Sahurca
| Sahurca | |
|---|---|
| цӀаӀхна миз, ts'əxna miz | |
| Telaffuz | /t͡sʼaˤχna miz/ |
| Bölge | Azerbaycan, Kuzey Kafkasya |
| Etnisite | Sahurlar |
| Konuşan sayısı | 22.300 (2010-2011)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Azerbaycan'da Latin alfabesi Rusya'da Kiril alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Dağıstan |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | tkr |
| Glottolog | tsak1249[2] |
| ELP | Tsakhur |
Sahur (Azerice: Saxur dili; Rusça: Цахурский), Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da (Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır.[3] Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.
Sahur, Azerice ile en yakın temas halindeki topluluklarda tehlike altında olsa da, diğer topluluklarda kuvvetlidir, bu bölgelerde önem kazanmaktadır, okullarda Sahur öğrenmeye olan ilgi artmaktadır ve Sahur-öğrenme materyallerinin sayısındaki artış görülmektedir.[4] Sahur, UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası tarafından "kesinlikle tehlike altında" olarak sınıflandırılmaktadır.[5]
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahur, Kuzeydoğu Kafkas dil ailesinin Lezgice grubuna aittir. Sahurlar dillerini C'a'χna miz olarak adlandırmaktadır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahur'un ilk yazılı belgeleri 1895 yılına dayanmaktadır ve Roderich von Erckert'e atfedilmektedir. Sahur dil bilgisinin ilk tanımı 1913'te Adolf Dirr tarafından yayınlandı.[4]
1930'larda, edebi bir Sahur formu geliştirildi. 1934'ten itibaren, dil Azerbaycan ve Dağıstan'daki ilkokullarda öğretildi. 1938'de Azerbaycan'da edebi Sahur'un kullanımı durduruldu, ancak 1989'da statüsüne yeniden kavuştu.[4]
Azerbaycan'da Sahur alfabesi Latin alfabesine dayanırken, Dağıstan'da Kiril alfabesi kullanılır. Geçmişte (11. yüzyılın başlarında) Arap alfabesiyle Sahur yazma girişimleri olmuştur.[6]
2008 yılında Arif Rüstemov Sahur dilinde ilk ve günümüze kadar tek uzun metrajlı film olan Kıble'ye Dönmek'i yönetti.[7]
Coğrafi dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahur çoğunlukla Azerbaycan'ın Zakatala ve Kah rayonlarının kırsal kesimlerinde ve Dağıstan'ın Rutul rayonunun dağlık kısımlarında konuşulmaktadır. Azerbaycan'da 15.900 (1999 nüfus sayımı) ve Rusya'da 10.400 (2002 nüfus sayımı) Sahur yaşamaktadır. 1989'da,%93'ü Sahur'u ana dilleri olarak bildirdi.[4]
Resmi statü
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan ve Rusya'da Sahur, Sahur nüfuslu bölgelerdeki ilkokullarda (1-4. Sınıflar) ders olarak öğretilmektedir. Sahur'da gazete ve radyo yayını da mevcuttur. Konuşulduğu Rusya'daki Dağıstan bölgesinin on iki resmi dilinden biridir. Ancak, dilin Azerbaycan'da resmi bir statüsü yoktur.[4]
İlişkili diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Lezgice grubunun dilleri arasında Rutulca, Sahur'a en yakın dil gibi görünmektedir. Bu ikisinin dışında, Lezgice grubunda sekiz dil daha bulunmaktadır: Lezgice, Tabasaranca, Ağulca, Budukça, Kryts, Hınalık dili, Udince ve Arçice.
Fonoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Pek çok Kuzeydoğu Kafkas diline benzer şekilde, Sahur karmaşık fonolojisi ve çok sayıda sesli sesbirimleriyle bilinir (7 basit, 5 faringealleştirilmiş ve 3 umlatılmış sesli harf dahil). İlk derinlemesine fonolojik tanımı 1931'de Nikolai Trubetzkoy tarafından gerçekleştirildi.
Ünsüzler
[değiştir | kaynağı değiştir]Şulze'nin Sahur'un dil çalışmasına göre ünsüz harfler aşağıda gösterilmiştir. Formlar, köşeli parantez içine alınmadıkça fonemiktir, bu durumda fonem olduklarından şüphelenilir ancak şu anda bunun için yeterli kanıt bulunmamaktadır.[8] Harfler bazı asimetriler gösterir, ancak palatalize, labiyalize ve faringealize fonem serileri görülür.
| Dudaksıl | Dişsil | Dişyuvasıl | Damaksıl | Artdamaksıl | Küçükdilsil | Boğazsıl | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| yalın | dam. | dud. | yalın | dam. | dud. | yalın | dud. | yalın | dam. | dud. | yalın | dud. | boğ. | yalın | dud. | boğ. | |||
| Genizsil | m | n | [nʲ] | ||||||||||||||||
| Patlamalı / Patlamalı sürtünmeli |
ötümsüz | p | t | [tʲ] | tʷ | ts | [tsʲ] | [tsʷ] | tʃ | tʃʷ | k | kʲ | [kʷ] | q | qʷ | qˤ | |||
| dışgırtlaksıl | pʼ | tʼ | [tʲʼ] | [tʷʼ] | tsʼ | [tsʲʼ] | [tsʷʼ] | tʃʼ | tʃʼʷ | kʼ | [kʲʼ] | [kʷʼ] | qʼ | qʷʼ | qˤʼ | ʔ | ʕʼ | ||
| ikizleşmiş | pː | tː | tsː | [tʃːʼ] | [tʃːʷ] | kː | [kːʲ] | qː | [qːʷ] | [qːˤ] | |||||||||
| ötümlü | b | d | dʲ | dz | dʒ | [dʒʷ] | g | gʲ | gʷ | ɢ | [ɢʷ] | ɢˤ | |||||||
| Sürtünmeli | ötümsüz | f | s | [sʲ] | ʃ | [ʃʷ] | x | xʲ | xʷ | χ | χʷ | χˤ | h | [hʷ] | hˤ | ||||
| ikizleşmiş | sː | [sːʲ] | ʃː | [ʃːʷ] | xː | [xːʲ] | [xːʷ] | χː | [χːʷ] | [χːˤ] | |||||||||
| ötümlü | β ~ w1 | z | [zʲ] | [zʷ] | ɣ | ʁ | [ʁʷ] | ʁˤ | |||||||||||
| Sürtünmesiz / Titrek | l | lʲ | r | j | |||||||||||||||
Dil bilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahur'un 18 dil bilgisi hali vardır ve sonek almıştır. Fiiller tekil ve çoğul formlara ve 7 gramer dilek kipine sahiptir. Zaman kipleri karmaşıktır. İlgili dillerin aksine, Sahur cümleleri duyuşsal kurgu ile oluşturulabilir.[6]
İsim durumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahur, dil bilgisi ve yerel durumlar da dahil olmak üzere bir dizi isim durumu sergilemektedir. Ergatif ve genitif durumlar, aşağıda gösterildiği gibi, baş isim sınıfıyla uyum gösterir.[8]
| Hal | İşaretleyici |
|---|---|
| Yalın | -∅ |
| Ergatif | -e (ː) 1 / - (V) n 2 |
| Genitif | - (V) na 3, - (V) n 4, - (V) ni 5 |
| Datif | -(Vs |
- İnsan isimleri
- İnsan olmayan isimler
- Baş isim ABS, sınıflar I-III
- Baş isim ABS, sınıflar IV
- Baş isim OBL
| Hal | Sg. | Pl. | Sg. | Pl. |
|---|---|---|---|---|
| Yalın | Balkan | Balkanar | Zer | zerbə |
| Ergatif | Balkanan | Balkanāšše | Zeran | Zerbən |
| Genitif | Balkanana | Balkanāššina | Zerana | Zerbəna |
| Datif | Balkanus | Balkanāššis | Zerus | zerbəs |
| at | inek | |||
Lehçeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahur dilinin iki ana lehçesi Sah ve Gelmets'tir.[4]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Tsakhur". Ethnologue (İngilizce). 29 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2018.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Tsakhur". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ "Ethnologue entry for Tsakhur". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020.
- ^ a b c d e f The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan 14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by John M. Clifton et al. SIL International, 2005
- ^ "UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger". 22 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020.
- ^ a b (Rusça) The Tsakhur language 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The ETHEO Project. Last updated 11 October 2005. Retrieved 26 December 2006
- ^ Shootings of Facing Back to the Qibla Finished 12 Temmuz 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. News Azerbaijan. 1 April 2009.
- ^ a b Wolfgang Schulze, Tsakhur (Lincom Europa, München, 1997) 3-89586-150-2
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ek: Kiril alfabesi
- Global Sözcük İstatistik Veritabanında Sahur temel sözlüğü 6 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sahur resimli sözlüğü 25 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- SIL International Dil ve Kültür Arşivinde Sahur ile ilgili kamuya açık materyaller 13 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
