Çaprazlama (genetik)

Çaprazlama, eşeyli üreyen canlılarda erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleştirilmesiyle yavru bireyler elde edilmesi olayına denir. Çaprazlama yapılmasının sebebi karakterleri oluşturan allel genlerin yarısının dişiden yarısının erkekten alınmasıdır.

Bir türün tek bir karakterini taşıyan gen lokusları bakımından iki gametin çaprazlanmasıdır.

Bu şekilde yalnızca bir özellik dikkate alınarak yapılan çaprazlamalara "monohibrit çaprazlama", bu olayın kalıtımına da "monohibrit kalıtım" denir.

Eğer bir canlıda iki gen birbirine tamamen benziyorsa, (SS ya da ss gibi) bunlara "homozigot" ya da "saf kan" denir. Saf kan (homozigot) bireyler elde etmek için kendileşme yapılır yani döllenme bireyin kardeşi, annesi babası ya da yavrusu ile olmalıdır.

Baskın ve çekinik gametlerle çaprazlama ve Punnett karesi ile sonucun gösterimini Mendel, bezelyelerle yaptığı çaprazlama deneylerinde bu bitkinin kalıtımını incelemiştir. Bezelye bitkisi kendi kendini dölleyen bir bitki olduğundan Mendel, bu bitkiden saf kan (homozigot) bireyler elde etmiş ve bunlarla çalışmıştır. Bu durumda düz tohum şekline sahip olan bezelyeler, düz tohumlu bitkileri; buruşuk tohum şekline sahip olan bezelyelerde buruşuk tohumlu bezelyeleri vermişlerdir. Buna göre,

D: Düz Tohum d: Buruşuk Tohum

(anne) DD x dd (baba) çaprazlanırsa,

Genotip: D x d

F1: Dd %100 Düzgün, %100 Heterezigot

Dd x Dd

Genotip: 1/2 D, 1/2 D, 1/2 d, 1/2 d

F2: 1/4 DD, 1/4 Dd, 1/4 Dd, 1/4 dd

Fenotip: 3/4 D, 3/4 d, oran: 3 : 1

Genotip: 1/4 DD, 1/2 Dd, 1/4 dd, oran: 1 : 2 : 1