Saatleri Ayarlama Enstitüsü

Saatleri Ayarlama Enstitüsü

Dergâh Yayınları'ndan çıkan kitabın ikinci baskısının kapağı
Yazar	Ahmet Hamdi Tanpınar
Yayım	1961
Yayımcı	Remzi Kitabevi
ISBN	978-975-995-237-2

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın romanlarından biridir. İlk baskısı 1961 yılında Remzi Kitabevi tarafından yapılmıştır ve yayın hakları Dergâh Yayınları'na aittir. Roman, Türk insanının Doğu ile Batı arasında bocalamasını irdeler.

Özellikleri

Şiirlerinde sembolist bir dil kullanan Tanpınar romanlarında gerçekçi ve sosyal sorunlara eğilen bir tarzı tercih etmiştir.

Anlatım, Tanpınar'ın kendine has simgeci anlatımıyla birleşip, zaman zaman gelişen olaylarla birlikte başkalaşmaktadır. İnsanların popülerliğe ve paraya verdiği önemin ve insanların nasıl bir anda yüz değiştirebileceğinin altı çizilmektedir.

Konusu

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, içeriğini ve konusunu romanın karakterlerinden Nuri Efendi (saat ustası), Mübarek (İngiliz yapımı, ayaklı ve yaşlı bir duvar saati), Halit Ayarcı ve saat-zaman-insan ilişkilerinden almaktadır.

Yapıt çocukluğu II. Abdülhamit döneminde geçen, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde de yaşayan Hayri İrdal'ın anıları şeklinde kurgulanmıştır. Osmanlıca ve Farsça kelimelere sıkça başvurulmuştur. Dili ağır fakat anlatımı akıcıdır. Roman dört bölümden oluşmaktadır: Büyük Ümitler, Küçük Hakikatler, Sabaha Doğru, Her Mevsimin Bir Sonu Vardır.

Eleştiriler

İki uygarlık arasında bocalayan Türk toplumunun tutumlarını, davranışlarını alaya alan eleştirel bir romandır. Türkiye'nin modernizme geçiş sürecinin ve bu süreçte yaşanan toplumsal sorunların anlatıldığı bir eserdir. Romanda iki uygarlık arasında bocalayan toplumun hatalı tutumları ve davranışları alaycı bir şekilde eleştirilmektedir.

Roman içe kapanık, önyargılı, geleneksel yaşayan ama Batılı değerleri sorgulasa da kabul eden Hayri İrdal'ın gözlemleri ve yaşadıkları üzerine kuruludur. Hayri İrdal'ın hayatı başından itibaren dikkat çekicidir. Bununla birlikte kendisi yaşamını iki kısma ayırmaktadır. Pragmatist biri olarak hayatına giren ve hayatının yönünü değiştiren Halit Ayarcı öncesi ve sonrası şeklinde. (dini/geleneksel-akılcı, Osmanlı–Türkiye) Psikiyatrist Dr Ramiz'e giden Hayri İrdal, "hasta adam" tanımıyla Osmanlı'nın son döneminin metaforu kabul edilir. Dr. Ramiz'in ayarlanmış bir rüyayı Hayri İrdal'a zorla gördürmeye çalışması ise, toplumun devrimler yoluyla dönüştürülme çabasını sembolize eder.

Roman metafor ve nümeroloji açısından zengindir. Her kişi, eşya ve isim aslında insanların yadsınamayacak bazı yanlarını her kurum ise insan hayatındaki bazı dönemleri sembolize etmekte. Tanpınar tasavvufta anlatılan "seyri sülük" insanın manevi yolculuğunu bu romanda işlemiş.Kat be kat metaforlar. Baba-oğul, Ahmet, Zehra, Sabriye, Halit, Hayri, vb. romandaki tüm isimler aynı zamanda bir gönderme İbn Arabi'nin Fusus-ul Hikem'i Fuzuli'nin Sıhhat ile Maraz ve Rind ile Zahid'i, Hüsn-ü Aşk bu geleneği çözümlemek için bakılması geren temel eserler arasındadır.

Zaman “atlıkarınca” gibi döngüsel mi? Yoksa “bisiklet” gibi çizgi şeklinde mi? Birey/toplum değişir mi? Yoksa birey/toplum doğuştan itibaren kaderi için mi yaşamaktadır? Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü adlı romanında, zamana, bireye ve topluma yönelik gözlemler, yukarıdaki sorular ekseninde okura tekrar ve tekrar sorulmaktadır. Romanda geçen saat, bireyin/toplumun içsel ve dışsal zaman algısıdır.

Alıntı

"Saatin kendisi mekân, yürüyüşü zaman, ayarı insandır...
Bu da gösterir ki, zaman mekân, insanla mevcuttur."

"Bir insanın hayatına lüzumundan fazla girmekten daha korkunç bir şey yoktur."

Dış bağlantılar

• "Grotesk-Yabancılaşma İlişkisi Bağlamında Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Hakan Sazyek, Kocaeli Üniversitesi, (Archive). Turkish Studies, 1 Temmuz 2013, Sayı.8(4), s.1243-1267.
• "Saatleri Ayarlama Enstitüsü Okuma Notu", Gürsel Gündoğdu, 2015.