İlaç son kullanma tarihi

İlaç son kullanma tarihi, bir ilaçın üretildiği gibi kullanıma uygun olmayabileceği tarihtir. Tüketiciler, son kullanma tarihi için ilaç ambalajını kontrol ederek bir ilacın raf ömrünü görebilir.^[1]

Raf ömrünü geçen ilaçlar etkisiz ve hatta zararlı olabilir. Yanlış kullanım sonucu zehirlenmelere veya çeşitli hastalıklara neden olabilir.İlaç üreticilerinin ve bazı sağlık kuruluşlarının standart tavsiyesi, ilaçların ambalaj üzerinde yazılı olan son kullanma tarihinden sonra imha edilmesidir. İlaç geri dönüşümü de yapılabilir.^[2]

Son Kullanma Tarihinin Belirlenmesi

Bir ilacın son kullanma tarihi, farmasötik stabilite testleri ile belirlenir. Bu testlerde ilaç farklı sıcaklık, nem ve ışık seviyelerinde depolanarak zaman içinde bileşenlerindeki bozulma oranı analiz edilir. Önemli faktörler şunlardır:

Kimyasal Stabilite: Aktif bileşenlerin zamana bağlı bozunma oranı.
Fiziksel Değişimler: Renk, koku, tat ve form değişiklikleri.
Mikrobiyal Kontaminasyon: Bakteri, mantar ve diğer mikroorganizmaların varlığı.
Biyoyararlanım: Vücudun ilacı emme ve metabolize etme kapasitesinde değişiklik.

Genellikle, İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) veya Avrupa İlaç Ajansı (EMA) gibi düzenleyici kurumlar tarafından belirlenen katı stabilite protokolleri uygulanarak raf ömrü test edilir.^[3]^[4]

Son Kullanma Tarihinin Değerlendirilmesi

Son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar, bir doktor veya eczacı tarafından değerlendirilmelidir. İlacın hâlâ güvenli ve etkili olup olmadığına karar vermek için ilacın bileşenleri ve durumu göz önünde bulundurulmalıdır. Doktor veya eczacı, ilacın son kullanma tarihi geçmiş olmasına rağmen hâlâ güvenli ve etkili olup olmadığını değerlendirmek için aşağıdaki faktörleri göz önünde bulunduracaktır:

İlacın türü: Bazı ilaçların raf ömrü diğerlerinden daha uzundur. Örneğin, antibiyotiklerin raf ömrü genellikle 2-3 yıldır.
İlacın bileşenleri: Bazı bileşenler, diğerlerinden daha kararlıdır. Örneğin, vitaminler ve mineraller genellikle diğer ilaçlardan daha uzun süre dayanır.
İlacın depolama koşulları: İlaç, uygun şekilde depolanmışsa daha uzun süre dayanır. Örneğin, ilaçlar serin ve kuru bir yerde saklanmalıdır.^[5]

İlaç Atıklarının İmhası

Son kullanma tarihi geçen veya kullanılmayan ilaçlar uygun şekilde imha edilmelidir. İlaç atıklarının doğrudan lavaboya dökülmesi veya çöpe atılması, çevreyi ve su kaynaklarını kirletebilir. Uygun imha yöntemleri şunlardır:

Eczanelere veya hastanelere iade etme (Bazı ülkelerde ilaç geri dönüşüm programları mevcuttur).
Belediyelerin veya çevre ajanslarının belirlediği ilaç toplama noktalarını kullanma.
Kimyasal atık bertaraf tesislerine gönderme.^[6]^[7]

İlaçların Saklama Koşulları

Bir ilacın raf ömrü, doğru saklama koşullarıyla uzatılabilir. Genellikle ilaçlar kuru, serin ve güneş ışığından uzak bir yerde muhafaza edilmelidir. Bazı temel saklama önerileri şunlardır:

Nemden Koruma: Banyoda veya mutfakta saklanmamalıdır.
Sıcaklık Kontrolü: Çoğu ilaç oda sıcaklığında (20-25 °C) saklanmalıdır.
Soğutucu Gerektiren İlaçlar: Bazı aşılar, insülin ve biyoteknolojik ürünler buzdolabında saklanmalıdır (2-8 °C aralığında).^[8]

Son Kullanma Tarihi Geçmiş İlaçların Riskleri

Etkisiz olma: Raf ömrünü geçen ilaçlar, etkinliğini kaybedebilir ve bu nedenle hastanın iyileşmesine yardımcı olmayabilir.
Zararlı olma: Raf ömrünü geçen ilaçlar, bozulma nedeniyle toksik maddelere dönüşebilir ve bu nedenle hastaya zarar verebilir.
Alerjik reaksiyonlara neden olma: Raf ömrünü geçen ilaçlar, bozulma nedeniyle alerjik reaksiyonlara neden olabilecek yeni maddeler üretebilir.^[9]
Kimyasal zehirlenmeye sebep olma: Raf ömrü geçen ilaçlarda bulunan kimyasalların stabilitesi bozulacağı için kullanan kimseleri zehirlemesi mümkündür.
Tedavinin etkisini geciktirir: Aktif tedavide kullanılan son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar tedavinin etkisini geciktirir, hatta bakterilerin ilgili antibiyotiğe karşı direnç geliştirmelerini bile sağlar.^[10]
Bağışıklık sistemini yorar: Son kullanma tarihi geçmiş bazı ilaçlarda bakteri üreyebilir. Bu nedenle antibiyotik ilaçlar etkisiz hale gelebilir ve var olan enfeksiyonların tedavi edilmesine engel olabilir. Tedavinin aksaması da sağlık problemlerinin ilerlemesine yol açabilir.

Kaynakça

^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.
^ Stolar, Michael H. (1 Şubat 1979). "Expiration dates of repackaged drug products". American Journal of Health-System Pharmacy. 36 (2): 170-172. doi:10.1093/ajhp/36.2.170. ISSN 1079-2082.
^ Commissioner, Office of the (15 Ocak 2025). "U.S. Food and Drug Administration". FDA (İngilizce). 15 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.
^ Marusek, Sarah (24 Mayıs 2017). "Expiration dates: Performative illusions of law and regulation". Semiotica. 2017 (216): 249-263. doi:10.1515/sem-2015-0086. ISSN 0037-1998.
^ Shao, Jun; Chow, Shein‐Chung (6 Nisan 2001). "Two‐phase shelf‐life estimation". Statistics in Medicine. 20 (8): 1239-1248. doi:10.1002/sim.783. ISSN 0277-6715.
^ "World Health Organization (WHO)". International Year Book and Statesmen's Who's Who. 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.
^ United States Pharmacopeia and National Formulary (USP-NF), SAGE Publications, Inc., 200822 Şubat 2025
^ Lyon, Robbe C.; Taylor, Jeb S.; Porter, Donna A.; Prasanna, Hullahalli R.; Hussain, Ajaz S. (1 Temmuz 2006). "Stability profiles of drug products extended beyond labeled expiration dates". Journal of Pharmaceutical Sciences (İngilizce). 95 (7): 1549-1560. doi:10.1002/jps.20636. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi23 Ocak 2024.
^ "Tedaviyi geciktirme ve bağışıklığı zayıflatma maddelerinin kaynakçası". 11 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Bu madde bir taslaktır. Bu maddeyi geliştirerek veya özelleştirilmiş taslak şablonlarından birini koyarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 27 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.

[2] "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.

[3] Stolar, Michael H. (1 Şubat 1979). "Expiration dates of repackaged drug products". American Journal of Health-System Pharmacy. 36 (2): 170-172. doi:10.1093/ajhp/36.2.170. ISSN 1079-2082.

[4] Commissioner, Office of the (15 Ocak 2025). "U.S. Food and Drug Administration". FDA (İngilizce). 15 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.

[5] Marusek, Sarah (24 Mayıs 2017). "Expiration dates: Performative illusions of law and regulation". Semiotica. 2017 (216): 249-263. doi:10.1515/sem-2015-0086. ISSN 0037-1998.

[6] Shao, Jun; Chow, Shein‐Chung (6 Nisan 2001). "Two‐phase shelf‐life estimation". Statistics in Medicine. 20 (8): 1239-1248. doi:10.1002/sim.783. ISSN 0277-6715.

[7] "World Health Organization (WHO)". International Year Book and Statesmen's Who's Who. 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2025.

[8] United States Pharmacopeia and National Formulary (USP-NF), SAGE Publications, Inc., 200822 Şubat 2025

[9] Lyon, Robbe C.; Taylor, Jeb S.; Porter, Donna A.; Prasanna, Hullahalli R.; Hussain, Ajaz S. (1 Temmuz 2006). "Stability profiles of drug products extended beyond labeled expiration dates". Journal of Pharmaceutical Sciences (İngilizce). 95 (7): 1549-1560. doi:10.1002/jps.20636. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi23 Ocak 2024.

[10] "Tedaviyi geciktirme ve bağışıklığı zayıflatma maddelerinin kaynakçası". 11 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]