Movius Hattı
Movius Hattı, Amerikalı arkeolog Hallam L. Movius tarafından 1948 yılında, Eski Dünya'nın doğusu ve batısındaki erken tarih öncesi alet teknolojileri arasındaki teknolojik farkı göstermek amacıyla Hindistan'ın kuzeyine çizilen teorik bir hattır. Özet tabirle Movius Hattı; Afrika, Avrupa, Yakındoğu'da bulunan gelişmiş bazı taş teknolojisinin Çin, Tayland, Rusya bölgesinde bulunmadığını öne süren bir teoridir. Ancak 2000'li yıllarda Çin ve Tayland'ta bulunan bazı taş aletler bu teorinin doğruluğunu zayıflatmaktadır.[1]
Hallam Movius, Hindistan'ın kuzeydoğusundaki bölgelerde bulunan paleolitik taş alet topluluklarında el baltalarının hiçbir zaman yer almadığını ve bu bölgelerde daha az biçimsel olan, yontma aletler olarak bilinen aletlerin öne çıktığını fark etmiştir. En belirgin fark, Doğu Asya'da Acheulean/Mode 2 olarak bilinen aletlerin eksik olmasıdır.[1] Bunlar bazen daha batıdaki Aşölyen(Acheulean) aletleri kadar kapsamlı bir şekilde işlenmişti, ancak gerçek el baltaları olarak tanımlanamazdı. Movius, farkın ortaya çıktığı yeri göstermek için Hindistan haritasında bir çizgi çizdi ve Afrika, Avrupa, Batı ve Güney Asya'daki aletleri, Doğu ve Güneydoğu Asya'daki aletlerden ayırdı. Movius ayrıca, Doğu Asya'da Orta Paleolitik aletlerin eksikliğinin, Acheulean ve Levallois gelenekleri arasındaki teknolojik-kültürel bir bağlantıya bağlı olabileceğini öne sürdü.[1] Benzer şekilde, 2006 yılında yapılan araştırmalar, Doğu Asya'da Doğu Afrika ve Hindistan'a kıyasla önemli ölçüde daha az el baltası alanı olduğunu göstermiştir.[2]
Fosil kanıtları, Movius Hattı boyunca iki farklı alet türünü yapan insanların evrimsel gelişiminde bir fark olduğunu da göstermektedir. Bu hat, hem taş alet teknolojisi hem de insan evrimi bağlamında önemli bir teoridir.[3]
Movius Hattı'nın varlığını açıklamak için öne sürülen teoriler arasında, belki de Doğu Asya'ya yerleşen alet yapıcılarının atalarının el baltasının gelişmeden önce Afrika'dan ayrıldıkları fikri bulunmaktadır. Diğer bir ihtimal ise, Asya'ya göç edenlerin el baltası yapmayı bildikleri, ancak bir "teknolojik darboğaz"dan geçtikleridir. Yani, bu bölgede el baltalarını yapmak için uygun malzemeler yoktu. Bu nedenle, beceriler unutulmuş ve uzaklık nedeniyle bilgi yeniden aktarılmamıştır.[3]
Movius Hattı'nın varlığını açıklamak için birkaç teori vardır. Birine göre, Doğu Asya'ya yerleşen alet yapıcılarının ataları, el baltası geliştirilmeden önce Afrika'dan ayrıldılar. Diğer bir teori ise, Asya'ya giden yerleşimcilerin el baltası yapmayı bildikleri halde, gerekli malzemelerin olmadığı bir bölgeden (teknolojik darboğaz) geçmiş olmalarıdır. Bu yüzden bu beceriler zamanla unutulmuş ve uzaklık nedeniyle bilgi tekrar öğrenilememiştir.[3]
Başka bir teoriye göre, Doğu Asya'daki erken insanlar taş baltalar yerine bambu aletler kullanmış olabilir.[3]
İstisnalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Çin'in Baise bölgesinden ve Güney Kore'nin Jeongok-ri bölgesinden elde edilen yeni arkeolojik kanıtlar, el baltalarının Doğu Asya'da da kullanıldığını göstermiştir.[4]
Kuzey Tayland'ın Lampang bölgesindeki Ban Don Mun'da bulunan taş aletler, Afrika el baltalarına benzer şekilde üç yüzeyli özellikler göstermektedir. Bu, çevresel farkların, bir bölgede el baltalarının, diğer bölgede ise doğrama aletlerinin yapılmasına neden olmuş olabileceğini gösteriyor.[4] Tayland'da, Sao Din bölgesinde, Hindistan, Çin, Kore ve güney Sumatra'dakilere benzer çeşitli doğrama ve tek yüzeyli aletler bulunmuştur. Bu taş aletlerin yapısı, kıtasal Asya'daki diğer geleneklerden veya Güneydoğu Asya adalarındaki geleneklerden daha çok Çin'deki geleneklere benzemektedir. Movius Hattı'nın doğusunda yapılan bu keşifler, Paleolitik teknolojik geleneklerin ayrımının doğru olup olmadığını sorgulatmaktadır.[5]
Ekim 2014'te, Çin'in kuzeydoğusundaki Changbai Dağları'nda ondan fazla taş alet bulunmuş ve bu aletlerin yaklaşık 50.000 yıl önceye tarihlendiği belirlenmiştir. Bu tarih, anatomik olarak modern insanların Çin'e gelişine yaklaşık olarak denk gelmektedir. İlk olarak bu buluntu üzerine çalışmalar yapan Çinli arkeolog Chen Quanjia, bunu Movius Hattı hipotezinin "tam bir reddi" olarak nitelendirmiştir.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Lycett, Stephen (December 2008). "A demographic model for Palaeolithic technological evolution: The case of East Asia and the Movius Line" (PDF). Quaternary International. 211 (1–2). ss. 55-65. doi:10.1016/j.quaint.2008.12.001. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)15 Ocak 2025.
- ^ Petraglia, Michael D.; Shipton, Ceri (1 Eylül 2009). "Erratum to "Large cutting tool variation west and east of the Movius Line" J. H. Evol. 55 (2008) 962–966". Journal of Human Evolution. 57 (3). ss. 326-330. Bibcode:2009JHumE..57..326P. doi:10.1016/j.jhevol.2009.03.001. ISSN 0047-2484. PMID 19780210.
- ^ a b c d Morris, Ian (2010). Why the West Rules-- for Now: The Patterns of History, and What They Reveal about the Future
. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 9780374290023.
- ^ a b Zeitoun V, Forestier H, Rasse M, Auetrakulvit P, Kim J and Tiamtinkrit C 2013. The Ban Don Mun artifacts: A chronological reappraisal of human occupations in the Lampang province of Northern Thailand. Journal of Human Evolution 65(1)
- ^ Zeitoun V, Forestier H, Auetrakulvit P, Khaokhiew C, Rasse M, Davtian G, Winayalai C and Tiamtinkrit C 2012. Discovery of a prehistoric site at Sao Din (Nanoi, Nan province, Northern Thailand): Stone tools and new geological insights. Comptes Rendus Palevol 11(8)
- ^ Zhang, Fuyou (4 Aralık 2014). "How I discovered the Changbai Mountains Hand Axes". Jilin Daily (Çince). s. 14. 19 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2014.
