Ünsüz

Ünsüz, sessiz ya da konsonant; m, r, g gibi, oluşması esnasında, kısmen de olsa, bir engele çarpan konuşma sesi. Ünsüzler, ünlülerle birlikte kullanılarak heceleri meydana getirirler: de, le, em, es, bi, si gibi.

Türk alfabesinin yapısı gereği hemen hemen tüm sesler bir harf ile karşılanmıştır. Bu nedenle Türkçede ünsüz seslere karşılık gelen harflere ünsüz harfler denir. Ancak pek çok dilde aynı durum söz konusu değildir ve ünsüz harfler bazen birden çok sesi de karşılarlar.

Akciğer ünsüzleri
Eklemleme yeri →	Dudaksıl		Taçsıl				Damaksıl			Köksül			Gırtlaksıl
	Çiftdudaksıl	Dişsil-dudaksıl	Dişsil	Dişyuvasıl	Artdişyuvasıl	Üstdamaksıl	(Ön) Damaksıl	Artdamaksıl	Küçükdilsil	Yutaksıl		Üstgırtlaksıl
Eklemleme biçimi ↓
Patlamalı	[p] [b]		[t] [d]			[ʈ] [ɖ]	[c] [ɟ]	[k] [ɡ]	[q] [ɢ]			[ʡ]	[ʔ]
Genizsil	[m]	[ɱ]	[n]			[ɳ]	[ɲ]	[ŋ]	[ɴ]
Titrek	[ʙ]		[r]						[ʀ]
Çarpmalı		[ⱱ]	[ɾ]			[ɽ]
Sürtünmeli	[ɸ] [β]	[f] [v]	[θ] [ð]	[s] [z]	[ʃ] [ʒ]	[ʂ] [ʐ]	[ç] [ʝ]	[x] [ɣ]	[χ] [ʁ]	[ħ] [ʕ]		[ʜ] [ʢ]	[h] [ɦ]
Yansürtünmeli			[ɬ] [ɮ]
Sürtünmesiz		[ʋ]	[ɹ]			[ɻ]	[j]	[ɰ]
Yansürtünmesiz			[l]			[ɭ]	[ʎ]	[ʟ]

Notlar

• Çift olarak yazılan sembollerden soldaki ötümsüz, sağdaki ötümlü ünsüzleri gösterir.
• Koyu alanlar, sesletimi imkânsız olduğu değerlendirilen ünsüzleri gösterir.

---

Akciğer dışı ünsüzler
Şaklamalar		Ötümlü içpatlamalılar		Dışgırtlaksıllar
[ʘ]	Çiftdudaksıl	[ɓ]	Çiftdudaksıl	[ʼ]	Örnekler:
[ǀ]	Dişsil	[ɗ]	Dişsil/dişyuvasıl	[pʼ]	Çiftdudaksıl
[ǃ]	(Art)dişyuvasıl	[ʄ]	Damaksıl	[tʼ]	Dişsil/dişyuvasıl
[ǂ]	Dişyuvasıl-damaksıl	[ɠ]	Artdamaksıl	[kʼ]	Artdamaksıl
[ǁ]	Yandişyuvasıl	[ʛ]	Küçükdilsil	[sʼ]	Dişyuvasıl sürtünmeli

Diğer simgeler
[ʍ]	Ötümsüz dudaksıl-artdamaksıl sürtünmeli
[w]	Ötümlü dudaksıl-artdamaksıl sürtünmesiz
[ɥ]	Ötümlü dudaksıl-damaksıl sürtünmesiz
[ɫ]	Artdamaksıllaşmış dişyuvasıl yansürtünmesiz
[ɕ]	Ötümsüz dişyuvasıl-damaksıl sürtünmeli
[ʑ]	Ötümlü dişyuvasıl-damaksıl sürtünmeli
[ɧ]	Ötümsüz artdişyuvasıl-damaksıl sürtünmeli

• [ɧ] sesinin çıkış yeri tartışmalıdır.

Patlamalı sürtünmeliler
Çubuklu	Çubuksuz	Tanım
[t͡s]	[ʦ]	Ötümsüz dişyuvasıl patlamalı sürtünmeli
[d͡z]	[ʣ]	Ötümlü dişyuvasıl patlamalı sürtünmeli
[t͡ʃ]	[ʧ]	Ötümsüz artdişyuvasıl patlamalı sürtünmeli
[d͡ʒ]	[ʤ]	Ötümlü artdişyuvasıl patlamalı sürtünmeli
[t͡ɕ]	[ʨ]	Ötümsüz dişyuvasıl-damaksıl patlamalı sürtünmeli
[d͡ʑ]	[ʥ]	Ötümlü dişyuvasıl-damaksıl patlamalı sürtünmeli
[t͡ɬ]	–	Ötümsüz dişyuvasıl patlamalı yansürtünmeli
Eşzamanlı ünsüzler
[k͡p]	–	Ötümsüz dudaksıl-artdamaksıl patlamalı
[ɡ͡b]	–	Ötümsüz dudaksıl-artdamaksıl patlamalı
[ŋ͡m]	–	Ötümlü dudaksıl-artdamaksıl genizsil

---

Yumuşak ve sert ünsüzler

Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak, ötümlü veya tonlu ün­süzler denir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere ise sert, ötümsüz veya tonsuz ünsüzler denir: ç, f, h, k, p, s, ş, t

Ayrıca bakınız

• Ünlü
• Harf

Kaynakça

• Ergin, Muharrem. Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.