Kıvrım (jeoloji)

Aşırı sıkı kıvrımlar. Moruya, New South Wales, Austraila yakınında.

Kıvrım, normalde düzlemsel olan çökel tabakanın zaman geçtikçe farklı sebeplerle kalıcı deformasyona uğraması sonucu oluşan kavisli litolojik yapıdır. Kıvrımlanma genelde sıkıştırıcı nitelikteki kuvvetlerin basıncı altında zamanla oluşur fakat çökme sonucu ani bir kıvrımlanma da meydana gelebilir. Bazı yerlerde kıvrımlanma o kadar azdır ki, katmanın düzlemle yaptığı eğim çok zor fark edilebilir, ama kimi yerlerdeki kıvrımlanma ise katmanın iki ucunu birbirine dokunduracak kadar güçlüdür. Kıvrımlanmaya etki eden faktörlerden biri de yer çekimidir. Dikey doğrultuda yükselen alanlardaki standart kıvrımların, yer çekiminin etkisiyle oluştuğu bilinmektedir. Değişken boyutlarda olan kıvrımlar, bir kaya içinde mikroskobik boyutta olurken, dağ ölçekli bir kıvrım farklı boyut ve genişlikte olabilir. Kıvrımlar bir yörenin tektonik gelişimini açıklayan en önemli yapısal unsurlardan biridir ve bir kıvrımın oluşumu genelde tek bir süreçle değil, bir dizi sürecin birleşimi sonucunda meydana gelir.

Kıvrım Tipleri ve Geometrisi

(limb: kanat, hinge zone: kesişme alanı, hinge line: kesişme çizgisi, axial plane: eksen yüzeyi)

Bir kıvrımın yüzey profiline bakıldığında, karşılıklı iki kısımdan oluştuğu görülür, bu her iki yanda bulunan yapıya kıvrım kanadı denir. İki kıvrım kanadı arasında kalan kesişme alanı ise kıvrım ekseni olarak tanımlanır. Kıvrımların formları ve geometrisi farklı koşullar altında değişkenlik gösterir.

Bu koşullar; hidrostatik basınç, gözenek basıncı ve sıcaklık gradyanıdır.

Rainbow Basin senklinali. Barstow, California yakınlarında.

Genel olarak kıvrım tipleri;

• Antiklinal: Yer kabuğunun çukur alanlarında biriken tortul tabakanın, yan basınçlar sonucu kıvrılıp yükselmesi ile oluşan kıvrım tipidir.
• Senklinal: Benzer şekilde tortul tabakanın, yan basınçların etkisi ile aşağı doğrultuda çökmesiyle oluşan kıvrım tipidir.
• Antiform: Eğer yapı görünüm olarak bir antiklinale benziyor ve yapının merkezine en yaşlı kayaç var ise bu tür bir kıvrım antiform olarak adlandırılır.
• Senform: Eğer yapı görünüm olarak senklinal bir yapıya benziyor fakat içerdiği kayaçların hangisi yaşlı, hangisi genç bilinmiyorsa bu tür bir kıvrım senform olarak adlandırılır.
• Monoklinal: Tabaka eğiminin aniden artması sonucu oluşan tek taraflı bükülmeye monoklinal denir.
• İzoklinal: Kıvrım kanatlarının birbirlerine ve eksen düzlemine paralel olduğu kıvrımlardır.

Kaynakça

1. Yapısal Jeoloji, Ankara, Prof. Dr. Ergun Gökten, 1994