Don Kişot
| El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha | |
_El_ingenioso_hidalgo_Don_Quixote_de_la_Mancha.png) Kitabın ilk basım kapağı | |
| Yazar | Miguel de Cervantes Saavedra |
|---|---|
| Çevirmen | Reşat Nuri Güntekin (YKY) |
| Ülke |  İspanya |
| Dil | İspanyolca |
| Konu | Şövalyelik maceraları |
| Türler | Roman (hiciv, mizah, macera, psikoloji, pikaresk) |
| Yayım | 1605 (1. bölüm) 1615 (2. bölüm) |
| Yayımcı | Juan de la Cuesta |
| Medya türü | Basılı |
Don Kişot (İspanyolca telaffuz: [doŋ kiˈxote]) veya Don Kihote (İspanyolca telaffuz: [doŋ kiˈʃote]), İspanyol yazar Miguel de Cervantes tarafından yazılan klasik bir romandır. İlk olarak 1605 ve 1615 yıllarında iki bölüm halinde yayımlanan roman, Batı edebiyatının kurucu eserlerinden biri olarak kabul edilir ve genellikle ilk modern roman olarak değerlendirilir.[1][2] Roman, birçok tanınmış yazar tarafından "tüm zamanların en iyi kitabı" ve "dünya edebiyatının en iyi ve en merkezi eseri" olarak nitelendirildi.[3][4] Aynı zamanda dünyanın en çok tercüme edilen kitaplarından biri ve tüm zamanların en çok satan romanlarından biridir.[5]
Romanın konusu, La Mancha'da yaşayan ve alt tabaka soylu olan Alonso Quijano'nun maceralarına odaklanır. Quijano, okuduğu şövalye romanslarına kendini öyle kaptırır ki aklını yitirir ve Don Kişot de la Mancha adını alarak gezgin bir şövalye olmaya karar verir. Amacı, şövalyelik geleneğini yeniden canlandırmak ve ülkesine hizmet etmektir. Yanına sadık bir silahşor olarak basit bir köylü olan Sancho Panza'yı alır. Sancho, Don Kişot'un yüce söylemlerine karşılık, pratik zekâsı ve saf gerçekçiliğiyle hikâyeye ayrı bir boyut kazandırır. Romanın ilk bölümünde Don Kişot, dünyayı olduğu gibi görmek yerine, kendini efsanevi bir şövalye hikâyesinin başkahramanı olarak hayal etmeyi tercih eder. Ancak Salvador de Madariaga'nın Guía del lector del Quijote adlı eserinde belirttiği gibi,[6] hikâye boyunca "Sancho’nun ruhu gerçeklikten hayale yükselirken, Don Kişot’unki ise hayalden gerçeğe doğru alçalır."[7]
Bu kitap, edebiyat dünyasında derin bir etki bıraktı; Alexandre Dumas'ın Üç Silahşorlar (1844)[8] ve Edmond Rostand'ın Cyrano de Bergerac (1897) eserlerindeki doğrudan göndermeler bunun en açık kanıtıdır.[9] Mark Twain, kitabın "ortaçağ şövalyelik saçmalığına duyulan hayranlığı dünyadan silip süpürdüğünü" söyleyerek ona duyduğu hayranlığı dile getirdi.[10] Pek çok eleştirmen tarafından tüm zamanların en büyük edebi eseri olarak kabul edilmektedir.[3][4]
Yazılış aşaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Cervantes, çalışmalarını dilin Orta Çağ biçimi olan eski İspanyolca'dan bolca örnekleme yaparak modern İspanyolca dilinde yazdı. Temmuz 1604'te Cervantes, eserin ilk bölümünün haklarını bilinmeyen bir meblağ karşılığında yayıncı Francisco de Robles'a sattı.[11] Basım ruhsatı Eylül'de verildi, basımı Aralık'ta tamamlandı ve kitap 16 Ocak 1605'te çıktı.[12][13]
Eserin satış başarısı, korsan basımlara zemin hazırladı. 1614 yılında gizemli bir yazar tarafından Avellaneda mahlasıyla sahte bir ikinci bölüm yayınlandı. Bu gelişme, Cervantes'i gerçek bir ikinci bölüm yazmaya teşvik etti ve yeni sahte kitapların önüne geçmek niyetiyle olay örgüsünde Don Kişot'u öldürdü. Bu ikinci eser Cervantes'in ölümünden bir sene önce, 1615 yılında yayınlandı.[14]
Hiciv yönü
[değiştir | kaynağı değiştir]Cervantes, hakikatte öyle olmadığı halde, ünlü kişilere atfedilerek, süslü sözlerle doldurulmuş olan ve böylece yazarının aslında okura karşı sahtekarlık yapmış olduğu dönemin şövalyelik romanlarını eleştirir. Ona göre bu tür hilekâr tutumlar yerine, yazar özgün olabilmeli ve bu uğurda gerektiğinde yerleşik kalıplarla kavga ederek ve okuru aldatmaksızın ona ulaşabilmelidir. Cervantes'in yine roman kahramanları üzerinden, eski dönemi temsil eden şövalyelik romanlarına yönelik eleştiride bulunurken, "akıllıca sanattan mahrum" bu eserlerin, gereksiz kimseler gibi Hristiyanlık topraklarından kovulması gerektiğinin belirtilmesi dikkat çekicidir.[15]
Ana karakterler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Don Kişot (Alonso Quijano): Şövalye serüvenleri okumaktan aklı karışmış yaşlı bir aristokrat. Kitabın ana karakteridir.
- Rosinante: Don Kişot'un atı.
- Sancho Panza: Don Kişot'un silâhtarı.
- Dulcinea del Toboso: Don Kişot'un sevdiği kız. Gerçek adı Aldonza Lorenzo'dur.
Konu
[değiştir | kaynağı değiştir]La Mancha ilinde yaşayan 50'li yaşlarında bir aristokrat olan Alonso Quijano, şövalye kitaplarına takıntılıdır. O kadar çok okur ki, sonunda çıldırır. Fakat sadece şövalyelerle ilgili konularda çıldırmıştır, diğer konularda ise son derece akıllı bir asilzadedir. Quijano şövalye kitaplarını okuya okuya iyice onlara özenir. Dedesinden kalma zırh, kılıç vs aletleri temizler, kendi gibi sıska olan atını da eyerleyip yola çıkar. Sonra komşusu Sancho Panza'yı vali yapma vaatleriyle kandırıp kendine silahtar yapar. Bir köylü kızını da sevgilisi ilan eder. Ve her şeyini bırakıp yollara düşer.
Türkçe baskısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Romanın Türkçe baskısı Roza Hakmen çevirisiyle YKY tarafından yayınlandı. Romanın arka kapağında şu sözcükler kullanıldı:
Romanın 'öz' babası Miguel de Cervantes Saavedra, kendisini izleyen tüm romancıları yapıtlarının 'üvey' babası konumuna düşüreceğini -çünkü Don Quijote'den şu ya da bu biçimde etkilenmemiş tek büyük romancı yoktur- (...) okuruna seslenirken bilebilir miydi?" Jale Parlanın yerinde saptamalarıyla: "Shekaspeare'le birlikte belki de ilk kez 'modern' okuru düşleyen" ve sadece "şövalye romanları"nınn değil, "Rönesans'ta kullanılan bütün yazınsal türlerin otoritesini yıkan" bu öncü yazarın, "1605 yılından beri en çok okunan, en çok sevilen, en çok yorumlanan ve yeniden en çok yazılan" ve belki postmodern anlatıyı bile dört yüzyıl önceden haber veren bu öncü romanı, ilk kez tam anlamıyla Tükçede. La Mancha'lı Yaratıcı Asilzade Don Quijote, Roza Hakmen'in İspanyolca aslından yaptığı tam metin çeviriyle (ve Ahmet Güntan'ın şiir çevirileriyle) nihayet dilimizde.
İspanya edebiyat tarihinin en önemli ismi sayılan Cervantes, Don Quijote'yi İspanyolca yazmıştır. İspanyolca ismin Türkçe telaffuzu Don Kişot değil, Don Kihote'dir.[15] Türkiye'de neden doğru kullanılmadığı sorusu ise şöyle açıklanabilir: Fransız İhtilali'nin Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki etkileri ve sonrasında yavaş yavaş nükseden Fransız hayranlığı neticesinde, birçok Fransızca eser Osmanlı'nın ilgi odağına yerleşti. Tanzimat döneminde Don Quijote'nin Fransızca baskıları (Don Quichotte) okunurdu. Eserin Fransızcadaki telaffuzu ise Don Kişot'tur. Dolayısıyla yapılan ilk çevirilerde Don Quijote'nin dilimize aktarımı çevirinin çevirisi biçiminde ilerledi.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bloom, Harold (13 Aralık 2003). "The knight in the mirror". The Guardian. 29 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2019.
- ^ Puchau de Lecea, Ana (25 Haziran 2018). "Guide to the classics: Don Quixote, the world's first modern novel – and one of the best". The Conversation. 15 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.
- ^ a b Chrisafis, Angelique (21 Temmuz 2003). "Don Quixote is the world's best book say the world's top authors". The Guardian. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2012.
- ^ a b "Don Quixote gets authors' votes". BBC News. 7 Mayıs 2002. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2010.
- ^ Mineo, Liz (25 Nisan 2016). "A true giant". Boston: Harvard Gazette. 9 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2020.
- ^ (İspanyolca). Madariaga, Salvador de (1972) [1926]. Guía del lector del Quijote, Buenos Aires: Editorial Sudamericana,, 7.ª ed., caps. VII y VIII (ss. 127-135 y 137-148). 15 Şubat 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Centro Virtual Cervantes. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
- ^ "Cervantes : Bulletin of the Cervantes Society of America. Special Issue, Winter 1988". Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes (İspanyolca). 26 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2025.
- ^ Dumas, Alexandre (1893). The Three Musketeers (being the First of the D'Artagnan Romances.). United States: Collier. s. 8.
- ^ Rostand, Edmond (1926). Cyrano de Bergerac: An Heroic Comedy in Five Acts. United States: Henry Holt. s. 96.
- ^ Moore, Olin Harris (3 Mayıs 2024). "Mark Twain and Don Quixote" (PDF). PMLA. 37 (2): 324-346. doi:10.2307/457388. ISSN 0030-8129. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)13 Şubat 2025.
- ^ Clement, Richard W. (2002). "Francisco de Robles, Cervantes, and the Spanish Book Trade". Mediterranean Studies. 11: 115-130. ISSN 1074-164X. 13 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Şubat 2022.
- ^ "Don Quixote". web.archive.org. 25 Mayıs 2007. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- ^ "Don Quixote, by Miguel de Cervantes (preface1)". web.archive.org. 3 Eylül 2006. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- ^ Lyons, M. (2011). Books: a living history. London: Thames & Hudson.
- ^ a b "Modern Bireye ve Okura Vurgusu Bağlamında Don Quijote Üzerine Bir Edebiyat Sosyolojisi Analizi", Mehmet Anık, folk/ed. Derg, 2020; 26(4):919-933
