Çarkıfelek (bitki)
 | Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Ocak 2025) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
| Çarkıfelek (bitki) | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Çarkı andıran çiçeği (P. × kewensis) | |||||||||||||||||||
 P. × belotii | |||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||||||
| 550'den fazla tür. Metne bakın. | |||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 550'den fazla türden oluşan asma ya da sarmaşık tipi bitki cinsidir.
Değirmen çarkını andıran çiçeklerinden dolayı Türkçede "çarkıfelek" (feleğin çarkı) adını almıştır. Farsçada ise saate benzerliğinden dolayı "saat" (ساعت) adı kullanılır.[kaynak belirtilmeli][1]
Bazı türleri yenilebilir meyveleri nedeniyle tropikal bölgelerde yetiştirilirken, bazıları ise gösterişli çiçekleri nedeniyle bahçe ve kameriye örtü bitkisi olarak kullanılır.
Besin olarak tüketimi
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Yenilebilir meyveleri olan türleri içinde çarkıfelek (P. edulis 'in meyvesi) başta olmak üzere P. ligularis, P. incarnata, P. quadrangularis, P. foetida, P.caerulea, P. tripartita var. mollissima P. tarminiana, P.laurifolia ve P. maliformis sayılabilir.
Meyvelerinin herhangi bir zararlı etkisi bulunmamakla birlikte, yenilebilen meyvelere sahip bütün Passiflora türleri için günde 2 taneden fazla meyvelerinden yenmesi tavsiye edilmemektedir. Zira çok aşırı tüketimi uyku, halsizlik gibi sorunlara neden olabilmektedir. Bununla birlikte meyvelerinin tamamen olgunlaştıktan sonra yenilip toplanması tavsiye edilir; zira bitkinin yapraklarında bulunan siyanid glikozit maddesi meyvelerinde de bulunmaktadır. Ancak bu oran yapraklarındakinden düşüktür ve olgunlaşmış veya dalından düşmüş meyvelerde en düşük ve zararsız düzeydedir.
Bitkinin yaprakları stres ve endişeyi azaltıcı olduğu düşünülen çay yapımında kullanılsa da, yapraklarında bulunan siyanid glukosit maddesinin toksik ve zararlı etkisi sebebiyle az tüketilmesi gerekmektedir. Ayrıca hamile olanlarda, bebek emzirenlerde, 6 aydan küçük çocuklarda bu konuda çok fazla bir araştırma yapılmadığı için, etkileri bilinmediği için, yapraklarının hiç kullanılmaması meyvelerinin ise bu gruplar için mümkün olduğunca az tüketilmesi tavsiye edilir. Bunun dışında özellikle yapraklarının alkollü içecekler ve reçeteli sedatiflerle (sinirleri yatıştıran ilaçlarla) birlikte doktora danışmadan kullanılması tavsiye edilmez. Zira bitkinin bu ilaçlarla etkileşime geçip etkisini arttırıcı özelliği bulunmaktadır. Ayrıca bitkinin valeria ve kava bitkileri ile birlikte yapraklarının kullanılması halinde bu bitkilerin etkisini arttıracağı ve buna göre kullanılması gereği unutulmamalıdır.
Ayrıca passiflora capsularis gibi bazı türlerin meyvesi yenilmemekle bu konuda göz önünde tutulmalıdır.
Üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tohumdan veya çelikten çoğaltılması yapılır. Asma sülüğü gibi helezonik tutmaçlarla tutunarak hızlı büyür. Çoğu sıcak iklim bitkisidir. P. incarnata türü soğuğa en dayanıklı türlerden biri olarak kabul edilir.
Ekolojik Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarmaşık balözü bezleri yardımıyla karıncaları kendine çekerek savunma sağlar.[2]
Türler
[değiştir | kaynağı değiştir]Melez Türler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Passiflora ×allardii Lynch (P. caerulea × quadrangularis)
- Passiflora ×belotii Pépin (P. alata × caerulea)
- Passiflora ×colvillii Sweet (P. incarnata × caerulea)
- Passiflora ×decaisneana G.Nicholson (P. alata × quadrangularis)
- Passiflora ×exoniensis Mast. (P. antioquiensis × tripartita var. mollissima)
- Passiflora ×kewensis Nicholson (P. caerulea × kermesina)
- Passiflora ×lawsoniana Mast. (P. alata × racemosa)
- Passiflora ×loudonii Loudon (P. racemosa × kermesina)
- Passiflora ×smythiana Mast. (P. manicata × tripartita var. mollissima)
- Passiflora ×violacea Loisel. (P. racemosa × caerulea)
Meyve galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Passiflora edulis -
Passiflora ligularis -
Passiflora vitifolia -
Passiflora quadrangularis -
Passiflora caerulea -
Passiflora maliformis -
Passiflora foetida -
Passiflora tripartita var. mollissima
_-_whole_and_cross_section.jpg)
_-_vrucht_open_(2).jpg)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özellikle bitkinin tıbbi etkileri için bakınız.
- http://www.minddisorders.com/Ob-Ps/Passionflower.html 8 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.gardenguides.com/130979-passiflora-remedies.html[ölü/kırık bağlantı]
- http://www.wisegeek.com/what-are-the-medicinal-uses-of-passiflora-incarnata.htm 6 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://medicinalplants.us/passionflower-clinical-use-dosage 8 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.ehow.com/info_8369978_passiflora-dangers.html
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Çarkıfelek çiçeği". Zafer dergisi. 23 Ocak 2025. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi23 Ocak 2025.
- ^ "Karıncaların çarkıfelek sarmaşığı üzerindeki çiçek dışı balözü bezlerini savunmaları (video)". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2012.