Kerkük
| Kerkük كركوك | |
|---|---|
 | |
  Kerkük Kerkük'ün Irak'taki konumu | |
| Ülke |  Irak |
| İl | Kerkük ili |
| Rakım | 346 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 2.018 (972.272)[1], 2.009 (850,787)[2] |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAS) |
Kerkük, Irak'taki Kerkük ilinin başkenti olan şehirdir. Irak merkezi yönetimine bağlıdır. Irak'ın başkenti Bağdat'ın 236 km kuzeyinde, Erbil'in 83 km güneyinde, Musul'un 149 km güneydoğusunda, Süleymaniye'nin 97 km batısında, Tikrit'in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu Türkmenler, Araplar ve Kürtlerden oluşmaktadır.[3][4]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Asur başkenti Arrapha bölgesinde yer alan Kerkük, 5000 yıllık harabeleri üzerinde, Khasa nehri yanında yer alır. Arrapha, MÖ 10 ve 11. yüzyıllarda Asurlular döneminde çok büyük bir öneme kavuşmuştur. Stratejik ve coğrafik önemi nedeniyle şehir, üç imparatorluk için adeta bir savaş meydanıydı; Asur imparatorluğu, Babil ve Med imparatorlukları ki hepsi şehri belirli zamanlarda yönetmişlerdir.
İngiliz istihbaratçı Ely Bannister Soane'ın 1912 yılında kaleme aldığı kitapta anlattığına göre: "Kerkük, Türkmenleri, meyveleri ve ham petrolü ile ünlüdür, bunların hepsi bol miktarda bulunur. En az 15.000 nüfusa sahip olması gereken şehir, Kürdistan Bölgesel Yönetimi sınırlarının üç dilli kasabalarından biridir. Herkes tarafından Türkçe, Arapça ve Kürtçe konuşulmakta, ilk ve sonuncusu çarşılarda fark gözetmeksizin kullanılmaktadır. Kendisi bir Türkmen kasabası olup, güneyinde ve batısında göçebe Araplar, doğusunda ise Hamavand Kürtlerinin ülkesi bulunmaktadır. Burada Türk gücü çok belirgindir." [5]
Kerkük çok geniş bir şekilde yayılmış ve karışmış bir nüfusa sahiptir. Osmanlı döneminde şehir merkezi çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu, Kürtler de taşranın çoğunluğunu oluşturuyordu.[6] Şehir özellikle 20. yüzyılda daha dramatik değişimler deneyimlemiştir. Kürtler, Türkmenler ve Araplar bu bölgeye dair sahiplik iddialarında bulunmakta ve iddialarını destekleyecek tarihi bilgi ve verilere sahip olmaktadırlar.
Tarihi olarak, şehir her zaman Kürtler ve Türkmenler tarafından kültürel bir başkent olarak atfedildi. 2010'da Irak Kültür Bakanlığı tarafından Irak kültürünün başkenti olarak isimlendirildi.
Şehirde günümüzde etnik kökeni Kürt, Türkmen, Arap ve belirli ölçüde Süryani olan insanlar yaşamaktadır.
Kerkük, Kürdistan Bölgesel Yönetimi tarafından Bölgesel Yönetim'in anayasal ve hukuki başkenti olarak tanınmaktadır.[7][8] Ancak 2005 tarihli Irak Anayasası ile idari statüsü tartışmalı olan bölgelerin statülerini 2007 yılı sonuna kadar yapılacak bir referandumla belirlemelerini öngörmüştü. Kerkük için bu yönde bir referandum yapılmamış olduğundan Kerkük yasal olarak Irak merkezi yönetimine bağlıdır.[9] 12 Haziran 2014'te IŞİD'in Kuzey Irak Taarruzu sonrası Irak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin kontrolüne geçmiştir.[10][11] 16 Ekim 2017'de Irak kontrolü geri kazandı.[12]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Liam Anderson'ın 2009 yılında kaleme aldığı kitapta anlattığına göre: Kerkük, Osmanlı kayıtlarında ‘Gökyurt’ (Mavi Vatan) olarak anılmıştır, bu da belki o dönemde Kerkük'ün özellikle Türk bir kasaba olarak tanımlandığını göstermektedir.[13]
Şemseddin Sâmi, 19. yüzyılın sonlarında yazdığı Kâmûsü'l-A'lâm'da Kerkük şehrinden bahsetmiştir. Kerkük, Osmanlı Musul vilayetinin güneydoğusunda yer alan, 30.000 nüfuslu, Kalesi, 37 Cami ve Mescidi, 7 Medresesi, 15 Tekke ve Zaviyesi, 12 Hanı, 1282 Dükkan ve Mağazası, 8 Hamamı, Nehirin üzerinde bir köprüsü, bir Reşidiye ve 12 Sıbyan mektebi ve 3 Kilisesi olduğu bilgisini veriyor. Devamında "Nehrin sağ tarafındaki kısmının dörtte üçünü Kürtler, geri kalanı Türkler, Araplar, 760 Yahudi ve 460 Keldani” diyor. Bu Şemsettin Sami'nin Kerkük'ün tamamını değil sadece Kuzey bölgesinde yerleşim yerinin nüfusu hakkında bilgi verdiğini göstermektedir.[14]
| Kerkük Valiliği için Nüfus Sayımı Sonuçları[15] | |||||||
| Etnik grup | 1957 | Oran | 1977 | Oran | 1997 | Oran | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Araplar | 109,620 | 28.2% | 218,755 | 45% | 544,596 | 72% | |
| Kürtler | 187,593 | 48.2% | 184,875 | 38% | 155,861 | 21% | |
| Türkmenler | 83,371 | 21.4% | 80,347 | 17% | 50,099 | 7% | |
| Asurlular | 1,605 | 0.4% | |||||
| Yahudiler | 123 | 0.03% | |||||
| Diğer | 6,545 | 1.77% | 0 | 0% | 2,189 | 0.3% | |
| Toplam | 388,829 | 100% | 483,977 | 100% | 752,745 | 100% | |
Ana yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kerkük Kalesi
- Kerkük Kışlası, 1863'te Osmanlı tarafından kurulmuştur. Türkmenler tarafından imar edilip müzeye çevirme çalışmaları devam etmektedir.
- Kerkük Kayseri Çarşısı, Çoğunlunu Türkmen esnafın olulturduğu 1855'te Osmanlılar tarafından yapılmış Kerkük'ün en eski pazarıdır.[16]
- Danyal Peygamber'in Cami ve Türbesi
- Pirehmerd Pazarı
Arkeolojik Jarmo Kalesi ve Yorgantepe alanları da modern şehrin dışında bulunmaktadır.
Kerkük'un mimarisi I. Dünya Savaşı'nda ve Irak Savaşı'nda ağır hasarlar görmüştür. 2007 raporlarına göre, 18 adet kutsal sayılan yer harap edilmiştir. Bunların 10'u Kerkük ve güneydedir."[17]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir] Kerkük iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 13,8 | 15,7 | 20,1 | 26,3 | 33,7 | 39,8 | 43,2 | 42,8 | 38,7 | 31,4 | 22,6 | 15,8 | 28,66 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 4,5 | 5,7 | 9,0 | 13,8 | 19,6 | 24,5 | 27,5 | 27,1 | 23,2 | 18,1 | 11,2 | 6,3 | 15,87 |
| Ortalama yağış (mm) | 68,3 | 66,7 | 57,3 | 44,1 | 13,4 | 0,1 | 0,2 | 0 | 0,7 | 12,4 | 39,1 | 59 | 361,3 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "City Population" (İngilizce). Citypopulation.de. 22 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ a b "World Gazetteer". World Gazetteer. 26 Ocak 2009. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009.[ölü/kırık bağlantı] (EN)
- ^ "Kirkuk". Cities in transition. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2016.
- ^ "Kerkük-Musul Sorunu" (PDF). Kardaşlık Dergisi. Kerkük Vakfı. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ To Mesopotamia and Kurdistan in Disguise (İngilizce). Cosimo, Inc. (1 Aralık 2007 tarihinde yayınlandı). 1912. s. 120. 24 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ Bruinessen, Martin van, and Walter Posch. 2005. Looking into Iraq 17 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "UNPO: Kurdistan: Constitution of the Iraqi Kurdistan Region". unpo.org. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022.
- ^ "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası". 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022.
- ^ Zine El-Abdin, Adil Sakran (2021). "Irak Yönetimindeki Siyasal İstikrarsızlığın Anayasal Süreç Bağlamında Değerlendirilmesi". Ortadoğu Etütleri. doi:10.47932/ortetut.691987. 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016.
- ^ "Kerkük yarım günde düştü". Diken. 16 Ekim 2017. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021.
- ^ Liam Anderson, Gareth Stansfield, Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics, s. 32.
- ^ Kâmûs-ül Â'lâm.
- ^ Part I. Kirkuk and its environs. — Chapter 2. Kirkuk in the Twentieth Century, page 43 21 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. // Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise. Authors: Liam Anderson, Gareth Stansfield. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2011, 312 pages. ISBN 9780812206043
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2024.
- ^ Jenkins, Simon (7 Haziran 2007). "In Iraq's four-year looting frenzy, the allies have become the vandals". The Guardian. Londra. 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2015.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Encyclopadia of the Orient Kerkûk 9 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
