Besleneyler
  Besleneyleri yöneten Kanoko prens hanedanının tamgası ve Çerkes bayrağı | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Besleneyler ya da Besneyler,[1] Besniyler[1] Besniler (Doğu Çerkesçesi беслъэнейхэр, Rusça бесленеевцы), Rusya ve Türkiye'de yaşayan Doğu Çerkesleri kolundan Çerkes boyu. En yakın akrabaları yıllar önce onlardan ayrıldıkları Kabardeyler olup, onlar gibi Besleneylerde de pşı (bey) sınıfı bulunmaktaydı. Kanoko sülalesi Besleneylerdeki tek pşı sülalesidir. Besleneyler, Büyük Laba nehrinin sağ kıyısında ve Urup nehrine dökülen küçük ve büyük Tegem nehri çevresinde otururlardı.[2] Dilleri Doğu Çerkesçesinin Merkezî Çerkesçe olarak da bilinen Besleneyce ağzı olsa da edebî dil olarak Kabardeylerin ağzı esas alınarak oluşturulan Kabardeyceyi kullanırlar. Günümüzde Rusya'da Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde yaşarlar.
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Ortaçağ'dan itibaren Çoğu Çerkes prens hanedanının efsanevi soy atası sayılan İnal'ın oğlu Beslan adına -ey («aitlik, sahiplik» bildiren ek) lokativ eki getirilerek oluşturulmuştur. Beslan şahıs adı Kıpçak Türkçesi kökenli olup bey/biy + aslan/arslan biçiminde açıklanır.[3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabardeylerin 200 hanelik bir kolu olan Besleneyler 16. yüzyılın ilk yarısında siyasi sebeplerle Kabardeylerden koparak batıya, Urup Nehri'ne yerleştiler.[4][5][6] Besleneyler genelde Kabardeylerle ortak hareket etmişlerdir. Ancak Çemguy ve Abzahlarla zamandan zamana değişmek üzere müttefiklik veya düşmanlık kurdular.[6]
Besleneylerin yöneticileri, Beslan'ın oğulları Kanoqo ve kardeşi Şoloh'un soyundan gelen prenslerdi. Kanoqo hanedanı; Bekmırza ve Şoloh olarak ikiye ayrılıyordu. İki hanedana ayrıldıkları için zaman zaman iç çekişmelerde bulundular.[6] Kanoqo prensleri hakkında at dizgini kullanmakta yetenekli oldukları inancı bulunuyordu ve bu sebeple tamgaları dizgin şeklindeydi.[7] Han-Girey'in kaydettiğine göre Besleneylerde 24 civarında soylu klanı bulunuyordu.[6]
Besleney prensi Maşuk Kanoko, Kasım 1552'de Moskova'ya gelen heyetin bir başkanlığını yapmıştır.[8] Bu heyet Rusya'ya, Kırım saldırılarına karşı himaye ve işbirliği teklif etti.[9] 1555'te daha kalabalık bir heyetle Moskova'ya giden Çerkes heyeti arasında da Besleneyler vardı.[9]
Besleneyler Kırım Hanlığı etkisine girmeden önce Ruslarla zaman zaman iş birlikleri yapmışlardır. Kuban Nehri bölgesindeki Çerkesler gibi Besleneyler de feodal bir yapıda yaşıyorlardı ve başlıca uğraşları tarım ve hayvancılık idi. Bahçe kültüründe önemli bir rol oynamıştır.
17. yüzyılda Evliya Çelebi, Besleneyler hakkında şu açıklamayı yapmıştır:[10]
"Büyük Besleney beyliği. Beyleri burada yaşıyor. Atlı ve piyade olmak üzere toplam beş bin cesur, seçkin savaşçıya komuta ediyor. Ve bu insanlar çok güçlü, cesur ve yiğit. Bu beylik, Bahçesaray gibi, iki yakasında taş uçurumlar bulunan geniş bir vadide inşa edilmiş. Bir şehir olarak anılmaya değer."
1696 yılında Osmanlı yönetimi, Çerkesler arasında hakimiyet sağlamak için Nureddin Şahbaz Giray'ı görevlendirdi. Ancak Şahbaz Giray'ın Besleneyler tarafından öldürülmesi krize sebep oldu. Şahbaz'ın ölümünden sonra görevlendirilen Nureddin Gazi Giray gitmeyi reddedince Osmanlı'nın bölgeyi denetimi altında tutma çabası başarısız oldu.[9]
1768 yılında Besleneyler Rusya tarafından fethedildi. 1774 Yılında Besleneyler yeniden bağımsızlık kazandı.[11]
Tarihi toprakları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Besleneyler, Büyük ve Küçük Laba vadileri ile Urup (Varpa) havzasında otururlardı. Ayrıca Kuban Ovası ile Çegen, Fars ve Psefır vadilerine kadar da yayılmışlardır. Batılarında Çemguylar ve Abzahler bulunur. Güneybatı ve güneylerinde ise Barakay, Kazılbeğ, Segerey ve Başılbeğ gibi Abaza oymakları bulunur. Kuzeyden ise Kuban Nehri tarafından sınırlanır.[12]
Rusya'daki Besleney köyleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Rusya'da 5 Besleney köyü bulunmaktadır:
- Karaçay-Çerkesya'da: Бесленей (Тхьастыкъуей), Вако-Жиле (Дохъчокъуей)
- Krasnodar Krayı'nın Uspensk rayonunda: Кургоковский (Кургъокъуей), Коноковский (Бэчмырзей)
- Adigey Cumhuriyetinde: Уляп (Къэнокъуей)[13]
Türkiye'deki Besleney köyleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Amasya ilindeki köyleri: Göçeri, Tavşandağ köyü, Yukarıbük (Kocege), Ortabük (Dohguey) ve Aşağıbük (Kocapşe) olmak üzere üç muhtarlıktan oluşurken, bugün her biri ayrı köydür.
- Çorum ilindeki köyleri:[14] Gökdere, Kadıkırı, Kırkdilim, Sazdeğirmeni, Tozluburun, Söğütyolu (Danun), Gafurlu, Saraycık
- Ankara ilindeki köyleri: Gökçehüyük
- Eskişehir ilindeki köyleri: Gökçekısık, Akpınar (Hastukay)
Makale serilerinden Çerkesler 
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Papşu, Murat. Adığece kelimelerin yazılışı 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi Sayı 70
- ^ Kazım Agın. Kanoko Sülalesi'nin Osmanlı'ya zorunlu hicreti 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Papşu, Murat. Abzeh ve Besleney adları nereden geliyor 9 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart dergisi, yıl: 14, sayı: 81, Eylül-Ekim 2011, sayfa: 64
- ^ Kojev, Zaurbek Anzoroviç (2023). Çerkes Tarihinin İkonik Olayları (15.-18. Yüzyıllar). Dinç, Şamil tarafından çevrildi. Nalçik: Metropol Yayınları.
- ^ БОЛЬШАЯ ОБЩАЯ СХЕМА ГЕНЕАЛОГИИ КАБАРДИНСКИХ КНЯЗЕЙ ОТ ИНАЛА (ВСЕ ВЕТВИ) ДО XVIIIВ. ВКЛЮЧИТЕЛЬНО [İnal’dan itibaren Kabardey prenslerinin genel soy ağacı şeması (tüm kollar) – 18. yüzyıl dâhil] (PDF) (Rusça). 30 Kasım 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b c d Хан-Гирей, Султан (1836). Записки о Черкесии (PDF) (Rusça). ss. 128-130.
- ^ El Hac Mustafa Mahir Efendi, KAFKASYA KABİLELERİNDE ARMA ve DAMGALARA İLİŞKİN HİKAYELER, OLAYLAR 02
- ^ Samir, Khotko (27 Mayıs 2020). Hotko S. Çerkeslerin (Adıgelerin) Tarihi. s. 162.
- ^ a b c ALTUNOK, Yusuf Altan (2021). Kabartay’ın Osmanlı Devleti ve Rusya ile Bağlılık İlişkileri (1475-1774) (PDF). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
- ^ "ЭВЛИЯ ЧЕЛЕБИ->КНИГА ПУТЕШЕСТВИЙ->ПУБЛИКАЦИЯ 1979 Г.->ЗЕМЛИ СЕВЕРНОГО КАВКАЗА, ПОВОЛЖЬЯ И ПОДОНЬЯ->ГЛАВА 2". www.vostlit.info. 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2025.
- ^ "ЭСБЕ/Бесленеевцы — Викитека". ru.wikisource.org (Rusça). 23 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2025.
- ^ "Kafkasya'nın etnik mozaiği". 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ Do. Dr. Vınereko Mir. Ülke anne gibidir (Хэгъэгур ным фэд) 24 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Адыгэ Хабз, Maykop, 2007
- ^ "Türkiye'de Çerkes Köyleri: ANJIKUEY (Kırkdilim)". 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
