Kumkapı halısı
Kumkapı halısı, İstanbul'un Kumkapı bölgesinde, saray çevresi ve yurt dışındaki alıcılar için ipek üzerine metal ipliklerle dokutulan, İran ve Osmanlı desen özellikleri taşıyan halılardır.
19. yüzyılın sonunda İstanbul saraylarının halı gereksinimini karşılamak için Feshane Fabrikası'na halı atölyeleri kuruldu. Orta Anadolu'dan gelen küçük bir grup Ermeni halı ustası, İstanbul'da bir Ermeni mahallesi olan Kumkapı semtine yerleştirildi ve saray çevresi ile yurt dışındaki alıcılar için ipek halı dokutuldu. Burada üretilen halılara Kumkapı halısı denilmektedir.
Hereke'ye yakın olması da halı üretimi için Kumkapı bölgesinin seçilmesinde belirleyici bir faktör olmuştu.[1] Kumkapı 19. yüzyılda Emperyal Hereke tezgahlarıyla yarışan, olağanüstü kalitede ipek halıların üretildiği önemli bir üretim merkezi haline geldi. Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında birçok Ermeni dokumacının Kumkapı'dan ayrılmak zorunda kalması ve Kumkapı halılarını gittikleri yerden dokumaya devam etmeleri sonucu halılar da yaratıcıları ile birlikte gezgin bir karaktere büründü.[1]
Kumkapı halıları Gördes ilmelidir. Halılar, İran ve Osmanlı desen özellikleri taşımaktadır. İran etkisi olanların orta kompozisyonunda Hatayi tezyinatı arasına natüralist stilde hayvan figürleri işlenmiştir. Osmanlı saray sanatı etkisinde olanlar ise Saz Yolu biçeminde dokunmuştur. Kompozisyon olarak sonsuz raport (tekrar) düzeninde orta halıları ve seccadeler olarak 2 gruba ayrılır.
Ermeni ustalar tarafından ipek üzerine metal ipliklerle dokunan halılar zengin ilmikleri ile dikkat çeker. Kumkapı halılarında atkı, çözgü ve ilme için ipek tercih edilirdi, nadiren de yün halı üretilirdi. Kumkapı halılarının en önemli özelliği dokumada yer yer gümüş iplik kullanılmasıdır. Kumkapı halılarından günümüze 200 kadar örnek ulaşabilmiştir. Kumkapı halılarından örnekler George F. Farrow, Victoria ve Albert Müzesi, Viyana Museum Angewandte Kunst, Lizbon Kalust Gülbenkyan Müzesi ve Arkas Holding koleksiyonlarında bulunmaktadır.[2]
Agop Kapucuyan, Zareh Penyamin, Tosunyan, Garabed Apelyan Kumkapı halılarının önemli ustalarındandır.[3]
Başlıca Kumkapı Halı Atölyeleri[2]
[değiştir | kaynağı değiştir]- Agop Kapucuyan (Şişman Agop) (ö.1946)
- Zareh Penyamin (1890–1949)
- Tosunyan
- Garabed Apelian
- Avedis Tamisçiyan
- Mehmet Özcivelek (ö.1971)
- Avak Şirinyan
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Akalın, Ekin. "Kumkapı halılarında saklı gezgin bir tarih". www.agos.com.tr. Agos gazetesi, 27 Temmuz 2016. 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017.
- ^ a b Çokay, M. Önder, Önder, Altuğ Arkas Koleksiyonu'nda Kumkapı Halıları Arkas Holding A.Ş. 2017 İzmir
- ^ "Dünyanın gözdesi Kumkapı halıları..." www.cumhuriyet.com.tr. Cumhuriyet gazetesi, 9 Ekim 2017. 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017.