Çimento

Çimento (İtalyanca "cemento" kelimesinden alınmıştır), esas olarak, doğal kalker taşları ve kil karışımının yüksek sıcaklıkta ısıtıldıktan sonra öğütülmesi ile elde edilen hidrolik bir bağlayıcı malzeme olarak tanımlanır.
Çimento tanelerinin göz açıklığı 5 ila 90 mikron arasındadır.

Torbalanmış Çimento

Diğer bağlayıcı maddeler gibi çimentolar da, CaO, MgO gibi alkalin öğeler ve SiO₂, Al₂O₃ ve Fe₂O₃ gibi hidrolik öğelerden oluşur. Çimento bağlayıcılık görevini su ile tepkimeye girdikten sonra kazandığı için hidrolik bağlayıcı olarak adlandırılır. Alkalin ve hidrolik öğelerin oranları bağlayıcı maddenin niteliğini belirler.

Çimento, su ile karıştırılıp plastik hamur durumuna geldikten bir süre sonra havada ya da su içinde yavaş yavaş katılaşır. Bu katılaşma olayına piriz adı verilir. Normal şartlar altında (28 derece sıcaklık ve yağmursuz havada) bu katılaşma olayı ilk on dakikada başlar ve adına Yalancı Piriz denir, bir saat civarında ise donma ve mukavemet artar. Ancak bu olay içinde bulunulan koşullara bağlı olarak değişiklik gösterebilir, herhangi bir kimyasal priz geciktirici kullanılmadıysa ve hava sıcaklığı çok düşük değilse yaklaşık 10 saat gibi bir süreçte donma gerçekleşir.

Çimento türleri

1. Portland çimentosu: Betonarme yapılarda kullanımı en yaygın çimento türüdür. Portland çimentosu belirli oranda kalker taşı (CaCO₃) ve kilin (SiO₂ ve Al₂O₃) karıştırılıp klinkerde pişirilmesinden sonra bilyali değirmende öğütülmesiyle elde edilir. Çimentonun sertleşmesini geciktirmek üzere klinkere bir miktar alçı taşı da eklenir.
2. Yüksek Fırın Cüruf Çimentosu: Granüle yakın fırın cürufu ile Portland çimentosu klinkeri karışımının az miktarda alçıtaşı ile öğütülmesi ile elde edilir. Genelde, bu tür çimentolar deniz suyu ve diğer sülfatlı ortamlarda portland çimento suna kıyasla daha yavaş dayanım kazanırlar ve daha yüksek bir dayanıma sahip olurlar. Ancak geçirimlilikleri daha düşüktür.
3. Traslı Çimentolar: Traslar silisli ve alüminli maddeler içeren volkanik tüflerdir. Kendi başlarına bağlayıcılık özellikleri olmamasına rağmen, çimentoda mevcut kireçle bu özelliği kazanırlar. Bu tür çimentolar imalat aşamasında portland çimentosu klinkerine aktif volkanik tüfler veya benzeri traslar katılarak, bunların öğütülmesiyle elde edilir. Karışımda ki tras oranı %20-%40 düzeyinde tutulur. Bu tür çimentoların geçirimliliği az hidrasyon ısıları düşük olduğundan genellikle su yapılarında kullanılırlar.
4. Katkılı Çimentolar: Portland çimentosu klinkerinin ağırlıkça en fazla %19'nun puzolanik malzeme ile değiştirilmesi ve alçı taşı eklenmesiyle elde edilir. Katkılı çimento traslı çimento için belirtilen özelliklere sahiptir fakat traslı çimentodan farkı puzolan oranının daha fazla olmasıdır.
5. Diğer Çimento Türleri :
   1. Uçucu Küllü Çimento
   2. Süper Sülfat Çimentosu
   3. Beyaz Portland çimentosu
   4. sorel çimento
   5. Toprak çimentosu
   6. Rosendale çimentosu
   7. Roma çimentosu
   8. Kalsiyum alüminat çimentosu
   9. Geopolimer çimento
   10. Fiber çimento
   11. Ferro çimento
   12. Enerjik olarak değiştirilmiş çimento
   13. eko-çimento
   14. Sülfata Dayanıklı Çimento
   15. Erken Dayanımı Yüksek Çimento

Düşük hidratasyon ısılı çimento: 28% (C₃S), 49% (C₂S), 4% (C₃A), 12% (C₄AF), %1,8 MgO, %1,9 (SO₃) birleşiminden oluşur. (C₂S) ve(C₄AF) oranları yüksek and (C₃S) ve (C₃A) oranları oldukça düşüktür.

C₃A için üst sınır %7 ve C₃S için üst sınır 35%'dir. Düşük hidratasyon ısısının sağladığı avantajlar sayesinde baraj inşaatlarında kullanılır. Yazın yüksek sıcaklıklı günlerde karışım sıcaklığını düşürmekte önemli bir katkısı yoktur. Günümüzde yerini puzolan (granüle yakın fırın cürufu) katkısı ile sunulan normal çimentoya bırakmaktadır. Son dayanım değeri açısından normal çimentodan güçlüdür.

Çimento Ana Hammaddeleri

Kalker (Kireç taşı)

Klinker

Oldukça geniş bir kullanım alanı bulunan kalker (kireç taşı) tortul kayaç bir kayaç olup, çimento üretiminde çok büyük bir önem teşkil etmektedir.

Kimyasal bileşiminde en az %90 CaCO₃ vardır. Kalkerin sertlik derecesi, Mohs sertlik skalası'na göre 3, özgül ağırlığı ise 2,5-2,7 gr/cm³'tür.

Marn

Kil ve kalker karışımı bir maddedir. Özgül ağırlığı 1,0-1,9 gr/cm³'tür. Çimento sanayi için, kalker ve kilin beraber bulunduğu tek doğal hammaddedir.

%50,70 kalker ve %30,50 kilden oluşmuş kayaca marn denir. Klinker, kil ve kalker içeren hammaddenin öğütüldükten sonra pişirilmesiyle elde edilir. Marn ise bu ikisini doğal olarak içerdiğinden ve kalkere kıyasla daha kolay öğütülmesinden dolayı, uygun bir hammaddedir.

Kil

Killerin ana maddesi alüminyum silikat hidratlardır. Çimentodaki alkalilerin ana kaynağı da kil bileşenleridir. Kil minerallerinin temel özelliği kimyasal bileşiminde Al₂O₃ bulunması ve sulu alüminyum silikattan oluşmasıdır.

Çimento Sanayinde Kullanılan Kimyasal Modüller

С

Hidrolik Modül

$HM={\frac {CaO}{SiO_{2}+Al_{2}O_{3}+Fe_{2}O_{3}}}=1.7-2.3$

HM < 1.7 ise; çimentonun dayanımı genelde yetersizdir.
HM > 2.4 ise; çimentonun hacim dayanıklığı yoktur.

Silikat Modülü

$SM={\frac {SiO_{2}}{Al_{2}O_{3}+Fe_{2}O_{3}}}=1.2-4$

SM > 4 ise; pişme zorlaşır.

Alüminyum Modülü

$AlM={\frac {Al_{2}O_{3}}{Fe_{2}O_{3}}}=1.3-1.6$

AlM < 1.3 ise; öğütmede sorunlara sebep olur.

Kireç Standardı

$KST={\frac {CaO}{2.8SiO_{2}+1.18Al_{2}O_{3}+0.65Fe_{2}O_{3}}}=90-95$

Kireç Doygunluk Faktörü

$KDF={\frac {CaO-0.7SO_{3}}{2.8SiO_{2}+1.2Al_{2}O_{3}+0.65Fe_{2}O_{3}}}x100$

KDF = 1 (%1,0) olduğunda silisin en fazla miktarı C₂S şeklindedir.
KDF < 1 olduğu durumlarda ise silisin C₂S olarak bulunma oranı azalır.

Türkiye'de Çimento Standartları

Türkiye'de çimento üretimine ilişkin ilk geliştirilen standart 1959 yılının 6/640 numaralı standardıdır. Bu standart'ta değişik portland çimento, yüksek fırın cüruf çimentosu gibi çimento türlerine ilişkin üretim standartları belirlenmiştir. 1975 ve 1985 yılları arasında eski standartları iptal eden ve çimento çeşitlerini 6'dan 11'e çıkaran 6 farklı standart geliştiren Türkiye, 2000 yılında Avrupa standartlarını norm haline getirmiş ve EN 197 [1] standardını benimsemiştir. Bu standart çerçevesinde CEM I, CEM II, CEM III, CEM IV ve CEM V tipleri tanımlanmıştır. Ayrıca yeni katkı maddelerinin standartları ile yeni kimyasal, fiziksel, mekanik test metot ve uygulamaları da EN 197 kapsamındadır.

Ayrıca bakınız

• Bursa Çimento
• AS Çimento
• Adana Çimento
• Bolu Çimento
• OYAK Çimento