İmerhev

İmerhev
İmerhev
	Bara kalesi. İmerhev'in sağ yakasından görünüm, Nikolay Marr, 1904.
Coğrafya
Ülke(ler)	Türkiye ; Gürcistan
Bölge(ler)	Şavşeti
Koordinatlar	41°25′N 42°15′E / 41.42°K 42.25°D
Yerleşim(ler)	Svirevani, İphirevili, İveti, Ube, Zakieti, Bazgireti, Çihor, Zetileti, Tskalsimeri, Diobani, Daba, Hevtzvrili, Ziosi
Tür	Bölge
Akarsu	İmerhev Deresi
Konum haritası

İmerhev ya da İmerhevi, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesi sınırları içinde kalan bölge. Adı Gürcüce İmerhevi'den (იმერხევი; "imerh'evi) gelir. İmerhevi adı Gürcistan'da bugün de birkaç yerin adıdır.^[1]^[2]

İmerhev, Şavşat ilçesine bağlı bir nahiyeydi. Bu nahiyenin adı daha sonra Meydancık olarak değiştirildi. İmerhevi adı vadi, dağ (İmerhevi Dağı)^[3] ve akarsu^[4] için de kullanılmaktadır.^[5]

Tarihçe

Köyün eski adı İmerhev ya da İmerhevi, Gürcistan'ın tarihsel bölgelerinden biri olan Şavşeti'nin içinde yer alıyordu. 16. yüzyılda bölge Osmanlıların eline geçti. 1878'de Rusya imparatorluğunun eline geçti; ancak coğrafi şartlarının zorluğu nedeniyle Osmanlıların ilgi odağı olmaktan uzak kaldı. Bundan dolayı halk dilini korudu ve bölge ancak 1780'lerde Müslüman oldu.^[6] II. Mahmud, yeniçeri ocağını lağvettikten sonra yeni bir ordu kurmuştur. Bu orduya asker temini için askerliğe elverişli nüfusun tespit edilmesi, kurulan yeni ordunun masraflarını karşılamak ve vergi alınabilecek mükellefleri belirlemek amacıyla ülke genelinde nüfus sayımları yapılmıştır. Gürcülerin yaşadığı İmerhev Sancağına bağlı 18'i köy 2'si de mahalle olmak üzere toplam 20 adet yerleşim yerinin nüfus kaydı tutulmuştur. Bu dönemde sadece erkek nüfusu kayıt edilmiştir. 1835 yılında yapılan nüfus sayımında İmerhev, 765 hane ve 2.809 kişiden oluşmaktaydı. En çok nüfusa sahip köyler; Balıklı (Zğalsmer) 224 kişi, Ilıca (Cinal) 194 kişi, Taşköprü'de (İphrevul) 171 kişi sayılmıştır.^[7] 1918-1921 arasında Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan İmerhevi, 1921'de Türkiye'ye katıldı.

Muvahhid Zeki'nin 1927'de yayımlanan kitabına göre İmerhev Artvin merkez kazasının nahiyelerinden biriydi.^[8] Nahiye 16 köyden oluşuyordu. Bu köyler Sürevan (Dutlu; სურევანი), İphirevil (Taşköprü; იფრხევი), İvet (Mısırlı; ივეთი), Oba (უბე), Zakiyet (Yağlı; ზაქიეთი), Bazgiret (Madenköy; ბაძგირეთი), Çıksahov (Yayıklı), Zebte (Başkale), Ostaliz (Eski Kale), Çıkor (Çukur), Zetilet (Erikli), Zigalsmer (Balıklı; წყალსიმერი), Diyoban (Meydancık; დიობანი), Daba (Demirci; დაბა), Havzril (Çağlayan; ხევწვრილი) ve Zeyos (Tepebaşı; ძიოსი) idi.^[9]^[10] Nahiye merkezi o tarihte Sürevan köyüydü.^[11]

Toplumsal yaşam

İmerhevi 20. yüzyılın başında tamamen Müslümanlardan oluşan bir nüfusa sahipti. Halkı çok çalışkandı ve bu bölgede soygun ve hırsızlığa rastlanmıyordu. Kadınlar çarşaf giyiyor ve ev içinde olduğu gibi ev dışında da çok çalışıyorlardı. Tarlada ve ormanda çalıştıkları gibi değirmene de gidiyorlardı. İmerhevli kadınlar peçeli olmalarına karşın yabancı erkeklerle konuşuyorlardı. Her köyde cami ve mektep vardı. Çocuklara Osmanlıca öğretiyorlardı.^[12]

İmerhev bölgesinin nüfusunun tamamı Gürcüce konuşuyordu.^[13]^[14] O tarihlerde yörede sıtma sıkça görülen hastalıklardandı.^[15]

İmerhevliler hayvancılıkta eşek yetiştirmeye daha çok önem veriyorlardı. Bu bölgede eşek, atın ve kağnının yerini de tutuyordu. Her ailenin beş-altı eşeği vardı. Bütün taşımacılık eşeklerle yapılıyordu. Eşekler çok dar yollarda yürümeye alışık olduğu için yük taşımada büyük kolaylık sağlıyordu.^[16]

Meyvecilik

İmerhevi'nin köyleri vadi içlerinde ya da yüksek yerlerde yer alıyordu. Bununla birlikte düzlük bir alanda kuruluydu ve mutlaka su kaynağına yakındı. Köylerdeki evlerin hemen yakınında meyve ağaçları vardı. Elma, armut ve dut bu meyve ağaçlarının başında geliyordu. Bu bölgede dut ağustos ayında olgunlaşıyordu. Köylüler meyveyi şehirlere götürüp satıyordu. Öte yandan Ardahan'dan tüccarlar ve Kürtler İmerhev'e gelip meyveyi buğdayla değiş tokuş ediyordu.^[17]

Galeri

Bir grup İmerhevli, Tskalsimeri, Nikolay Marr, 1904.
Zakieti köyünde İmerhev tarzı bir ev. Nikolay Marr, 1904.
Bir İmerhev evinin içi, Nikolay Marr, 1904.
Surevani köyünde eski çeşme. Nikolay Marr, 1904.
Surevani'deki kilise kalıntıları. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904.
Surevani'de kilise kalıntılarının bulunduğu yerin uzaktan görünümü. Fotoğraf: Niko Marr, 1904.
İphreuli köyündeki kale. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904.
Maden köyü yolu üzerinde bulunan Çağlıyan Kalesi, 2020.
Çağlıyan köyü, 2020.
Çağlıyan Köyü, 2017.

Kaynakça

^ "იმერხევი (Gürcüce)".
^ "მდ-იმერხევი / İmerhev Deresi (Gürcüce)".
^ Özhan Öztürk, Karadeniz - Ansiklopedik Sözlük, 2005, 2 cilt, s. 554, ISBN 9789756121009.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 30, ISBN 9789944197526
^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 143, ISBN 9786055708856.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 294, 292.
^ Alemdar, Hasan Hüseyin (28 Ocak 2023). Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 numaralı Nüfus Defteri'nin çevirisi ve değerlendirmesi (Yüksek Lisans Tezi). RTEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı. 15 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 139, ISBN 9789944197526.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 189, ISBN 9789944197526.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 296.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 191-192, ISBN 9789944197526.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 289, 292.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 92, ISBN 9789944197526
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 289.
^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 123, ISBN 9789944197526
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 293.
^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 292.

[1] "იმერხევი (Gürcüce)".

[2] "მდ-იმერხევი / İmerhev Deresi (Gürcüce)".

[3] Özhan Öztürk, Karadeniz - Ansiklopedik Sözlük, 2005, 2 cilt, s. 554, ISBN 9789756121009.

[4] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 30, ISBN 9789944197526

[5] Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 143, ISBN 9786055708856.

[6] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 294, 292.

[7] Alemdar, Hasan Hüseyin (28 Ocak 2023). Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 numaralı Nüfus Defteri'nin çevirisi ve değerlendirmesi (Yüksek Lisans Tezi). RTEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı. 15 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.

[8] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 139, ISBN 9789944197526.

[9] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 189, ISBN 9789944197526.

[10] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 296.

[11] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 191-192, ISBN 9789944197526.

[12] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 289, 292.

[13] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 92, ISBN 9789944197526

[14] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 289.

[15] Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 123, ISBN 9789944197526

[16] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 293.

[17] Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 292.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]