Hemşin
| Hemşin | |
|---|---|
 Fırtına Deresi köprüsü | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Rize |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Murat Karnap |
| • Belediye başkanı | Halim Kazım Bekar (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 120 km² |
| Rakım | 350 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 2.817 |
| • Kır | 1,123 |
| • Şehir | 1.324 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 53550 |
| İl alan kodu | 464 |
| İl plaka kodu | 53 |
Resmî site Hemşin Belediyesi | |
Hemşin (Lazca: ზუღა/Zuğa; Ermenice Համշէն Hamşen veya Համամաշէն Hamamaşen[2][3]), Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde, Rize ilinin ilçesi ve bu ilçenin idarî merkezi kasabadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Hemşin adı, 8. yüzyılda babası Prens Şapuh Amatuni ile birlikte Arap istilalarından kaçan ve bu bölgeye yerleşen Ermeni Prens Hamam'dan gelir. Prens Hamam, Tambur şehri ile çevresindeki köylere yerleşmiş, burada bir prenslik kurmuş, şehre ve bölgeye de onun adına atfen, "Hamam'ın yurdu" anlamında Hamamşen denmiştir. Hamamşen daha sonra Hemşin'e dönüşmüştür. Buna bağlı olarak Hemşin'in eski adının Tambur olduğu anlaşılmaktadır.[4][5]
Hemşin'in bulunduğu Lazeti bölgesi, Antik Çağ'da Kolheti Krallığı'nın sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlılar, Trabzon İmparatorluğu'nu 1461'de ortadan kaldırdıktan sonra, 1547 yılında, bugünkü Batum kenti ve çevresi hariç, bu bölgeyi de tamamen ele geçirmiştir.[6][7]
Hemşin, 1704 tarihli "Batum Livası Mufassal Defteri"nde "Hemşin" (همشین) şeklinde geçer. Bu tarihte bu isim, yalnızca Batum livasına bağlı nahiyelerden birinin adıydı. Yerleşim merkezi ise, listedeki ilk köy olarak "Baş" (باش) adıyla kaydedilmişti. Hemşin nahiyesinin dışındaki nahiyeler ise, Nefs-i Batum nahiyesi ile Atina ve Arhave nahiyeleri idi. Hemşin nahiyesi, 32 köyü kapsıyor ve köylerin toplamında 300 kadar hane bulunuyordu. Defterde kayıtlı kişi adlarına bakarak Hemşin nahiyesinin nüfusunun neredeyse tamamının Ermenilerden oluştuğu söylenebilir.[8]
1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Hemşin (همشین) olarak geçer. Salnameye göre Hemşin, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Atina kazasının bir nahiyesiydi ve bu adı taşıyan ayrıca üç köy bulunuyordu. Bu köyler, Hemşinbaş, Hemşinorta ve Hemşinaşağı şeklinde kaydedilmiştir. Hemşin nahiyesi 43 köyden oluşuyordu.[9]
Dilbilimci Nikolay Marr, 1910 yılında Lazistan’daki araştırma gezisi notlarında, Atina (Pazar) bölgesinin aynı zamanda Zuğa bölgesi, Atina Deresi'nin de Zuğa Deresi olarak adlandırıldığını yazmıştır. Marr’a rehberlik eden Fevzi Bey, Zuğa (ზუღა) adının, Atina bölgesinin yukarı kesimindeki Hemşin bölgesinde bulunan Zuğa köyünden geldiğini söylemiş, Marr ise, bu ismin Lazca deniz anlamındaki “zuğa” (ზუღა) kelimesinden kaynaklanmış olabileceğini, Atina'nın hem Hemşinliler hem de İspir ve Erzurum sakinleri tarafından denize açılan bölge olarak görüldüğünü belirtmiştir.[10] Hemşin bölgesinin Lazcada Zuğa (ზუღა) olarak adlandırılmasının bu duruma bağlı olduğu söylenebilir.
Hemşin, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Hemşin (همشین) şeklinde yazılmış olup Rize vilayetinin Atina kazasına bağlı üç nahiyeden biriydi. Diğer nahiyeler merkez ve Ardeşen nahiyeleriydi. Bu tarihte Hemşin nahiyesine 33 köy bağlıydı. Hemşin adını taşıyan Aşağı Hemşin ve Orta Hemşin köyleri bulunuyordu. Salnamede "Hemşinbaş" olarak geçen köy bu tarihte Başköy (باشكوی) olarak kaydedilmişti.[11] 1940 genel nüfus sayımında Hemşin nahiyesi, 30 köyden oluşuyordu. Nahiyenin idarî merkezi Hemşin Başköy adıyla kaydedilmişti. Nahiyenin idarî merkezi olan köyün nüfusu 46 kişiden oluşuyordu. "Hemşin Aşağıköy"de (Aşağı Hemşin) 85 kişi, "Hemşin Ortaköy"de (Orta Hemşin) ise 18 kişi yaşıyordu.[12]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Hemşin kasabası, sahilden 19 km içeride, Rize'ye 57 km mesafededir. İlçenin yüzölçümü 134 km²’dir.[13] Kuzeyden Pazar ilçesi, batıdan Çayeli ve Kaptanpaşa, güneyden Çamlıhemşin yaylaları ile komşudur.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1990[14] | 5.102 | 3.018 | 2.084 |
| 2000[15] | 4.435 | 3.262 | 1.173 |
| 2007[16] | 2.342 | 1.580 | 762 |
| 2008[17] | 2.474 | 1.570 | 904 |
| 2009[18] | 2.320 | 1.471 | 849 |
| 2010[19] | 2.212 | 1.386 | 826 |
| 2011[20] | 2.154 | 1.327 | 827 |
| 2012[21] | 2.022 | 1.235 | 787 |
| 2013[22] | 2.281 | 1.363 | 918 |
| 2014[23] | 2.183 | 1.254 | 929 |
| 2015[24] | 2.365 | 1.571 | 794 |
| 2016[24] | 2.163 | 1.362 | 801 |
| 2017[24] | 2.181 | 1.374 | 807 |
| 2018[24] | 2.817 | 1.556 | 1.261 |
| 2019[24] | 2.478 | 1.344 | 1.134 |
| 2020[24] | 2.447 | 1.324 | 1.123 |
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Hemşin'de okyanusal iklim (Köppen: Cfb) görülmektedir.
 Hemşin iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 3,7 | 4,4 | 6,4 | 10,8 | 14,6 | 18,4 | 21,2 | 21,3 | 18,5 | 14,2 | 9,9 | 6,0 | 12,5 |
| Ortalama yağış (mm) | 139 | 107 | 94 | 77 | 78 | 109 | 86 | 106 | 136 | 174 | 156 | 161 | 118,5 |
| Kaynak: Climate-Data.org[25] | |||||||||||||
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ "Türkiye Yerleşim Birimleri Evanteri". nisanyanmap.com. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2016.
- ^ Simonian, Hovann H., (Ed.) (2007). The Hemshin: History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey (İngilizce) (Caucasus World: Peoples of the Caucasus bas.). s. 389. ISBN 1138874612. 8 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2016.
- ^ Hovann H. Simonian, The Hemshin - History, society and identity in the Highlands of Northeast Turkey, 2007, s. 20 24 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9781135798307.
- ^ P. Minas Bijişkyan, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası (1817-1819), tercüme ve notlar Hrand D. Andreasyan, 1969, s. 63-64.
- ^ ,,კოლხური (მეგრულ-ლაზური) ენა", (Hazırlayanlar) Rusudan Amirecibi-Mullen (editör), Nana Danelia, İnga Gundua, Tiflis, 2006, s. 22. 19 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 99940-61-43-7
- ^ ორი ოსმალური დავთარი ბათუმის შესახებ / Two Ottoman Defters About Batumi, Yayına Hazırlayan Zaza Şaşikadze, Tiflis, 2024, s. 10, ISBN 978-9941-33-756-7
- ^ ორი ოსმალური დავთარი ბათუმის შესახებ / Two Ottoman Defters About Batumi, Yayına Hazırlayan Zaza Şaşikadze, Tiflis, 2024, s. 13, 206, 346, ISBN 978-9941-33-756-7
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 374-377, ISBN 9789157871117.
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 75, ISBN 9786055753634.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 620.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 529" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2025.
- ^ "www.harita.gov.tr/il-ve-ilce-yuzolcumleri". 7 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2025.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Hemşin Nüfusu - Rize". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Rize Hemşin Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Climate: Hemşin". Climate-Data.org. 15 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
