşlarından geniş bir alanda yetkileri bulunanlardan başka, tipik bir ülkede yetkilerini coğrafi olarak ayrılmış bölümlerde kullanabilen kolluk kuruluşlarına ise Yerel Polis veya Bölgesel Polis gibi isimler verilmektedir. Ayrıca bu kuvvetler, geniş alanda yetkileri bulunan kolluk kuruluşlarına da, bölgelerinde meydana gelen olaylarda yetkileri çerçevesinde yardımcı olurlar. Fakat bazı genel kolluk kuruşları; genel olarak siyasi, askerî, dinî ya da ırksal konularda görev yapmamaktadırlar.

Kolluk kuruluşlarının organizasyon ve yetkileri

Yetki alanı olarak, uluslararası kolluk kuruluşları resmî belgelerde sürekli olarak bu isimle anılsa dahi, uluslararası ve çok uluslu kolluk kuruluşu arasında önemli farklılıklar olabilmektedir. Örneğin; birden fazla devlette görev yapabilen Interpol kuruluşu veya görevlileri, görev yaptığı devlet sınırları içerisinde yargılanamaz.

Çok uluslu bir kolluk kuruluşu genelde ülkenin veya ülkelerin bir bölümünde görev yapar. Örneğin Bosna-Hersek'te Avrupa Birliği Polis Misyonunda birçok ülke görevlisi çok uluslu bir şekilde belirli bir bölgede görev yapmaktadırlar. Interpol de çok uluslu bir kolluk kuruluşudur, ancak uluslararası değildir.

Bir ülkede bulunan herhangi bir kolluk kuruluşu tüm ülke genelinde kolluk görevi yapmak için yapılandırılmış olabilir. Ya da ülkenin belli bir bölümüne yönelik kuvvet ayrımına tabi tutulmuş olarak da görev yapabilmektedir.

Bir ülkedeki kolluk kuvveti yetkilerinin bölümleri

Ülkelerdeki kolluk kuruluşlarının yetki alanları, genellikle ülkenin siyasi yapısı doğrultusunda bölünmüş olan alanlarına paralel olarak verilmektedir. Bu bölünme eyalet veya bölge olabileceği gibi il, ilçe, şehir veya belediye ile kasaba seviyesinde olabilmektedir. Örneğin Avustralya'da her eyaletin kendi kolluk kuruluşu vardır. ABD'de ise her eyaletin, şehir ya da ilçenin kendi kolluk kuruluşu bulunmaktadır. Türkiye'de ise; Polis, Jandarma ve Sahil Güvenlik olmak üzere üç ana kolluk kuruluşu bulunmaktadır.

Yerel Polis

Genellikle küçük kolluk kuvvetleri yani Yerel Polis, kendilerine verilen alanlarda bulunan bir kuvvet, ofis veya karakol binasında hizmetlerini yürütürler. Bu lojistik açıdan gereklidir. Aynı durum ve yapılanma görev özelliğine göre büyük kolluk kuruluşları için de geçerli olabilir. Örneğin Türkiye'de MİT'in bölgelerde bulunan kuvvetleri buna örnek olarak verilebilir. Çoğunlukla kolluk kuvvetleri belirlenen bu alanlarda yine belirlenmiş yetkilere sahiptirler. Kolluk kuvvetleri bazen yargı makamlarının talepleri veya görev gereksinimi ya da devam etmekte olan bir suçun takibi gibi nedenlerden dolayı yetkili olduğu alan dışında da görevlendirilebilmektedir. Ayrıca örneğin; Türkiye'de her ilçede bir Emniyet teşkilatı bulunmakta ve buraya bağlı karakollar vasıtasıyla görevler yürütülmektedir. İlçe Emniyet Müdürlükleri ise İl Emniyet Müdürlüklerine bağlıdır ve tüm İl Emniyet Müdürlükleri, Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı olarak görevlerini yürütmektedirler.

Sahil Güvenlik

Türk Sahil ve Denizlerinde Asayiş, Arama Kurtarma, Can ve mal güvenliğini sağlama...vb. görevleri kanunlar çerçevesinde yapmaya tek yetkili kurum olarak Sahil Güvenlik Teşkilatı (Sahil Güvenlik Polisi), kendisine 2692 sayılı Sahil Güvenlik Kanunu, Sahil Güvenlik Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yasası ile 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu'nda ve diğer yasalarda verilen görevleri yerine getiren kolluk kuvvetidir. Bu alan Türkiye Sahil ve Denizlerinin yüzölçümünün %94'ünü kapsamaktadır. Sahil Güvenlik, İçişleri Bakanlığı'na bağlı olarak görev yapmaktadır.

Dinî polis

Bir kolluk kuvveti, ülkede laik hukuktan ayrı olarak şeriat veya halakha gibi dinî yasaları uygulamakla sorumlu olabilmektedir. Dünyadaki kolluk kuruluşlarının pek çoğunda dinî konuları, kolluk kuruluşlarının görevleri arasında belirtmezler ve bu dinî konularla ilgilenen, Türkiye'deki Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı gibi ayrı birimleri ve yönetim organları bulunmaktadır. Dinî polis yani dinî kolluk kuvvetleri ise dinî öğretiler ile devlet hukukunun ayrı tutulmadığı yerlerde, örneğin Suudi Arabistan'daki Mutavva gibi bulunurlar ve kolluk kuvveti olarak adlandırılırlar. Dinî polislerin temel sorumluluğu, kendi görev alanlarında toplumsal düzenin sağlanması için dinî olarak belirtilen farklı sistemleri uygularlar.

Askerî polis

Askerî polisin kolluk kuruluşları ile sıkı sıkıya bir bağı vardır. Anlam olarak yalnızca asker kişiler hakkında polislik hizmetlerini uygulamakla görevli birim olarak anlaşılsa da, dünyada çeşitli kullanım şekilleri bulunmaktadır. Şu anlamlara gelebilir;

• Silahlı Kuvvetler'de polislik hizmetlerini yürütmekle tek başına görevli olan askerî bir bölüm. (Veya yardımcı sınıf)
• Hem Silahlı Kuvvetler içerisinde, hem de sivil nüfusun bir bölümünde polislik hizmetlerini yürütmekle görevli askerî bölüm. (Örneğin birçok ülkede örneği bulunan Fransa Jandarması)
• Sivil halkın güvenliğini sağlamaktan tek başına sorumlu olan askerî bir bölüm. (Örneğin Romanya Jandarması)
• Brezilya'da askerî statülü önleyici polis. (Askerî Polis

Bu terimlerin kullanımı ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Askerî polis bazen Askerî polis, İnzibat, Jandarma gibi isimlerle tanımlanmaktadır.

Bazı ülkelerde ise; askerî olmayan bir kolluk kuruluşu sadece asker ile sivil ayrımının belirtilmesi amacıyla sivil polis olarak da adlandırılabilmektedir. Bununla birlikte yine bir askerî protokol ve yapıya da sahip olabilmektedir.

İnzibat

Bu maddede belli bir devletin bakış açısının ağırlıkta olduğu bir tür sistemik yanlılık sorununun bulunduğu düşünülmektedir. Maddenin evrenselleştirilmesi ve uygun hâle getirilmesi için lütfen tartışmaya katılınız. Şablonu maddeden çıkarmadan önce şablonun yardım sayfasını lütfen inceleyiniz. (Şubat 2014)

İnzibat (Askerî Polis), askeriyede kaçakları yakalayan, savaş esnasında da komutanları koruma görevini üstlenen askerî ordu topluluğuna denir. Bu görevi yapmak için seçilen askerlere de "inzibat eri" denir.

İnzibatların başlıca görevi ordudaki düzeni sağlamaktır. Askerî inzibatlar son derece tertipli ve düzenli askerler arasından seçilirler. Bunların subaylarına "İnzibat Subayı" denir. Askerî inzibatları yönetirler. Normal günlük kıyafetten farklı bir kıyafet giymezler sadece kollarına "AS.İZ" yazan bir bant takarlar. Türk Ordusunda askerî inzibatın köklü bir geçmişi vardır. Osmanlı ordusu zamanında inzibat erlerine zaptiyeli denirdi. Şimdiki askerî inzibatlarla pek farklı bir görevleri de yoktu. Ayrıca Askerî İnzibat hiçbir zaman kaçan bir kişinin arkasından koşamaz çünkü inzibatın koşması yasaktır.

Jandarma

Jandarma, (Fransızca:Gendarmerie) askerî bir kolluk kuvvetidir. Prensipte asker olup, sivil nüfusun bulunduğu bölgelerde polis görevleri yapmakla yükümlüdürler. Genel olarak polisin bulunmadığı yerlerde görev yapmaktadırlar. Ancak İtalya ve Fransa gibi ülkelerde hem şehir hem de kırsal alanda görev yapmaktadırlar.

Gizli polis

Gizli polis, politik amaçlar için faaliyet gösteren gizli polis örgütüdür. Gizli siyasi polis genelde polis teşkilatları içinde özel bir kategori olarak kabul edilir. Birçok ülkede polis sistemi içinde yer alan bu birim, totaliter ülkelerde bağımsız bir örgüt biçimini alarak başlı başına bir kurum niteliği kazanır. Son derece merkezî ve kapalı bir yapısı olan gizli polis örgütlerinin en iyi bilinen örnekleri Çarlık Rusyası'nın gizli polis servisi Ohranka, Nazi Almanyası'nda Gestapo ve Sovyetler Birliği'nde KGB'dir. Bununla birlikte ABD'nin Merkezî Haberalma Örgütü (CIA) ve Fransa'daki DGSE gibi istihbarat kuruluşlarının da ülke içindeki yıkıcı sayılan etkinliklere yönelik çalışmalarıyla gizli polis örgütü işlevini üstlendiği söylenebilir.

Zabıta

Zabıta, bir şehirde güvenliği sağlamakla görevli olan idare, polis. Türkiye'de iki türlü zabıta veya kolluk vardır. (Genel Zabıta:Devlet Zabıtası, Polis-Jandarma***Özel Zabıta:Yerel Zabıta, Belediye Zabıtası) Bunlardan biri, kamu düzeninin korunması, yani toplumda güvenlik, dirlik ve sağlık şartlarının bozulmaması amacıyla yürütülen önleyici faaliyet, diğeri de, suç delillerini toplama ve tespit, failleri yakalama, tutma, adli makamlara teslim etme gibi ceza yargılamasına yardımcı olma işidir. Birincisine idari zabıta, ikincisine de adli zabıta denir. [1] Ancak Türkiye'de bu iki tür faaliyeti, esas itibarıyla aynı kurum ve personel yürütür. Bu teşkilat İçişleri Bakanlığına bağlıdır. Genel zabıta ve jandarmadan oluşur. Genel zabıta yanında, yine kamu düzenini koruyan mahallî zabıta ile belli bir hizmetin özellikleri dolayısıyla faaliyet gösteren hizmet zabıtası yer alır. Belediye zabıtası, orman zabıtası, gümrük zabıtası gibi. Adli zabıta, yani kriminoloji alanında bilgi sahibi personelden oluşması gereken ve ceza yargılama makamlarına yardımcı olan teşkilat henüz Türkiye'de hizmetin aradığı özelliklere göre kurulamamıştır.