Üzengi
Üzengi, eyerin iki yanına asılı, ayağa destek sağlayan binicilik malzemesi. Üzengi sayesinde binici atı çok daha kolay idare edebilir, daha hızlı sürebilir, kılıç, ok-yay, mızrak gibi silahları çok daha başarılı bir şekilde kullanabilir. Medeniyetin gelişip yayılmasında tekerlek veya baskı makinesi kadar önemli bir rol oynadığını düşünenler vardır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]- İlk evcilleştirilmiş ata binmenin MÖ 4000-3500 gibi olduğu tahmin ediliyor.[1][2][3]
- Bilinen ilk eyer MÖ 700 gibi Asurluların süvari birliklerince kullanılan saçaklı kumaşlardır.[4]
- Bilinen ilk binici ayak desteği MÖ 100'den önce Hindistan'da eyerin alt tarafında ayak başparmaklarının takıldığı ip, kumaş ya da meşin halkalardır.[4][5]
- İlk üzengiye benzer metalden megalit arkeolojisi buluntusu[6] olsa da üzengi olmamaları ihtimali vardır.
- Binicinin, ayaklarını kolan altına sıkıştırdığını gösteren MS 100-200 arası tarihlerden kalma Sanchi, Mathura ve Bhaja Mağaraları Budist tapınak kabartmaları vardır.
- Tek üzengi, atın üzerine çıkma kolaylığı için Sarmatlar tarafından kullanılmıştır.[7]
- Çift üzengi, sadece birbirine iple bağlı olanı, tam ortada ata acı veren ilkel bir çeşididir.[8]
- İlk içi tahtalı üzengisiz eyer keçe kaplı olarak MÖ 200 gibi Asya'da görülmüştür.[9]
- İlk içi tahtalı eyere asılan çift üzengi Çin'de MS 322 gibi kullanılmıştır.[10][11][12]
- MS 477 gibi tahtalı eyere asılan çift üzengi kullanımı bütün Çin'e yayılmıştı.[13]
- Batıda ilk modern üzengi tipinin görülüşü MS 6 ve 7. yüzyıl gibi Avarlarla olmuştur.[14] Üzengi Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar ve Kumanlar gibi Avrasya atlı kavimlerinden Bizanslılara[15] oradan da Araplara geçmiştir.[16]
- Üzenginin Avrupa'ya gelişi kademeli olarak MS 700 gibi Almanya üzerinden olmuştur. Üzenginin ağır sabanla birlikte Roma İmparatorluğu'nun çöküşü sonrası derebeylik döneminin doğrudan sebebi oldukları öne sürülen iddialar arasındadır.[17] Ateşli silahların yaygınlaşmasına kadar üzengi sayesinde at üzerinde durabilen ağır zırhlı süvari piyadelerce kolayca durdurulamadığı için en baskın askerî güç kaynağıydı.
Avantajları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Atın hızı mızrak atış hızına eklenebilir
- Atın ağırlığı mızrak ve kılıcı destekler
- Silah daha yüksekten bu yüzden daha kuvvetle indirilebilir
- Yük diz yerine ayakta olduğundan daha sarsıntısız nişan alınabilir
- Denge daha dinamik ve kolayca sağlanır
- Binici yukarı, sağa ve sola, hatta yere daha fazla uzanabilir
- Binici sağa ve sola daha fazla dönebilir, hatta tam geriye ok atabilir
Çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uzun (rahat ettirir, mızrak ve kılıcı iyi destekler)
- Kısa (denge kontrolünü kolaylaştırır, sarsılmaları önlemeye fırsat verir)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Matossian Shaping World History p. 43
- ^ "What We Theorize – When and Where Did Domestication Occur". International Museum of the Horse. 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2010.
- ^ "Horsey-aeology, Binary Black Holes, Tracking Red Tides, Fish Re-evolution, Walk Like a Man, Fact or Fiction". Quirks and Quarks Podcast with Bob Macdonald. CBC Radio. 7 Mart 2009. 7 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ a b "Saddles, Author Russel H. Beatie, Publisher University of Oklahoma Press, 1981, ISBN 080611584X, 9780806115849 P.18". 23 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015.
- ^ "White, Lynn Townsend. Medieval Technology and Social Change, Publisher Oxford University Press, 1964, ISBN 0195002660, 9780195002669 P.14". 24 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015.
- ^ "16.17.4: Stirrups". Encyclopaedia of Indian Archaeology (Vol. 1). Edited by Amalananda Ghosh (1990). page 336
- ^ ""Stirrups"". 14 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015.
- ^ West, Christy. "AAEP 2004: Evaluating Saddle Fit." TheHorse.com, February 04 2005, Article # 5393 29 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Web site accessed February 2, 2008
- ^ "The History of Western Leather Spurs and Spur Straps, Cuffs, Chaps, Chinks and Saddles." 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Web site accessed February 2, 2008.
- ^ "Dien, Albert. "THE STIRRUP AND ITS EFFECT ON CHINESE MILITARY HISTORY"". 14 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015.
- ^ ""The stirrup - history of Chinese science." UNESCO Courier, October, 1988". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015.
- ^ ""The invention and influences of stirrup"". 3 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015.
- ^ Hobson, John M. The Eastern Origins of Western Civilisation. Cambridge University Press,2004, p. 103 ISBN 978-0-521-54724-6, ISBN 0-521-54724-5
- ^ Fields, Nic (2006). The Hun: Scourge of God AD 375-565. Osprey. s. 50. ISBN 978-1-84603-025-3.
- ^ See George T. Dennis (ed.), Maurice's Strategikon, p. XVI; for contrary views, Lynn White, Jr., Medieval Technology and Social Change, Oxford University Press, 1964, notes, p. 144.
- ^ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the sixth century, Volume 2, Part 2. Harvard, Mass: Dumbarton Oaks, 1995, p. 575.
- ^ Medieval Technology and Social Change, Author Lynn Townsend White, Publisher, Oxford University Press, 1964, ISBN 0195002660, 9780195002669
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Albert Dien, "The stirrup and its effect on Chinese history"14 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- John Sloan, "The stirrup controversy"22 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
