Jean le Rond d'Alembert
Jean le Rond d'Alembert | |
|---|---|
 Jean le Rond d'Alembert'in Maurice Quentin de La Tour tarafından çizilmiş resmi. | |
| Doğum | 16 Kasım 1717 Paris |
| Ölüm | 29 Ekim 1783 (65 yaşında) |
| Milliyet | Fransız |
| Kariyeri | |
| Dalı | Matematik Makinalar Fizik Felsefe |
| Doktora öğrencileri | Pierre-Simon Laplace |
| İmza | |
 | |
Jean le Rond d'Alembert (16 Kasım 1717 - 29 Ekim 1783), Fransız matematikçi, mekanikçi, fizikçi, filozof ve müzik teorisyeniydi. 1759 yılına kadar olan sürede Denis Diderot ile birlikte Encyclopédie'nin yardımcı editörlüğünü yapmıştır.[1] Dalga denkleminin çözümü amacıyla geliştirdiği yöntem olan "d'Alembert formülü" onun adını taşır.[2][3][4]
Çocukluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Paris'te doğan d'Alembert, yazar Claudine Guérin de Tencin ve topçu birliği subayı olan şövalye Louis-Camus Destouches'in gayri meşru çocuğudur. Destouches, d'Alembert's doğduğunda, ülke dışındaydı ve o doğduktan birkaç gün sonra annesi onu Saint-Jean-le-Rond de Paris Kilisesi'nin merdivenlerine bıraktı. Geleneklere göre, kilisenin koruyucu azizinin ismini aldı. D'Alembert bir yetimhaneye verilmişti yalnız kısa bir süre sonra bir camcının eşi tarafından evlatlık edinildi. Destouches gizli bir şekilde Jean le Rond'un eğitim masraflarını karşıladı fakat babalığının resmi olarak tanınmasını istemedi.
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]D’Alembert, Traité de dynamique (1743) adlı eserinde Newton’un ilkelerini temel alarak mekaniğin yeni bir dalını geliştirdi. Burada kendi adıyla anılan ‘d’Alembert ilkesi’ni formüle etti; bu ilkeyle, Newton’un üçüncü hareket yasasının yalnızca sabit cisimler için değil, serbestçe hareket edebilen cisimler için de geçerli olduğunu ortaya koydu.[5] 1744’te akışkanlar mekaniğiyle ilgili Traité de l’équilibre et du mouvement des fluides'te d’Alembert ilkelerini sıvıların denge ve hareket teorisine uyguladı.[6] Bu çalışmanın ardından, türev kuramının bir dalı olan kısmi diferansiyel denklemler geliştirildi; bu alandaki ilk makaleleri 1747’de yayımlanan Réflexions sur la cause générale des vents adlı eserinde yer aldı.[5] 1749'da Recherches sur la precession des equinoxes et sur la nutation de la terre (Ilım Noktalarının Yalpalaması ve Yer Ekseninin Dalgalanması Üzerine) adlı büyük eserini yayımladı. Daha sonra 1754-56 yılları arasında üç ciltlik Recherches sur differentes points importantes du systeme du monde (Yer Sisteminin Değişik Önemli Noktaları Üzerine Araştırmalar) eserini kaleme aldı.[7]
1754'te Académie des sciences üyesi olarak seçildi ve 9 Nisan 1772’de akademinin Daimî Sekreteri oldu.[8] 1758'de Encyclopédie ile ilişkisini kesti.[9]
Müzik teorisi üzerine de yazdı. Besteci Rameau'nun müzik yapısı hakkındaki düşünceleri üzerine kapsamlı çalışması Eléments de musique théorique et pratique suivant les principes de M. Rameau bunlardan birisidir.[10]
Oran testi ilk kez d'Alembert tarafından yayımlandı.[11]
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]D'Alembert Paris'te dönemin bazı salonlarının, özellikle Marie Thérèse Rodet Geoffrin, Marquise du Deffand ve Julie de Lespinasse salonlarının müdavimi olmuştu. Ayrıca, Mademoiselle de Lespinasse'a âşık oldu ve bunun sonucunda birlikte yaşamaya başladılar.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzun yıllar boyunca sağlık problemleri çekti ve ölümü idrar kesesindeki rahatsızlığı nedeniyle gerçekleşti. İnançsız olarak tanınan D'Alembert,[12][13][14] sıradan ve isimsiz bir mezara defnedildi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Jean Le Rond d'Alembert | French mathematician and philosopher". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2021.
- ^ D'Alembert 1747a.
- ^ D'Alembert 1747b.
- ^ D'Alembert 1750.
- ^ a b "Jean Le Rond d'Alembert". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 8 Eylül 2025.
- ^ James, Ioan (2019). Büyük Matematikçiler Euler'den Von Neumann'a. Öztürk, Cumhur tarafından çevrildi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 16-17. ISBN 978-605-360-760-1.
- ^ James, Ioan, 2019, ss. 15-16.
- ^ Jean LE ROND, dit d’ ALEMBERT (1717-1783) Secrétaire perpétuel www.academie-francaise.fr/immortels 31 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ James, Ioan, 2019, s. 18.
- ^ Christensen 1989, s. 415.
- ^ Eric W. Weisstein, Ratio Test (MathWorld)
- ^ Israel 2011, s. 115: "D'Alembert, though privately an atheist and materialist, presented the respectable public face of 'la philosophie' in the French capital while remaining henceforth uninterruptedly aligned with Voltaire."
- ^ Force & Popkin 1990, s. 167: "Unlike the French and English deists, and unlike the scientific atheists such as Diderot, d'Alembert, and d'Holbach, such English scientists as David Hartley and Joseph Priestley presented their scientific theories as evidence for their scriptural views."
- ^ Horowitz 1999, ss. 52–53: "In positive theory there was a wide divergence between Voltaire's panpsychic deism and Diderot's physiological materialism, or d'Alembert's agnostic positivism and Helvetius' sociological materialism."
- 1717 doğumlular
- 1783'te ölenler
- 18. yüzyılda Fransızlar
- 18. yüzyıl yazarları
- Fransız matematikçiler
- Fransız fizikçiler
- Fransız filozoflar
- Fransız ateistler
- Fransız Akademisi üyeleri
- Fransız Bilimler Akademisi üyeleri
- Prusya Bilim Akademisi üyeleri
- Ateist fizikçiler
- Ateist filozoflar
- Ateist yazarlar
- 18. yüzyıl Fransız fizikçileri
- Royal Society üyesi Fransızlar
- Royal Society üyeleri
- Paris Üniversitesinde öğrenim görenler
- Paris doğumlu fizikçiler
- Paris doğumlu matematikçiler