Çöpür Taşı

Çöpür taşı, akan bir suyu dairevi bir yolda dolaştırıp güzel bir görüntü ve ses elde etmek amacıyla çeşme, fıskiye, şadırvan ve havuz gibi yapıların su yolları üzerinde yapılan mimari uygulamada, suyun içinden geçtiği işlemeli taşa verilen isim.

Çöpür taşı uygulaması, içerisinde dere veya çay akan bazı şehirlerde görülür. Bu şehirlerde şehrin içinden geçen akarsu, küçük arklarla avluların, bağların ve bahçelerin içinden geçirilerek değişik kademelenmeler ile akıtılır. Bu kademelerin her birine delikli taşlar konularak sular bu taşların içinden geçirilir. Taşların delikleri, ses çıkartması için dışarıda bırakılır. Suyun dairevi, spiralimsi bir yolda dolaşarak bu deliklere ulaşması ve deliklerden geçen suların her kademede farklı sesler çıkarması sayesinde suyun akışı melodik hale getirilir. Bu sistemin bir başka işlevi, suyun tahliye hızını yavaşlatarak ortamın serinlemesine katkı sağlamaktır. Çok farklı büyüklük ve formu bulunan çöpür taşı uygulamasında, estetik bir tasarımın olmasına da dikkat ediliir. Suyun sesinin huzur verdiğine, görüntüsünün ise göze şifa verdiğine inanılır.

Çöpür taşı uygulaması, Orta Asya Türk Devletleriden Selçuklu ve Osmanlılar'a kadar, Türk tarihinin pek çok döneminde Türk sanatında görülen bir özelliktir. Artuklu ve Akkoyunlu yapılarında da eyvanlar içinde çeşmeden kademeli biçimde su akıtılarak oyunlu yollarla havuzlara doldurulurdu.

Bu geleneğin başlıca örnekleri; Mardin, Şanlıurfa, Kayseri, Diyarbakır, Sivas, Denizli ve İstanbul'da görülür.

Çöpür taşı uygulamasının bazı örnekleri şuralardadır: Divriği Darüşşifası havuzu, Konya İnce Minareli Medrese, Mardin Zinciriye ve Kasımiye Medreseleri havuzu, Kayseri Güpgüpoğlu Konağı, Sivas Numan Efendi Kütüphanesi.

Mimari olarak, Seng-i İbret (İbret taşı) Musalla Taşı, Nişan taşı, Yitik taşı, Sadaka taşı, Kıble taşı, Binek taşı ve Ezan taşı gibi tek eser kategorisine dahil edilirler.