Savoie Hanedanı

Savoie Hanedanı
İtalyanca: Casa Savoia
Fransızca: Maison de Savoie
Savoie Hanedanı; İtalyanca: Casa Savoia; Fransızca: Maison de Savoie
Ülke	Savoy, İtalya, İspanya
Milliyet	İtalyanlar, Fransızlar
Kuruluş	1003
Kurucu	Savoy Kontu I. Umberto (1003-1048)
Devriliş	1946
Son hükümdar	İtalya Kralı II. Umberto (1946)
Unvan(lar)	Kont, Dük, Kral

Savoy Hanedanı (İtalyanca: Casa Savoia; Fransızca: Maison de Savoie), tarihsel Savoy bölgesinde 11. yüzyıl başlarında ortaya çıkan bir soylu hanedandır. Bu bölgede önce küçük bir kontluk yöneten bu hanedan zamanla hükümdarlık yetkilerini geliştirerek sonunda 1861 ile II. Dünya Savaşı sonunda Savoy-Carignano hanedan dalı tarafından İtalya Krallığı hükümdarı olmayı başarmıştır. Savoy Hanedanı genişleyip birleşen İtalya'ya üzerinde 85 yıl krallık yapmıştır. Savoy Hanedanı'nın İtalya Kralı olan üyeleri II. Vittorio Emanuele, I. Umberto, III. Vittorio Emanuele ve II. Umberto olmuşlardır. Son İtalya kralı olan II. Umberto ancak birkaç hafta hüküm sürmüş ve bir Anayasal Referandum ile tahttan indirilmiş ve İtalya'da yeni bir cumhuriyet ilan edilmiştir.^[1]

Tarih

Eski tarih

Savoy Hanedanı'nın ilk üyesi Savoy Kontu I. Umberto, Sabaudia Kontu ("Biancamano (Beyaz El))") (1003-1047 veya 1048) olduğu kabul edilir. Umberto'nun ailesinin Saksonya'da Magdeburg yakınlarında ortaya çıktığı belirtilmiştir. Bu hanedan mensupları için ilk yazılı belge 10. yüzyılda bu aileye mensup iki kardeş olan Amedeo ve Umberto hakkındadır.^[2]

Sabaudia kontluğu önemsiz ve fakir olmakla beraber bu kontluğun sonraki ardıl yöneticileri diplomatik yetenek göstererek Alpler'de stratejik önemi olan geçitleri hükümleri ve kontrolleri altına almışlardır. İlk kont Umberto'nun iki oğlu Cenevre Gölü'nün doğusunda St Maurice Manastırı başpiskoposu olmuşlardır. Savoy Hanedanı mensupları hala da kendilerini koruyan Hristiyan evliyasının "St. Maurice" olduğunu kabul etmektedirler.

Umberto'nun oğlu Oddone 1051'de ağabeyi I. Amedeo'nun ölümü üzerine kontluk unvanını eline geçirdi. Torinolu Markiz Adelaide ile evlenme yapıp "Susa Markizliği" unvanını ve bu Markizliğin Torino ve Pinerolo kentlerini Savoy Hanedanı eline geçirdi.^[3] Bu diplomatik başarı nedeni ile Savoy Hanedanı Fransa, İspanya ve İngiltere gibi batı Avrupa'daki önemli ülkelerin hükümdarlarının ilgisini çekip bunlar tarafından Savoy Hanedanı mensuplarının tavsiyeleri göz önüne alınmaya başlandı.

Savoy Hanedanı kontlarından biri bir zamanlar modern İsviçre Vaud kantonu üzerinde hak iddia edip Chillon Şatosu'nu ellerine geçirdi. Fakat bu kanton üzerindeki kontluk iddiaları Cenevre Protestan Reformasyon döneminde boşa kaldı. Cenevre ve Vaud kantonu Reformcu protestan papaz idarecilerin eline geçti. Bundan sonra da bu kanton ve şato Bern Kantonu tarafından fethedildi. Bu dönemde Piyemonte arazileri Sabaudia Kontluğu ile birleştirildi. Böylece Burgonya kökenli olduğu sanılan Umberto'nun ardılları bugün Fransa, İtalya ve İsviçre sınırlarının birleştiği bölgede geniş topraklar ele geçirdiler. Bu bölge "Savoy" olarak anılmaya ve antik Romalılar ve Kelt asıllılardan ortaya çıkan bu bölge ahalisine de "Savoylı"lar denilmeye başlandı.

Genişleme, gerileme

Önde gelen Savoy kontlarından VII. Amadeo (hd. 1383-1391) Nice limanını aldı. VIII. Amadeo da (hd. 1391-1440) yavaş yavaş arazilerini genişletme politikası uyguladı. Yaklaşık iki yüzyıldır hanedanın bir kolunca yönetilen Piyemonte'yi ilhak etti. Sonra gelen ve Savoy Kontu iken antipapa seçilip Antipapa V. Felix adını alan VIII. Amedeo döneminde 1416'da Kutsal Roma Cermen İmparatoru tarafından Savoy Düklüğü unvanı verildi. Savoy kontları VIII. Amadeo'dan sonra dük unvanı taşımaya başladılar.

Avrupa'da Rönesans döneminde 15. yüzyıl sonu ve 16. yüzyıl başında bir dizi güçsüz Savoy dükünün yönetiminde Savoy hanedanı zayıfladı. Savoy hanedanının hüküm sürdüğü Piyemont zaman zaman Fransa istilası ve işgaline hedef oldu. 1494'te Fransa Kralı VIII. Charles Savoy, Piyemont ve İtalya'yı işgal etti ve ta Napoli'ye kadar İtalya'yı eline geçirdi. Savoy Dükleri Torino'ya çekildiler ve orada iyice yerleştiler. Savoy 1536 - 1539'de ise Fransa işgalinde idi. 1553'te Savoy Dükü olan Emmanuele Filiberto dönemi başında Savoy Düklüğü arazilerinin çoğu Fransa işgali altındaydı. Bu dük Fransızlarla mücadeleye geçip onların ellerinde bulunan arazilerin hiç olmazsa birazını geri almak için Fransa Krallığı'nın baş düşmanı olan Habsburg Haenedanı'a hizmetlerini sundu. 1555-1559 döneminde İspanya Habsburg İmparatoru olan II. Filipe'nin Hollanda valisi olarak görev aldı. Bu görevde iken İspanya'nın Kuzey Fransa'ya yaptığı istila hücumunda İspanyol ordusuna komuta etti ve Fransa ordusunu St Quintin Savaşı'nda yendi. Avrupa'da ortaya çıkan bu çatışmalarda hem Fransa'dan hem İspanya'dan araziler, bu arada Torino şehrini, eline geçirdi ve Savoy Düklüğü başkentini Chambery'den Torino'ya nakletti.

17. yüzyıl boyunca Torino ve etrafı büyük ekonomik gelişme gösterdi ve bu Savoy Düklerinin sürekli bir genişleme politikası izlemelerine imkân sağladı. II. Charles Nice limanını geliştirdi ve Alplerden Fransa'ya yeni bir yol açtırdı. Savoy dükleri Fransa'yla Habsburglar arasında sık sık taraf değiştirerek dışişlerinde bağımsızlıklarını korumayı başardılar.

17. ve 18. yüzyılda Savoy Hanedanından olan Savoy Dükü Carlo Emanuele'in torunlarından olan ve bu düklüğü idare etmeyen Savoia-Carignano kolundan olan Savoy Prensi Eugen Avusturya Habsburglarının büyük askerî komutanı olarak çok ün yaptı. Özellikle Osmanlı Devleti'ne karşı yapılan Kutsal İttifak Savaşları'nda önemli rol oynadı. Sonra da İspanya Veraset Savaşında ve 1715-1718 Osmanlı-Avusturya-Venedik Savaşı'nda Avusturya'nın en önemli komutanı oldu.

18. yüzyıl başlarında bütün Avrupa'yı saran İspanya Veraset Savaşından Savoy Dükleri önemli kazanımlarla çıkmayı başardılar. Bu savaşlarda önce Fransa tarafında olan Savoy Dükü Vittorio Amadeo taraf değiştirip Avusturya Habsburglarına destek sağladı. (1713 Utrecht Barışı'yla Savoy Düklüğü kuzeydoğu İtalya'da geniş araziler kazanması yanında Sicilya Krallığı tahtına da getirildi. Sicilya Kralı olarak Savoy Dükleri 1713-1720 arasında sadece 7 yıl hüküm sürdüler. Piyemonte'yi de elinde tutan Savoy dükü II. Vittorio Amedeo, 1718'de büyük devletlerin imzaladığı Londra Antlaşması uyarınca Sicilya'yı Avusturya Habsburglarına vermek zorunda kaldı; karşılığında da o zamana değin İspanya'ya bağlı olan Sardinya'yı aldı. Sardinya adası 24 Ağustos 1720'de resmen II. Vittorio Amedeo'nun yönetimine girdi. En sonunda kral olup Sicilya Krallığı tacının prestiji ve Sicilya'da özellikle Palermo'nun zenginlikleri Savoy Hanedanı'na daha daha da iktidar gücü ve önem kazandı.

İtalya'nın birleştirilmesi

Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları (1792-1815) sırasında Sardinya dışında bütün Savoy toprakları Fransızların denetimi altına girdi. 1792'de merkezi Torino, Piyemonte'de olan Sardinya Kralı olan Savoy Dükü Devrimci Birinci Fransa Cumhuriyeti karşında istibdat hükûmetli krallıklar tarafından kurulan Birinci Koalisyon'a katıldı. Bu koalisyona karşı 30.000 kişilik Fransa Cumhuriyeti ordusu ilk galebeyi Sardinya Krallığı ordusuna karşı Nice şehrini ele geçirmekle kazandı. Fakat Fransız ordusu 1793 ortasında Lyons'ta olan bir isyanı bastırmak için geri çekilmek zorunda kaldı ve Sardinya Ordusu Nice ve tüm Fransız Savoy arazilerini tekrar geri aldılar. Fakat Eylül ve Ekim aylarında 12.000 kişilik Fransız ordusu Sardinya güçlerini iki defa yenerek onları yine Piyemonte'ye geri çekilmeye zorladı. Bundan sonra 45.000 kişilik bir Sardinya, Napoli ve Avusturya krallık orduları Fransızlara hücuma geçti. Fransız orduları önce topçu komutanları olan Napolyon Bonapart bu orduları püskürtüp iki koldan Alplerin Piyemonte'ye giriş geçitlerini eline geçirdi. 1795'te Avusturyalıların hücumu Fransa'nın "İtalya Ordusu" erkaniharp komutanı olan Napolyon Bonapart tarafından yenilgiye uğratıldı. Sardinya Krallığı Fransa lehinde olan 1796 Paris Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı. Mart 1796'da Fransız İtalya ordusuna komutan tayin edilen Napolyon'un İtalya Seferi'ni yapabilmesi için Sardinya Krallığı hükmü altında olan Piyemont arazileri içinden Fransız ordusunun serbestçe geçmesine izin verdi. 1798'de İtalya yarımadası Fransa güçlerinin komutanı olan Joubert Torino'yu işgal etti ve Sardinya Kralı olan IV. Carlo Emmanuele'yi tahttan inmeye ve Sardinya adasına çekilmeye zorladı. 1602'de Sadece Sardinya'da hükümdar olan IV. Carlo Emmmanuel tahtını kardeşi I. Vittorio Emmanuele'ye bıraktı. I. Vittoria Emmanuel'de 1815'e kadar sadece Sardinya üzerinde saltanat sürdü.

Napolyon harpleri sonunda 1814-1815'te yapılan Viyana Kongresi Savoy Dükü olan I. Vittorio Emanuele'e (hd. 1802-1821) Sardinya Krallığı Torino başkenti ve eski Piyemonte arazileri geri verildi ve Fransızların kurduğu Cenova Cumhuriyeti'de toprakları da bu krallığa katıldı.

Viyana Kongresi ile bölünmüş olan İtalya'da İtalya yarımadasını tek devlet idaresinde birleştirmek için entelektüel çevrelerde, Guiseppe Manzini gibi kişiler etrafında, gelişen İtalyan milliyetçiliği, bölünmüş İtalya halkının da büyük desteğini desteğini kazandı. 1821'de bu hareket Santorre dı Santarosa liderliği altında Alessandria'da bir isyan çıkarttı ve kral naibi tarafından Sardinya krallığı için yeni bir anayasa imzalandı. I. Vittorio Emanuele 1821'deki liberal devrim sonucu Carlo Felice lehine tahttan çekilmek zorunda kaldı. Kral Carlo Felice bu anayasayı korumak için kurulan isyancı orduyu yenip isyanı bastırıldı ve bu Piyemonte isyanı liderleri Paris'e kaçtılar.

Carlo Felice 10 yıl hükûmet sürüp bir erkek çocuk varis bırakmadan 1831'de ölünce, uzaktan bir kuzen olup ailenin Savoy-Carignano kolundan olan Carlo Alberto tahta çıktı.

1848'de Sardinya Krallığı için anayasal monarşi yönetimini benimseyen Sardinya-Piyemont Kralı Carlo Alberto, sarayında bulunan Milanolu ve Venedikli danışmanları tarafından desteklenerek, Avrupa'da yaygın 1848 isyanları sırasında, Avusturyalıları kuzey İtalya'dan çıkartmak ve İtalya'yı Sardinya Krallığı Savoy Hanedanı hükümdarlığı altında birleştirmek için bu isyanları bir fırsat olarak gördü. O yıl Carlo Albert Sardinya Krallığı'nda "Statuto Albertino" adı verilen liberal bir anayasayı yürürlüğe koydu ve bu anayasa 1861'de İtalya birleştirildikten sonra bile İtalya Krallığı anayasası olarak uygulandı.

Sonradan Birinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı adı verilen bir savaş 1848-1849 arasında başladı. Bu savaşın ilk safhalarında Sardinya Krallığı "Goito Savaşı" ve "Peschiera Savaşı"'nda başarılı sonuçlar aldı. Ama sonradan 28 Temmuz 1848'de "Custoza Savaşı" ile General Josef Radetzky komutasında Avusturya orduları Sardinya Krallığı ve ona müttefik İtalyan devletleri ordusunu bu büyük bir hezimete uğrattı. Bu savaştan sonra Sardinya Krallığı ile Avusturya arasında 9 Ağustos'ta Vigevano'da ateşkes imzalandı ve Avusturya tüm Lombardiya ve Venezia arazilerini elinde tuttu. İtalya'da Roma'daki Papalık Devleti yerine İtalyan milliyetçileri, Mazzini ve Garibaldi, "Roma Cumhuriyeti" kurdular ve Papa IX Pius'u Roma'dan uzaklaştırdılar. Bu sırada Torino'da bulunan Sardinya Krallık meclis bu ateşkesi kabul etmedi; Roma'daki gelişmelerden cesaret alan Kral Carlo Alberto tarafından ateşkes bozuldu ve savaş tekrar başladı. Sardinya Krallığı ordusu Avusturya komutanı General Radeztky tarafından Mart 1849'da "Novarra Savaşı"'nda tekrar bozguna uğratıldı. Böylece Sardinya Kralı Savoy Dükü Carlo Alberto'nun İtalya'yı birleştirme ve hatta Lombardiya'yı Avusturyalılardan kurtarma hedefleri hüsrana uğradı. Carlo Alberto tahtından feragat edip yerine oğlu II. Vittorio Emmanuel Sardinya Kralı oldu. 9 Ağustos 1849'da Avusturya-Sardinya savaşını sona erdiren antlaşma imzalandı. Sardinya Krallığı Avusturya'ya 65 milyon frank harp tazminatı ödemek zorunda kaldı.

İtalya Krallığı

II. Vittorio Emanuele'nin hükümdarlığı sırasında (1849-1878) Savoy hanedanının yönetiminde İtalya Krallığı kuruldu (1861) ve Vittorio Emanuele ilk İtalya kralı oldu.

İtalya'da parlamenter sistem yerleştikçe kralın yönetimdeki etkisi azalmaya başladı. Faşist rejim sırasında kukla bir hükümdar olarak kalan III. Vittorio Emanuele (hd 1900-1946) II. Dünya Savaşı'nın sonunda oğlu II. Umberto lehine tahttan çekildi (1946). Monarşi yönetiminin sürmesini sağlamaya yönelik bu girişim, 2 Haziran 1946'da yapılan halk oylamasında cumhuriyet yönetimini destekleyenlerin çoğunluğu kazanmasıyla sonuçsuz kaldı ve Savoy hanedanı sona erdi.

Savoy kontları, dükleri ve Savoy Hanedanı kralları

Savoy Kontları

Ana Kol

I. Umberto "Biancamano" ("Beyaz El") : 1003–1047 veya 1048
I. Amadeo : 1048–1051 veya 1056
Oddoneo : 1051 veya 1056–1060
I. Pietero : 1060–1078
II. Amadeo : 1060–1080
II. Umberto : 1080–1103
III. Amadeo : 1103–1148
III. Umberto : 1148–1189
I. Tommaso : 1189–1233
IV. Amadeo : 1233–1253
Boniface : 1253–1263
II. Pietro : 1263–1268
I. Filippo : 1268–1285
V. Amadeo : 1285–1323
I. Edouardo : 1323–1329
I. Emi Ferra : 1326–1329
Aimone : 1329–1343
VI. Amadeo : 1343–1383
VII. Amadeo : 1383–1391
VIII. Amadeo : Savoy Kontu olarak 1391–1416

Savoy Dükleri

VIII. Amadeo : Savoy Dükü olarak 1416–1440
Ludvico : 1440–1465
IX. Amadeo : 1465–1472
I. Filiberto : 1472–1482
I. Carlo : 1482–1490
II. Carlo John Amadeus : 1490–1496
II. Fillipo : 1496–1497
II. Filiberto : 1497–1504
III. Carlo : 1504–1553
Emmanuele Filiberto : 1553–1580
I. Carlo Emmanuele : 1580–1630
I. Vitterio Amadeo: 1630–1637
Francesco Giacınto : 1637–1638
II. Carlo Emmanuele : 1638–1675
II. Vittorio Amadeo : 1675–1720, 1730–1732, 1. Sardinya Kralı olarak 1720–1730

Kaynakça

^ Ginsburg, Paul, A History of Contemporary İtaly: Society and Politics, 1943-1988, s.98. (İngilizce) online:Google books [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Savoy". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.
^ "Piemonte". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.

[1] Ginsburg, Paul, A History of Contemporary İtaly: Society and Politics, 1943-1988, s.98. (İngilizce) online:Google books [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}

[2] "Savoy". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.

[3] "Piemonte". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913.

[1]

[2]

[3]