Üstün zekâlı eğitimi
Üstün zekâlı eğitimi (İngilizce: Gifted education), bazen üstün yetenekli eğitimi ya da GATE (Gifted and Talented Education), TAG (Talented and Gifted) veya G&T eğitimi adlarıyla da anılır; üstün zekâlı ya da özel yetenekli olarak tanımlanan çocuklar için uygulanan bir eğitim türüdür.
Üstün zekâlı eğitiminin başlıca iki yaklaşımı zenginleştirme ve hızlandırmadır. Zenginleştirme, öğrencinin mevcut müfredattaki ilerleme hızını değiştirmeden daha derin, geniş ya da nitelikli içerikler sunmayı amaçlar. Örneğin, üstün zekâlı öğrenciler temel müfredat etkinliklerini tamamladıktan sonra aynı konuyla ilgili daha ileri bilgilerle desteklenebilir.[1] Hızlandırma ise öğrencinin akademik yeterlilik düzeyine uygun şekilde standart müfredatta daha hızlı ilerlemesini sağlar; bu genellikle bir veya iki sınıf atlatılarak gerçekleştirilir.[2]
Üstün zekâlılık ya da yeteneklilik genellikle IQ testlerinde en yüksek yüzdelik dilimde (%1 ila %10 aralığında) puan alan öğrencilerle ilişkilendirilir. Ancak bir çocuğun belirgin düzeyde üstün yetenekli sayılabilmesi için genellikle en üst %1'lik dilime girmesi beklenir.[3]
Biçimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Üstün zekâlı eğitimi uygulamaları farklı biçimlerde sınıflandırılabilir. Çoğu üstün yetenekli öğrenci, farklı zamanlarda birden fazla yaklaşımın birleşiminden fayda görmektedir.[2]
Hızlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Hızlandırma, üstün zekâlı öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerine göre daha ileri içeriklerle karşılaşmalarını sağlayan bir yöntemdir. Bu uygulama, öğrencinin bulunduğu sınıf düzeyini atlaması (Sınıf atlatma) veya standart müfredatı daha kısa sürede tamamlaması (“teleskopik” eğitim) biçiminde olabilir. Ayrıca ders bazlı hızlandırma ile öğrenci yalnızca güçlü olduğu bir alanda (örneğin matematik ya da yabancı dil) daha ileri seviyeye geçebilir. Bu tür hızlandırmalar genellikle IQ’ya değil, başarı testlerine göre planlanır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde bazı üniversiteler üstün zekâlı gençler için erken üniversite kabul programları uygular. Bazı topluluk kolejleri de okul idaresi ve aile onayıyla başarılı lise öğrencilerinin kayıt olmasına izin verir.
Hızlandırma, okul yönetimleri açısından düşük maliyetli bir yöntemdir çünkü mevcut müfredat yapısı korunur. Bununla birlikte hızlandırılan öğrenciler çoğu zaman kendilerinden büyük yaştaki akranlarla birlikte ders görür. Bu yöntemin hem akademik hem de sosyal açıdan fayda sağladığı araştırmalarla ortaya konmuştur.[2]
Bazı uzmanlar, üstün zekâlı öğrencilerin düzeylerine uygun olmayan sınıflarda tutulmasının hızlandırmadan daha olumsuz sonuçlar doğurduğunu savunur. Örneğin psikolog Miraca Gross, IQ’su 180’in üzerinde olan ve sınıf atlamasına izin verilmeyen çocukların çoğunun sosyal dışlanma, yalnızlık ve ciddi psikolojik sıkıntılar yaşadığını belirtmiştir.[4] Bu nedenle hızlandırma uygulanan öğrencilerin mümkünse birbirleriyle aynı sınıflarda toplanması önerilir.[5]
Hızlandırmanın etkileri uzun vadede de görülebilir. Örneğin, yapılan bir araştırma, tam sınıf atlaması yaşamış yüksek IQ’lu bireylerin yetişkinlikte daha yüksek gelir elde ettiğini ortaya koymuştur.[6]
Kümeleme gruplaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Kümeleme gruplaması, benzer yetenek düzeyine sahip dört ila altı üstün zekâlı öğrencinin aynı sınıfta bir araya getirilmesini temel alan bir modeldir. Bu yöntem özellikle ilkokulun üst kademelerinde yaygın olarak kullanılır. Sınıfın geri kalanıyla birlikte öğrenime devam edilirken, kümelenmiş öğrenciler için farklılaştırılmış ve zenginleştirilmiş içerikler sunulur.
Bu modelde görev alan öğretmenler, üstün yetenekli öğrenciler için farklılaştırma konusunda özel eğitim almış kişilerdir. Öğretim süreci; ön test uygulamaları, hızlandırılmış içerikler, üst düzey düşünme becerilerine odaklı etkinlikler ve yoğunlaştırılmış programlarla zenginleştirilebilir.
Kümeleme, öğrencilerin hem akranlarıyla etkileşimde bulunmasını hem de kendi potansiyellerine uygun şekilde ilerlemesini mümkün kılar. Ayrıca, okulun mevcut yapısını değiştirmeden uygulanabildiği için idari açıdan da sürdürülebilir bir modeldir.[7]
Kolokyum
[değiştir | kaynağı değiştir]Kolokyum, genellikle lise düzeyinde uygulanan ve ileri düzey konulara odaklanan zenginleştirilmiş bir programdır. Akademik derinlik sağlar ve öğrencilerin AP gibi sınavlara hazırlığını destekler.
Sıkıştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Sıkıştırma (compacting), öğrencinin zaten bildiği konuların tekrarlanmasını önleyerek müfredatın daha verimli işlenmesini hedefler. Öğrenciye ön test uygulanarak bildiği içerikler atlanır ve zaman daha ileri konulara ayrılır.
Zenginleştirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Zenginleştirme, öğrencinin sınıf arkadaşlarıyla aynı düzeyde ilerlemesini sürdürürken daha derin, yaratıcı ve disiplinler arası etkinliklere yönelmesini sağlar. Bu yaklaşım, müfredata ek olarak projeler, yarışmalar veya araştırmalarla desteklenebilir.[1]
Tam zamanlı ayrı sınıflar veya okullar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı üstün zekâlı öğrenciler, ihtiyaçlarına daha iyi cevap verebilmek için özel sınıflarda ya da üstün yeteneklilere yönelik tam zamanlı okullarda eğitim alır. Bu ortamlar, akademik ve duygusal destek açısından daha uyumlu olabilir.
Hobi etkinlikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Müzik, yaratıcı yazarlık, satranç, yabancı dil ve spor gibi ilgi alanlarına yönelik etkinlikler, öğrencinin okul dışında da zihinsel gelişimini destekler. Bu tür etkinlikler aynı zamanda özgüveni ve sosyal becerileri artırır.
Evde eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı aileler, okul ortamının çocuğun gelişim ihtiyaçlarına karşılık verememesi durumunda evde eğitim yoluna gider. Evde eğitim bireyselleştirilmiş ve esnek bir öğrenme ortamı sağlar.
Çekip Alma(Pull-Out) Programı
[değiştir | kaynağı değiştir]Çekip alma(Pull-out) uygulamalarında öğrenciler, haftanın belirli saatlerinde normal sınıftan çıkarılarak özel içerikli etkinliklere katılır. Bu programlar genellikle yaratıcı düşünme, mantık ve problem çözme becerilerini geliştirir.
Bireysel hızda öğrenme
[değiştir | kaynağı değiştir]Öğrencinin kendi hızında ilerlemesine olanak tanıyan bu yaklaşım, Montessori gibi yöntemlerde yaygın olarak kullanılır. Üstün zekâlı öğrenciler bu sayede kendi seviyelerine göre öğrenme sürecini yönetebilirler.
Yaz zenginleştirme programları
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaz aylarında düzenlenen zenginleştirme kampları ve kurslar, öğrencilerin belirli alanlarda derinleşmesini sağlar. Bu programlar genellikle üniversiteler ya da özel kurumlarca sunulur.[8]
 | Eğitim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Assouline, S. & Lupkowski-Shoplik, A. (2005). Developing Math Talent. Prufrock Press.
- ^ a b c Colangelo, N., Assouline, S. G., & Gross, M. U. M. (2004). A Nation Deceived: How Schools Hold Back America's Brightest Students. University of Iowa.
- ^ T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2017). Özel Yetenekli/Üstün Zekalı Birey Olarak Tanılanma – Bilgi Notu. baglarram.meb.k12.tr
- ^ "Factors in the social adjustment and social acceptability of extremely gifted children". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2025.
- ^ Rogers, K. B. (1991). The Relationship of Grouping Practices to the Education of the Gifted and Talented Learner. National Research Center on the Gifted and Talented.
- ^ Warne, Russell T.; Liu, Jonathan K. (2017). "Income differences among grade skippers and non-grade skippers across genders in the Terman sample, 1936–1976". Learning and Instruction. Cilt 47. ss. 1-12. doi:10.1016/j.learninstruc.2016.10.004.
- ^ Gentry, M., & Owen, S. V. (1999). An investigation of the effects of total school flexible cluster grouping on identification, achievement, and classroom practices. Gifted Child Quarterly, 43(4), 224–243.
- ^ Taber, K. S. (2007). Enriching School Science for the Gifted Learner. Gatsby Science Enhancement Programme.
