Coğrafi bilgi sistemi

Coğrafi bilgi sistemi (CBS); Dünya üzerindeki karmaşık sosyal, ekonomik, çevresel vb. sorunların çözümüne yönelik mekana/konuma dayalı karar verme süreçlerinde kullanıcılara yardımcı olmak üzere, büyük hacimli coğrafi verilerin toplanması, depolanması, işlenmesi, yönetimi, mekansal analizi, sorgulaması ve sunulması fonksiyonlarını yerine getiren donanım, yazılım, personel, coğrafi veri ve yöntem bütünüdür.

CBS genel bir kavram olup, çeşitli kullanım alanlarına ve tematik konulara yönelik olarak geliştirilen CBS uygulamaları vardır. Bu CBS uygulamaları, Kent Bilgi Sistemi, Orman Bilgi Sistemi, Karayolları Bilgi Sistemi, Arazi Bilgi Sistemi, Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi (TAKBİS), Lojistik Bilgi Sistemi, İç Güvenlik Bilgi Sistemi, Araç İzleme Bilgi Sistemi, Trafik Bilgi Sistemi, Kampüs Bilgi Sistemi, Deprem Bilgi Sistemi, Harita Bilgi Sistemi vb. şekilde adlandırılırlar.

CBS, kavramsal bir sınıflamada hiyerarşik olarak öncelikle Sistem, sonra Bilgi Sistemi kategorisi altında yer alır. İşlevsel bir sınıflamada ise CBS, öncelikle Teknoloji, sonra Bilgi Teknolojisi altında yer alır.

Coğrafi bilgi sistemi, coğrafya, haritacılık ve bilgisayar bilimleri ile ilgili bir teknoloji olup Coğrafi Veri Altyapısı bileşenlerinden Bilgi Teknolojileri kapsamında yer alır. Görsel tabanlı verilerin işlenip amaca uygun kullanılmasında olanak sağlar.

Coğrafi bilgi sistemleri (CBS), İngilizce Geographical Information Systems (GIS) ifadesinin Türkçeye çevrilmiş hali olup kullanıcıların çok farklı disiplinlerden olması nedeniyle, bu kavram da değişik şekillerde tanımlanmaktadır. Özellikle CBS'nin dünyada konumsal bilgi ile ilgilenen kişi, kurum ve kuruluşlar arasında geniş bir merak uyandırması, gelişmelerdeki hızlı değişiklikler, özellikle ticari beklentiler, farklı uygulama ve fikirler, CBS'nin standart bir tanımının yapılmasına henüz izin vermemiştir. CBS, bazı araştırmacılara göre konumsal bilgi sistemlerin tümünü içeren ve coğrafi bilgiyi irdeleyen bir bilimsel kavram, bazılarına göre; konumsal bilgileri dijital yapıya kavuşturan bilgisayar tabanlı bir araç, bazılarına göre de; organizasyona yardımcı olan bir veritabanı yönetim sistemi olarak nitelendirilmektedir. Buna göre en genel haliyle CBS tanımı aşağıdaki şekildedir;

"Coğrafi Bilgi Sistemleri; konuma dayalı gözlemlerle elde edilen grafik ve grafik-olmayan bilgilerin toplanması, saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemidir."

Zamansal Coğrafi Bilgi Sistemi (ZCBS) Coğrafi varlıkların gerek grafik gerekse grafik olmayan konumsal bilgilerinde zamanla meydana gelen değişimleri izleyebilen ve analiz edebilen coğrafi bilgi sistemidir.

Kullanım alanları

CBS teknolojisi bilimsel araştırmalar, kaynak yönetimi, varlık yönetimi, alt yapılar (doğalgaz, elektrik^[1], su, vb.), arkeoloji, jeoloji, jeokimya^[2], çevresel etki değerlendirmesi, peyzaj mimarlığı, kentsel planlama, kartografya, kriminoloji, coğrafi tarih, pazarlama, lojistik, maden haritalama, haritacılık, tarım^[3]^[4] (ekili tarım alanlarının tespiti ve toplam mahsulün hesaplanması, tarımsal ürünler için en uygun yerlerin belirlenmesi^[5]^[6]), askeri uygulamalar, hayvancılık (hayvancılığın yapılabileceği en uygun arazilerin tespiti^[7]^[8]), hava, deniz ve kara trafiği izleme (araç takip sistemleri), meteoroloji, arama kurtarma^[9] ve diğer amaçlar için kullanılabilir. Örneğin, CBS doğal afetlerde acil müdahaleleri kolaylaştırmak için hesaplamalar yapmaya olanak tanır. CBS yeni sulak alanların bulunmasında ve bu alanların korunmasında kullanılabilir. CBS bazı şirketler tarafından avantaj sağlaması amacıyla yeni pazar alanları bulmak için kullanılabilir.

Daha genel manada CBS, analizler yapma imkânı sunan ve bu analiz sonuçlarına göre doğru kararlar vermeyi kolaylaştıran bir sistemdir.

Tarihi

Coğrafi bilgi sistemleri ilk olarak Roger Tomlinson'un öncü çalışmaları sayesinde ortaya çıkmıştır. Tomlinson 1963'te ilk bilgisayar destekli haritalama işlemini gerçekleştirmiştir.

Ayrıca bakınız

Tobler'in temel coğrafya yasası

Kaynakça

^ Arca, Deniz; Çıtıroğlu, Hülya Keskin (2022-04-15). "Güneş enerjisi santral (GES) yapım yerlerinin CBS dayalı çok kriterli karar analizi ile belirlenmesi: Karabük örneği". Geomatik. 7 (1): 17–25. doi:10.29128/geomatik.803200. ISSN 2564-6761.
^ MERCAN, Çağrı (2025). Jeokimyasal Verilerin CBS ile Değerlendirilmesi: Maden Kompleksi Örneği (PDF). Harita Mühendisliği Çalışmaları I. Livre de Lyon. ss. 77-90.
^ Mercan, Çağrı; Arpağ, Sezin (2020-02-29). "Coğrafi Bilgi Sistem Analizleri Kullanılarak Toprak ve Arazi Özelliklerinin Değerlendirilmesi: Türkiye, Mardin İli Arazisi". Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi. 7 (1): 23–33. doi:10.19159/tutad.644210. ISSN 2148-2306.
^ Mercan, Çağrı (2025-01-21). "Assessment of walnut (Juglans regia L.) cultivation land suitability using a multiple-criteria decision-making method in Southeastern Turkey". Scientific Reports (İngilizce). 15 (1): 2716. doi:10.1038/s41598-025-87110-8. ISSN 2045-2322. PMC 11750983 . PMID 39837935.
^ Mercan, Çağrı; Acibuca, Veysi (2023-10-12). "Land Suitability Assessment for Pistachio Cultivation Using GIS and Multi-Criteria Decision-Making: A Case Study of Mardin, Turkey". Environmental Monitoring and Assessment (İngilizce). 195 (11): 1300. doi:10.1007/s10661-023-11899-y. ISSN 1573-2959.
^ Mercan, Çağrı (2025). "GIS-Based FUCOM Method for Assessing Land Suitability for Almond Cultivation in Midyat, Southeastern Türkiye". Transactions in GIS (İngilizce). 29 (5): e70109. doi:10.1111/tgis.70109. ISSN 1467-9671.
^ Mercan, Çağrı (2023-05-19). "COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ ve AHP ile ARICILIK FAALİYET ALANLARI İÇİN ARAZİ UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ: BİTLİS/TÜRKİYE ÖRNEĞİ". Uludag Bee Journal. 23 (1): 61–77. doi:10.31467/uluaricilik.1245078. ISSN 2687-5594.
^ Mercan, Çağrı; Acıbuca, Veysi (4 Kas 2025). "Utilizing FUCOM and AHP methods to identify the optimal beekeeping lands: A case study from Mardin, Türkiye". PLOS ONE (İngilizce). 20 (11): e0335784. doi:10.1371/journal.pone.0335784. ISSN 1932-6203. PMC 12585028 . PMID 41187144.
^ Höl, Hasan; Tarhan, Çiğdem (2024-06-28). "Afet Sonrası Etkin Müdahale için CBS Tabanlı Yönetim Sistemi Önerisi". Resilience. 8 (1): 57–71. doi:10.32569/resilience.1402651. ISSN 2602-4667.

Coğrafî terim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Arca, Deniz; Çıtıroğlu, Hülya Keskin (2022-04-15). "Güneş enerjisi santral (GES) yapım yerlerinin CBS dayalı çok kriterli karar analizi ile belirlenmesi: Karabük örneği". Geomatik. 7 (1): 17–25. doi:10.29128/geomatik.803200. ISSN 2564-6761.

[2] MERCAN, Çağrı (2025). Jeokimyasal Verilerin CBS ile Değerlendirilmesi: Maden Kompleksi Örneği (PDF). Harita Mühendisliği Çalışmaları I. Livre de Lyon. ss. 77-90.

[3] Mercan, Çağrı; Arpağ, Sezin (2020-02-29). "Coğrafi Bilgi Sistem Analizleri Kullanılarak Toprak ve Arazi Özelliklerinin Değerlendirilmesi: Türkiye, Mardin İli Arazisi". Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi. 7 (1): 23–33. doi:10.19159/tutad.644210. ISSN 2148-2306.

[4] Mercan, Çağrı (2025-01-21). "Assessment of walnut (Juglans regia L.) cultivation land suitability using a multiple-criteria decision-making method in Southeastern Turkey". Scientific Reports (İngilizce). 15 (1): 2716. doi:10.1038/s41598-025-87110-8. ISSN 2045-2322. PMC 11750983 . PMID 39837935.

[5] Mercan, Çağrı; Acibuca, Veysi (2023-10-12). "Land Suitability Assessment for Pistachio Cultivation Using GIS and Multi-Criteria Decision-Making: A Case Study of Mardin, Turkey". Environmental Monitoring and Assessment (İngilizce). 195 (11): 1300. doi:10.1007/s10661-023-11899-y. ISSN 1573-2959.

[6] Mercan, Çağrı (2025). "GIS-Based FUCOM Method for Assessing Land Suitability for Almond Cultivation in Midyat, Southeastern Türkiye". Transactions in GIS (İngilizce). 29 (5): e70109. doi:10.1111/tgis.70109. ISSN 1467-9671.

[7] Mercan, Çağrı (2023-05-19). "COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ ve AHP ile ARICILIK FAALİYET ALANLARI İÇİN ARAZİ UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ: BİTLİS/TÜRKİYE ÖRNEĞİ". Uludag Bee Journal. 23 (1): 61–77. doi:10.31467/uluaricilik.1245078. ISSN 2687-5594.

[8] Mercan, Çağrı; Acıbuca, Veysi (4 Kas 2025). "Utilizing FUCOM and AHP methods to identify the optimal beekeeping lands: A case study from Mardin, Türkiye". PLOS ONE (İngilizce). 20 (11): e0335784. doi:10.1371/journal.pone.0335784. ISSN 1932-6203. PMC 12585028 . PMID 41187144.

[9] Höl, Hasan; Tarhan, Çiğdem (2024-06-28). "Afet Sonrası Etkin Müdahale için CBS Tabanlı Yönetim Sistemi Önerisi". Resilience. 8 (1): 57–71. doi:10.32569/resilience.1402651. ISSN 2602-4667.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]