Çalkandular
| [[Dosya:Lebed river.jpg | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
Çalkanduca (Altaycanın lehçesi) | |
| Din | |
Çalkandular, Çalkandılar[1] ya da Çalkanlar veya Kuular (kendilerince: Чалкъанду Çalkandu ya da Шалкъанду Şalkandu, Къуу, Куу-кижи Kuu-kiji; Rusça Челканцы Çelkantsı ya da Чалканцы Çalkantsı, önceleri Лебединцы Lebedintsı), Rusya'yın orta güney bölgesindeki Altay Cumhuriyetinde yaşayan Türk halklarından Altayların 850 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.[2][3]
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Biy Nehrinin (Бий-суу) kolu olan Lebed Nehri (Altayca Kuu) civarında[4][5] yaşadıklarından eskiden kuğu (Altayca kuu, Rusça lebed) kelimesinden köken alan Kuu-kiji («Kuğu kişi») ya da Lebed Tatarları (Rusça Лебединские татары) adıyla da anılırlardı. "Kuu" (anlamı kuğu), özellikle Tuva Cumhuriyetinde "kuular" soyadını taşıyan Tuva Türkleri arasında bir sülale olarak bilinir. Çalkandular veya Kuu kişi (Kuu kiji, Kuular) ile bağlantıları vardır.[6]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Altay Cumhuriyetinin Turaçak rayonunda (Турачак аймак) çoğunluğu Kurmaç-Baygol (Курмач-Байгол) ile Suranaş (Суранаш) köylerinde, birazı da Turoçak (Rusça Турочак Altayca Турачак), Biyka (Бийка), İtkuç (Иткуч), Kebezen (Кебезень) köylerinde ve çok azı da Çoyskiy rayonunda (Чоя аймак) yaşarlar.[3]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]2002 rakamlarına göre nüfusları 855 kişidir[3] ve bunların ancak 539 kadarı Çalkanducayı konuşabilmektedir.[7]
Boyları
[değiştir | kaynağı değiştir]Şalkanıg (Çalgan / Чалган[8]) ve Şakşılıg (Yakşı / Якшы[8]) olmak üzere iki kola aynlır.[1]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Çalkanduların dilleri Çalkanduca (MultiTree atv-chl[9]), Altaycanın Kuzey Altaycası denen lehçe grubuna girer ve bu gruptaki Tuba ve Kumandıların lehçelerine benzer.[3] Bütün Çalkandular iki dilli olup Rusça da konuşurlar.[3] Çalkandu dili 2000 yılında Rusya Federasyonunda sayısı az halklar dilinin statüsünü almış ve Rusya halklarının Kırmızı Kitabına dâhil edilmiştir. O zamandan beri Altaycadan ayrı bağımsız bir dil olarak kabul edilir.[7]
Örnekler: туу tuu (dağ), суу suu (su), öлöҥ ölöñ (ot), яйи yayi (onun evi), ньаңмыр ńañmır (yağmur).
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
- ^ "Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları: Çalkandular / Chalkandu". 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
- ^ a b c d e "Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Chelkan Language". 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
- ^ Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских племён и народностей и сведения об их численности. // Живая старина. 1896. Год шестой, вып. III-IV.
- ^ Altay Türkleri[ölü/kırık bağlantı]
- ^ http://identity2010.ru/?page_id=1809 10 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kuular (Çalkandular) ve Kuular (Tuvadaki) arasındaki bağ hakkında
- ^ a b Evgeniya Çayçına, Çalkandu dilinde bileşik kelimeler 13 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, Son Sesler Duyulmadan, bildiri özetleri, 23-26 Mayıs 2012, Ankara
- ^ a b Л.П. Потапов (1974), Заметка о происхождении челканцев-лебединцев 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Опубликовано: Бронзовый и железный век Сибири. – Новосибирск: Наука, 1974. – С.304-313
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.