İsyan hakkı

Halka Yol Gösteren Özgürlük tablosu, Eugène Delacroix, 1830

İsyan hakkı veya devrim hakkı, bir halkın, ortak çıkarlarına aykırı hareket eden veya halkın güvenliğini haklı bir sebep olmaksızın tehdit eden bir hükümeti "değiştirme veya ortadan kaldırma" hakkı veya görevidir. Bu hakka olan inanç, tarih boyunca çeşitli biçimlerde dile getirilmiş olup, Muhteşem Devrim, Amerikan Devrimi, Fransız Devrimi, Suriye Devrimi, Rus Devrimi ve İran Devrimi de dahil olmak üzere çeşitli devrimleri meşrulaştırmak için kullanılmıştır.

Bir zalime karşı koyma hakkı, hatta onun ölümünü bile haklı çıkaracak kadar ileri gitmeyi, antik çağda bile bulmak mümkündür. Platon da tiranlık sorununu ve halkın tiranlara ve haksızlıklara karşı kendini savunma hakkını ele almıştı.

Bu hak, 1776 tarihli Amerikan Bağımsızlık Bildirisi'nde şu şekilde ifade edilir:

Tüm insanlar eşit yaratılmışlardır, Yaradan’ları tarafından bağışlanmış, belli bazı vazgeçilemez haklara sahiptirler. Yaşam, özgürlük ve mutluluğa erişme hakları da bunların arasındadır. Bu hakları güvence altına almak amacıyla, insanlar kendi aralarında yönetimler kurarlar, bu yönetimler gerçek güçlerini, yönetilenlerin onamasından alırlar. Herhangi bir yönetim biçimi, bu hedeflere ulaşmada köstekleyici olmaya başladığında, bu yönetimi değiştirmek ya da düşünmek, yeni bir yönetim kurmak ve bu yeni yönetimin yetkilerini ve dayandığı temelleri, güvenlik ve mutluluklarını sağlayacağına en çok inandıkları bir biçimde düzenlemek ve kurmak, halkın hakkıdır. Aslında sağgörü, uzun bir geçmişi olan yönetimlerin sudan ve geçici nedenlerle değiştirilmemesini buyurur. Bu yüzden insanların durumlarını düzeltmek amacıyla alışılagelen yönetim biçimlerini değiştirmek yerine, kötülüklere katlanmayı yeğlediklerini deneyimler göstermiştir. Ancak sürekli aynı amaca yönelik, uzun bir yolsuzluklar ve zorbalıklar silsilesi, ulusu, mutlak bir despotizme sürüklemek niyetini açığa vurursa, o zaman böyle bir yönetimi yıkmak ve gelecekteki güvenlikleri için yeni koruyucular seçmek, o ulusun hakkı ve görevidir.

Bu hak uluslararası normlarda Baskıya karşı direnme hakkı kadar meşru görülmemiştir. Bu hak genel olarak sistemi reforme etmeyi değil, şiddet kullanarak, komple ortadan kaldırmayı meşru görür.