İnal (Çerkesya kralı)
| İnal Nehu Инал Нэху (Çerkesçe) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Çerkesya Kralı | |||||
 İnal döneminde Çerkesya | |||||
| Tüm Çerkesya Başprensi | |||||
| Hüküm süresi | 1427-1453[1] | ||||
| Doğum | 14. Yüzyıl Taman, Zihya | ||||
| Ölüm | 1458 Bilinmiyor, iddiaya göre İnal-Kuba, Abhazya veya Ispravnaya bölgesi, Karaçay-Çerkesya | ||||
| Defin | İnal-Quba | ||||
| Eş(ler)i | Bir Abhaz Ançabadze prensesi ve bir Çerkes soylu kadın | ||||
| Çocuk(lar)ı | Тэбылду[2] (Tabıldu) Беслъэн[3] (Beslan) КIэмырыгу/Темырыгу[4] (Çemrug/Temrug) | ||||
| |||||
| Hanedan | İnalid | ||||
| Babası | Hurıfel | ||||
| Dini | Doğu Ortodoks Kilisesi | ||||
İnal Nehu (Adigece: Инал Нэф; Kabardeyce: Инал Нэху) veya Büyük İnal, 1427-1453[1] yılları arasında Çerkesya kralı. Tüm Çerkes prensliklerini tek devlet altında birleştirmiştir.[5][6][7] Çeşitli seferler düzenledi ve devlet sınırlarını tüm yönlerde genişletti.[1][8] İnanışa göre İnal, Kabardey, Besleney, Çemguy, Hatukay ve Jane boylarını yöneten prenslerin atasıdır.[9]
İnal'ın lakabının (Nef/Nehu) kaynağı kesin olarak bilinmese de, bazıları Batı Çerkesçesi'nde "aydın" anlamına gelen Nef kelimesinden (Doğu Çerkesçesi'nde Nehu), bazıları ise tek gözünün kör olduğu ve bu sebeple Doğu Çerkesçesinde "kör" anlamına gelen Nehu kelimesinden geldiğini iddia etmektedir.[10] Batı Çerkesçesi'nde "kör" anlamına gelen kelime ise Neşu'dur.[11] İnal'ın bir diğer lakabı da "Akabgu" idi; bu muhtemelen Türkler tarafından verilmiş olan, "batı hükümdarı" anlamına gelen Türk kökenli bir ünvan olan ak-yabgu'dur.[12][13]
"İnal" isminin Çerkesçe okunuşu "Yinal" şeklindedir. Çerkesçe'de bir kelimenin başına "i" harfi geldiğinde, bu harf "yi" şeklinde telaffuz edilir.
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]İnal'ın erken yaşamı hakkında pek bir şey bilinmiyor. Taman Yarımadası'nda Çerkes bir ailede dünyaya geldi ve bir soylu olarak büyüdü.
Yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]İnal'ın yükselişinden önce Çerkesya'da yerleşik beylikler ayrı bir bölgesel yönetime sahipti ve organize bir yapı gelişmemişti. Timur-Çerkes savaşlarında Çerkesler Timur güçlerine direnmelerine rağmen[8] Çerkes bölgesi bu savaş sonucunda büyük yıkıma uğradı.[8] İnal başlangıçta Taman Yarımadası'nda araziye sahipti.[14] 1400'lerin başlarında, ağırlıklı olarak Khegayk klanından oluşan bir güç topladı ve birleşik bir Çerkes krallığı yaratma hedefini gerçekleştirmek için yola çıktı. Çerkes beylikleri birer birer İnal'ın eline geçerken,[15] İnal savaş ağaları ve aşiret reisleriyle savaştı ve onları yendi. İnal'ın yükselişi yerleşik Çerkes beylerini rahatsız etti ve İnal'a karşı çıkan 30 Çerkes boyundan oluşan bir konfederasyon, onunla savaşmak için bir ittifak kurdu. Mzımta Nehri yakınlarındaki bir savaşta otuz Çerkes lordundan oluşan koalisyon, İnal ve destekçileri tarafından mağlup edildi. On tanesi idam edilirken, geri kalan yirmi bey biat ederek İnal'ın yeni devletinin güçlerine katıldı.[1]
Fetihler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuban ve Doğu Çerkesya'nın Fethi
[değiştir | kaynağı değiştir]İnal, Batı Çerkesya'daki hakimiyetini sağlamlaştırdıktan sonra 1434'te Doğu Çerkesya'ya bir sefer düzenleyerek Kabarda eyaletini kurdu. 1438'de kuzeye yeni bir sefer düzenledi ve Ten Nehri boyunca Kuban Nehri'nin kuzeyindeki Çerkes yerleşimlerinin yakınındaki Tatar göçebelerini kovarak sınırlarını günümüzdeki Azov'a kadar genişletti.[8][16] Johannes de Galonifontibus, 14. ve 15. yüzyılların başında Çerkesya'nın sınırlarını kuzeye, Don'un ağzına kadar genişlettiğini anlatıyor.[17][18] Johannes de Galonifontibus'un tanımı, İnal'ın fetihleriyle örtüşmektedir. Fetihleri sonucu İnal, Çerkesya'nın tamamını[19][20] veya büyük bir kısmını[21] tek devlet altında birleştirmiş oldu.
Abhazya'nın fethi
[değiştir | kaynağı değiştir]Abhazya o zamanlar Abhazları asimile etmeye çalışan Megrel beyleri tarafından yönetiliyordu. İnal, Çerkesya'yı birleştirdikten sonra dikkatini Abhazya'ya çevirdi ve burada Abhaz klanları Ançabadze ve Şervaşidze ona biat etti. Birlikte muhalif Megrelleri yendiler ve Kuzey Abhazya'yı Çerkesya ile birleştirdiler. Abhaz halkı, İnal'ın hükümdarlığını tanıdı ve İnal, Abhazya'daki hakimiyetini kesinleştirdi.[8][22][23][24] Gürcü Kronikleri, İnal'ın Megrellere karşı Çerkesler ve Abhazlara önderlik ettiğinden bahseder.[25][26] Bu anın bir simgesi olarak İnal'ın heykeli bugün Abhazya'da duruyor. Abhazya bayrağındaki yıldızlardan biri, İnal'ın mezarı olduğu düşünülen İnal-Kuba'yı temsil ediyor.[27]
Reformlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]İnal, iktidarını kurduktan sonra reformlar yaparak, aşiretleri örgütleyerek ve Çerkes eyaletlerini yönetmek için ihtiyar mahkemeleri kurarak önlemler almaya başladı. Malını dört ilçeye ayırdı: Kabarda, Beslan, Çemguy ve Jane-Hatukay. 40 yargıçlık kurumunu tanıttı. Fakat ölümünün ardından devlet yeniden parçalanarak feodal prensliklerin yönetimine girdi.[23][28] Kabarda'yı oğlu Tabıldu, Besleney'i oğlu Beslan'ın oğlu Kanoko, Çemguy'u oğlu Çemrug, Jane'yi torunu Zan, Hatukay'ı ise torunu Hatuqo'nun soyundan gelen prensler yönetmeye başladı.[2][3][4][9][29]
Şencır şehri
[değiştir | kaynağı değiştir]İnal, etkili genişlemelerle tüm Çerkes topraklarını ele geçirdikten sonra, Büyük Prens/Kral ünvanını alarak Çerkesya Büyük Prensliği'ni ilan etti.[5][20][21] İnal'ın yeni devletinin başkenti, İnal'ın doğup büyüdüğü Taman bölgesinde kurulan Şencır şehri oldu.
Peter Simon Pallas ve Julius von Klaproth tarihte Şencır şehrine dikkat çeken ilk araştırmacılar olmakla birlikte, ikisi de Şencır şehrini benzer şekilde tanımlamıştır.[30] Onlara göre, Şencır, Surlar ve hendekler ile çevrili bir dörtgen şeklindeydi ve dört kapısı vardı, bu sebeple Roma mimarisini andırıyordu.[31] Kuzeyde düşmana karşı avantaj kazanmak için sahte tepeler yapılmıştı.[32] Klaproth, Şencır şehrinin kalıntılarını ziyaret ederek Çerkes büyükleriyle tanıştı ve şehirle ilgili detaylı bilgi topladı.[33] Öğrendiği bilgilere göre, Şencır, Anapa'ya yakın bir bölgedeydi.[34][35]
| “ | "Psif ve Nefil arasında, surlar ve hendeklerle kaplı ve bir Roma kampını andıran dört çıkışlı bir dörtgen bulunmaktadır. Duvarların ve hendeklerin kalıntıları hala görülebilir ve yaklaşık yarım Alman mili (3 km) çapında doğuya uzanır. Kuzeyde, Kuban bataklıklarına doğru sur olarak kullanılabilecek birkaç höyük vardır. Efsaneye göre, burası eskiden prensin ikametgahıdır ve Shanjir olarak adlandırıldır. Çerkesler, atalarının burada yaşadığını ifade eder." | „ |
—Julius von Klaproth | ||
Şencır şehrinin tam olarak nerede olduğu bilinmese de, en desteklenen teori Klarapoth ve Pallas tarafından yapılan betimlemelere uyan Krasnaya Batareya bölgesi olduğudur.[34][36][37]
Ölümü ve kabri
[değiştir | kaynağı değiştir]
İnal, 1453 yılında topraklarını oğulları ve torunları arasında bölüştürdü ve 1458 yılında öldü. Bunun ardından Çerkes prenslikleri oluştu.
Bir iddiaya göre, İnal, Kuzey Abhazya'da ölmüştür. Burası günümüzde İnal-Quba olarak bilinir ve Pshu bölgesinde bulunur.[38] Çoğu kaynak bu teoriyi kabul etse de alternatif teoriler de vardır.[10]
Rus kaşif ve arkeoloji uzmanı Evgeniy Dimitriyeviç Felitsin'e göre, İnal'ın mezarı Abhazya'da değildir. 1882'de yayınlanan bir haritada, Felitsin, İnal'a büyük önem vermekle beraber onun mezarını Abhazya'da değil, Karaçay-Çerkesya'da bulunan İspravnaya bölgesine yerleştirmiştir. Bu bölgede, antik heykeller, höyükler, mezarlar, kiliseler, kaleler ve surlar olduğunu, İnal gibi birisi için ideal bir kabir olacağını eklemiştir.[10][39]
Ataları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Abdun-Han | |||||||||||||||||||
| Kess | |||||||||||||||||||
| Adu-Han | |||||||||||||||||||
| Hurıfel | |||||||||||||||||||
| İnal | |||||||||||||||||||
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Sonraki yüzyıllarda Çerkes ve Abhaz prensleri İnal'ın torunları olduklarını iddia ettiler ve onu kendi ataları olarak gördüler. İnal'ın adı Kafkasya'daki birçok yere verilmiştir. İnal adıyla ilişkilendirilen yer adları Adigey, Krasnodar Bölgesi, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Abhazya'da bulunur. Çerkesya'nın Karadeniz kıyısında İnal Koyu bulunur. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nin Zolsk bölgesinde, Kanjal Dağı'ndan çok uzak olmayan, Baksan Nehri ile Tyzyl vadileri arasında İnal Dağı (2990 m) vardır.[42] İnal isminin çeşitleri (Yinal, İnal, Yanal vb.) Çerkesler ve Abhazlar arasında yaygın isimlerdir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d История адыхейского народа: Составленная по преданиям кабардинцев. / Введ., прим. и указ. Г. Кокиева. — 5-е изд. — Нальчик: Кабгосиздат, 1947. — 160 с.
- ^ a b "Родословная кабардинских князей и мурз XVII в. (из родословной книги, принадлежавшей А. М. Пушкину)." 7 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b БОЛЬШАЯ ОБЩАЯ СХЕМА ГЕНЕАЛОГИИ КАБАРДИНСКИХ КНЯЗЕЙ ОТ ИНАЛА (ВСЕ ВЕТВИ) ДО XVIIIВ. ВКЛЮЧИТЕЛЬНО [İnal’dan itibaren Kabardey prenslerinin genel soy ağacı şeması (tüm kollar) – 18. yüzyıl dâhil] (PDF) (Rusça). 30 Kasım 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b Ж. В Кагазежев. Позднесредневековое адыгское княжество Камергой (Кремук). Вестник АГУ №2. Майкоп, 2011.
- ^ a b "Prenslerin Prensi İnal Nekhu (Pşılerin Pşısı İnal Nekhu)". cherkessia.net. 19 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2021.
- ^ Абасова, Шамсият (26 Aralık 2020). Взгляд на османские и кавказские дела. ISBN 9785042257544. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Взгляд на османские и кавказские дела". 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e "Prenslerin Prensi İnal Nekhu (Pşılerin Pşısı İnal Nekhu)". KAĞAZEJ Jıraslen. 2013. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Ярослав, Валентинович Пилипчук (2020). "ЧЕРКЕСЫ МЕЖДУ ТЮРКАМИ И РУССКИМИ" (PDF). ELMİ İŞ (beynəlxalq elmi jurnal), №11/60. Humanitar və sosial elmlər. 22 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)22 Haziran 2025.
- ^ a b c "Prince Inal the Great (I): The Tomb of the Mighty Potentate Is Located in Circassia, Not Abkhazia". Amjad Jaimoukha. Circassian Voices. 2013. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ адыгабзэм изэхэф гущыӏалъ томищ мэхъу (2011)
- ^ Викторович, Сивер Александр (2014). "Об этногенетической интерпретации генеалогической традиции". Теория и практика общественного развития (12): 82-85. ISSN 1815-4964. 22 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Haziran 2025.
- ^ "ЗИХИЯ". pravenc.ru. 22 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2025.
- ^ Shora Nogma
- ^ Cole, Jeffrey E. (2011). Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia. ABC-CLIO, LLC. OCLC 939825134.
- ^ Klaproth, Julius Von, 1783—1835. (2005). Travels in the Caucasus and Georgia performed in the years 1807 and 1808 by command of the Russian government. Elibron Classics
- ^ де Галонифонтибус И., 1404, I. Таты и готы. Великая Татария: Кумания, Хазария и другие. Народы Кавказа (Гл. 8).
- ^ де Галонифонтибус И., 1404.
- ^ "Prenslerin Prensi İnal Nekhu (Pşılerin Pşısı İnal Nekhu)". KAĞAZEJ Jıraslen. 2013. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "The Legendary Circassian Prince Inal, by Vitaliy Shtybin". Vitaliy Shtybin. Abkhaz World. 17 Mayıs 2020. 24 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020.
- ^ a b Natho, Kadir. Circassian History. ISBN 144152388X.
- ^ Papaskʻiri, Zurab, 1950- (2010). Абхазия : история без фальсификации. Izd-vo Sukhumskogo Gos. Universiteta. 9941016526. OCLC 726221839.
- ^ a b "The Legendary Circassian Prince Inal, by Vitaliy Shtybin". Vitaliy Shtybin. Abkhaz World. 17 Mayıs 2020. 24 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020.
- ^ The 200-year Mingrelia-Abkhazian war and the defeat of the Principality of Mingrelia by the Abkhazians of XVII-XVIII cc.
- ^ The Georgian Chronicles II, Part No. 497
- ^ "ARMAZI Texts: Kartlis Cxovreba II". titus.uni-frankfurt.de. 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022.
- ^ Gamaxaria, Jemal. Beradze, T. (Tamaz) Gvancʻelaże, Tʻeimuraz, 1951- (2011). Abkhazia : from ancient times till the present days; assays [essays] from the history of Georgia. Ministry of Education and Culture of Abkhazia. ISBN 9789941039287. OCLC 1062190076.
- ^ Latham, Robert Gordon. Descriptive Ethnology. Londres: Voorst, 1859. Pp. 51
- ^ Кагазежев, Ж. В. (2013). Черкесия в эпоху князя Инала и его ближайших потомков: XIV--первая половина XVI века (Rusça). OOO "Pechatnyĭ dvor". ISBN 978-5-906002-46-4. 8 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2025.
- ^ Dubois de Montpéreux, F., Voyage autour du Caucase, chez les Tcherkesses et les Abkhases, en Colchide, en Géorgie, en Arménie et en Crimée: Avec un atlas géographique, pittoresque, ... géologique, etc., Paris: Gide, 1839-43; reprinted: Adamant Media Corporation, Elibron Classics, 2002 (6 vols).
- ^ — Voyages dans les gouvernements méridionaux de l’empire de la Russie, Paris, 1805 (3 vols).
- ^ Klaproth, J.-H. (von), Travels in the Caucasus and Georgia, Performed in the Years 1807 and 1808, by Command of the Russian Government', translated from the German by F. Shoberl, London: Richard and Arthur Taylor for Henry Colburn, 1814. reprinted: Adamant Media Corporation, Elibron Classics, 2002. [Klaproth (1783-1835), born in Berlin in 1783, devoted his energies to the study of Asiatic languages, and published in 1802 his Asiatisches Magazin (Weimar, 1802-1803). He was consequently called to St. Petersburg and given an appointment in the academy there. In 1805 he was a member of Count Golovkin’s embassy to China. On his return he was despatched by the academy to the Caucasus on an ethnographical and linguistic exploration (1807-1808), and was afterwards employed for several years in connection with the Academy’s Oriental publications.]
- ^ Броневский, Семён, Новейшие географические и исторические известия о Кавказе, Москва, 1823.
- ^ a b "Prince Inal the Great of Circassia, II: Shanjir, the Fabled Capital of Inal's Empire". 2013. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kokov (K'wek'we), J. N., Iz adigskoi (cherkesskoi) onomastiki [From Circassian Onomastics], Nalchik: Elbrus Book Publishing House, 1983.
- ^ Pallas, Peter Simon, Travels Through the Southern Provinces of the Russian Empire, in the Years 1793 and 1794, London: John Stockdale, Piccadilly, 1812 (2 vols). [Peter-Simon Pallas’ (1741-1811) second and most picturesque travel]
- ^ Абрамзон, М. Г., Фролова, Н. А., “Горлов Ю. В. Клад золотых боспорских статеров II в. н. э. с Краснобатарейного городища: [Краснодар. край]”, ВДИ, № 4, 2000, С. 60-68.
- ^ Asie occidentale aux XIVe-XVIe siècles, 2014.
- ^ Археологическая карта Кубанской области, Фелицын, Евгений Дмитриевич, 1882.
- ^ Ян Потоцкий, Этнография кавказа
- ^ "Ян Потоцкий". kmvline.ru. 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ Pawel Krawczyk (2009). "Horse Farm at 2500 meters high". Kabardians.com. 28 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2015.