1917 Yahudi tehciri
| 1917 Yahudi tehciri | |
|---|---|
 Sürgün Anıtı, Kinneret Mezarlığı | |
| Tarih | 6 Nisan 1917) |
| Konum | Yafa, Tel Aviv, Osmanlı Filistini |
| Tür | Tehcir |
| Neden | Osmanlı'nın Yahudilerin İngilizlerle işbirliği yaptığına dair şüpheleri |
| Düzenleyen | Osmanlı İmparatorluğu İttihat ve Terakki Cemiyeti |
| Can kaybı | 1.500 ölüm 8.000'i Yahudi 10.000 kişi yerinden edildi |
1917 Yahudi tehciri, 6 Nisan 1917'de çoğunluğu Yahudilerden oluşan 10.000 kişinin İttihat ve Terakki iktidarı ve Cemal Paşa'nın kararıyla Filistin'deki Osmanlı İmparatorluğu yetkilileri tarafından Yafa ve Tel Aviv'den sürülmesidir.[1][2]
Tahliye edilen sivillerin eşyalarını götürmelerine izin verilmediği, tehcire şiddetli şiddet, açlık, hırsızlık, kötü muamele eşlik ettiği,[3][4][5][6][7] tehcir edilen kişilerin yaklaşık 1.500'ünün tehcir sırasında öldüğü iddia edilmektedir.[8] Osmanlı yetkilileri ise tahliyelerin tamamen askeri zorunluluklardan kaynaklandığını, etnik ya da dini ayrım gözetilmediğini ve göçmenlere gerekli yardımların sağlandığını belirtir.[9] Tehcirden kısa bir süre sonra, tehcir edilenler içindeki Müslüman azınlık evlerine dönebilmiş iken, tehcir edilenlerin çoğunluğunu oluşturan Yahudiler 1918 yazına kadar geri dönememiştir.[6]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kasım 1914'te Osmanlı İmparatorluğu, İttifak Devletleri safında I. Dünya Savaşı'na girdi. Filistin'de karşıt İtilaf Devletleri ülkelerinin vatandaşı olan birçok insan yaşıyordu ve Türk yetkililer onları askerî güvenlik için bir tehdit olarak görüyordu. [10]
Savaşa girdikten kısa bir süre sonra Osmanlılar, yabancıların vatandaşlık almadan imparatorluk içinde yaşamalarına izin veren kapitülasyonları kaldırdı. [10] Osmanlı valisi, imparatorluk genelinde potansiyel casus olarak kabul edilen çeşitli yabancı vatandaşlara karşı kamuoyu açıklamaları yaptı. Aralık ayında Yafa'da ikamet eden hepsi Yahudi olan 6.000 kadar Rus vatandaşını sınır dışı ettiler. [11] Bunlar Mısır'ın İskenderiye kentine yerleştirildi [12] Osmanlı İmparatorluğu, vatandaş olmayanların (Yahudiler dahil) 15 Mayıs 1915'ten önce Osmanlı vatandaşlığına geçmelerini, aksi takdirde bölgeden atılmalarını talep ederek nüfusunu zorla orduya aldı. Lübnan kıtlığının yıkıcı etkisinin ardından durum kötüleşti. [13] Aaron Aaronsohn durumu şöyle anlattı: "Bu arada insanlar kelimenin tam anlamıyla açlıktan ölüyor. Gözlerimize dehşet verici görüntüler yansıdı: Yaşlı kadınlar ve çocuklar dolaşıyor, ölmekte olan gözlerinde açlık ve kabus dolu bir çılgınlık, altlarına yiyecek bir şey düşüp ölüyorlar." İsmi açıklanmayan bir görgü tanığı şunları söyledi: "Kudüs'teki zenginler bile sadaka almaya ve hatta kalan yardımlar için birbiriyle yarışmaya başladılar." [14]
Cemal Paşa, Siyonist tehlikenin büyüklüğüne dikkat çekerek Yahudi göçünü ve koloni faaliyetlerini yasaklayan altı maddelik bir kanun teklif etti. Siyonistlerin gizli belgelerine ve bayraklarına Yafa'da el konulması, bu faaliyetlerin ciddiyetini ortaya koydu. Kudüs Mutasarrıfı Midhat Bey, Siyonistlerin toprak alma planlarını içeren evrakların bulunduğunu raporladı. Talat Paşa da yedi maddelik bir genelgeyle Yahudilerin emlak edinmesini, bazı bölgelere yerleşmesini ve düşman devletler uyruğunda olanların ihraç edilmesini öngördü. Nüfus kontrolü için tezkere zorunluluğu getirildi, işlemler sıkı denetim altına alındı. Yahudilere ait dernek ve şirketlerin faaliyetleri yasaklandı. Osmanlı Hükûmeti, Siyonizm'e karşı sert tedbirler alarak bu ideolojiyi bastırmaya çalıştı. Filistin'deki Siyonist liderler tutuklanıp sınır dışı edildi. Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, Yahudi göçünü engellemek ve silahlanmalarını durdurmak için Kudüs Mutasarrıflığı’na emirler gönderdi. Siyonistlerin kimlik ve fotoğraflarının belirlenmesi istendi. Cemal Paşa, 1916’da birçok Yahudi'nin silahına el koydu ve bazı Siyonistleri Anadolu’ya sürdü. Tüm bu önlemlere rağmen, Nili adlı casusluk örgütü İngilizlere bilgi sızdırmaya devam etti. [15]
Cemal Paşa, Siyonizm’i kökten çözmek için plan hazırladığını Talat Paşa’ya bildirdi. Bu mücadele, Siyonist basınca Yahudi düşmanlığı olarak gösterilerek Osmanlı aleyhine propaganda yapıldı. Kudüs Hahambaşı görevden alınarak yerine devlet yanlısı bir hahambaşı önerildi. Cemal Paşa, Avrupa basınındaki Siyonizm haberlerini yakından izliyordu. ABD eski elçisi Morgenthau ile Filistin’e Yahudi yerleştirme projesi hakkındaki haber, Osmanlı’da büyük tepki yarattı. Cemal Paşa, Osmanlı’nın Siyonistlere destek vermediğini ilan etmesini istedi. Cemal Paşa, mevcut kanunların yetersiz olduğunu, Siyonizm’e özel kanun çıkarılması gerektiğini savundu. Yeni kanun teklifinde Siyonizm'in devlet için tehdit sayılması önerildi. Gizli teşkilata katılan Osmanlı uyrukluların cezalandırılması ve yabancı Siyonistlerin sınır dışı edilmesi maddeleri yer aldı. Talat Paşa ise bu teklifin dünya kamuoyunu Osmanlı aleyhine çevireceğini düşündü. Siyonizm’le mevcut kanunlar çerçevesinde mücadele edilebileceğini savundu. Böylece Cemal Paşa’nın teklifleri yasalaşmadı. [16]
Tehcir
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ocak 1917'de İngiliz kuvvetleri Sina Çölü'nü aşmış ve Filistin'i işgal etmek üzereydi. Bu durum Türk makamlarını alarma geçirdi. Osmanlı İmparatorluğu, Nili casus şebekesinin keşfedilmesinin ardından İngilizlerle işbirliği yaptıkları iddiasıyla bölgedeki çoğunluğu Yahudilerden oluşan halka şüpheyle yaklaşmaya başladı.
Mart ayının başında, çoğunluğu Araplardan oluşan 35.000-40.000 nüfuslu Gazze'nin tüm sakinleri kovuldu. [17][18] "Dizlerinin üzerinde sürünerek bile olsa" ayrılmaları için 48 saatleri vardı. [17] Erkeklerin çoğu askere alındı ve geri kalanlar Filistin ve Suriye'ye dağıldı; önce yakındaki köylere, sonra da boşaltılan köyler nedeniyle daha uzaklara. Açıkta kalma veya açlıktan kaynaklanan ölümler yaygındı. [17] Gazze, savaş öncesi nüfusuna ancak 1940'larda kavuşabildi. [17]
28 Mart 1917'de Cemal Paşa, Yafa sakinlerinin tahliyesini emretti. [18] [19] Kudüs ve Hayfa hariç istedikleri yere gidebilirlerdi. [19] Tarlalarında ekinleri olan çiftçiler, Rişon LeTsiyon'daki şarap imalathanesinin işçileri ve Mikveh İsrail okulu ve Latrun malikanesinin öğretmenleri ve öğrencileri hariç tutuldu. [19] Savaşın Büyük Suriye Cephesinden sorumlu olan Cemal Paşa, açıklamalarda bulunmak zorunda kaldı. [20]
Isaiah Friedman, Cemal Paşa'nın Filistin'deki Siyonist projeye karşı olması nedeniyle Yahudilere yönelik muamelenin Yahudi olmayanlara göre daha kötü olduğunu ileri sürmektedir. [21] Sheffy, bunun kültürel ve davranışsal farklılıkları daha çok yansıttığını düşünmektedir: Arapların merkezi bir örgütlenmesi yoktu ve hükûmet kararnamelerinin nasıl uygulandığına dair deneyimleri sayesinde, fırtına geçene kadar yakınlarda kalmışlardı; Yahudiler ise tahliye kararnamesine bir grup olarak uymuşlardı. [18] Her halükarda, Yeni Zelanda birlikleri Kasım 1917'de Yafa'ya girdiğinde, önceki 40.000 kişilik nüfusun yalnızca tahmini 8.000'i oradaydı. [18]
Yafa ve Tel Aviv Yahudileri, Meir Dizengoff ve Haham Menachem Itzhak Kelioner başkanlığında bir göç komitesi kurdular. Komite, arabalarla Tel Aviv'e gelen Celileli Yahudilerin yardımıyla tehcir edilen Yahudilerin güvenli bir yere taşınmasını ayarladı. Tehcir edilenler Kudüs'e, Filistin'in merkezindeki şehirlere (Petah Tikva ve Kfar Saba gibi) ve Filistin'in kuzeyine götürüldü ve burada Aşağı Celile'deki, Zichron Yaacov, Taberiye ve Safed'deki farklı Yahudi yerleşimlerine dağıtıldılar. 16.000'e kadar kişi, neredeyse hiç sakini kalmayan Tel Aviv'den tahliye edildi. [22]
Yafa ve Tel Aviv Yahudilerinin evleri ve malları Osmanlı yetkililerinin elinde tutuluyor ve bir avuç Yahudi muhafız tarafından korunuyordu. Cemal Paşa ayrıca tehcir edilenlere katılmaları için iki Yahudi doktoru serbest bıraktı. Buna rağmen, birçok Yahudi, Osmanlı yetkililerinin ihmali nedeniyle 1917-1918'in sert kışında açlık ve bulaşıcı hastalıklardan hayatını kaybetmişti: Ölen 224 Yahudiden Kfar Saba'da, 15'i Hayfa'da, 321'i Taberiye'da, 104'ü Safed'de ve 75'i Şam'da gömülüdür. [22] [23]
Birçok Yahudi sürgün Zichron Yaacov, Hadera, Petah Tikva ve Kfar Saba'da son buldu ve Osmanlı yetkilileri tarafından yasaklanmasına rağmen çok azı Kudüs'e gitmeyi seçti . Duruma sempati duyan bazı halk üyeleri, gerekli tıbbi ve maddi desteği sağlamaya karar verdi. Ancak 1917-1918 kışı geldiğinde, birçok tehcir edilen için durum daha da kötüleşti ve birçoğu açlık, kıtlık, açlık ve kötü muamele nedeniyle öldü; çünkü bazı Yişuvlar onları kabul etmedi ve Osmanlı casusu olabileceklerini düşündüler. [24] Durumun kötüleşmesi birçok Yahudi'yi kaçmaya yöneltti ve birçoğu Mısır'a, Avrupa'ya ve Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti [22] [25]
Birçok Yahudinin tehcir sırası ve sonrasındaki ölümleri düzgün bir şekilde belgelenmedi. [23]
Tepkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupa kamuoyu, Gazze ve Yafa'da yaşananlara tepki olarak yoğun bir Osmanlı karşıtı propaganda yürüttü. Nili casusları tahliye haberlerini hızla Siyonist lider Aaron Aaronsohn'a ulaştırdı ve o da Londra'daki Siyonist Büro dahil çeşitli Yahudi kurumlarını harekete geçirdi. Bu süreçte Fransız Havas ve İngiliz Reuters ajansları haberleri Siyonist çevrelerin yönlendirmeleriyle Avrupa basınına servis etti. İngiltere'de Jewish Chronicle, The Times, The Manchester Guardian gibi gazeteler, Cemal Paşa'nın Yahudileri bilinçli şekilde açlık, susuzluk ve hastalıkla imha ettiğini iddia etti. Kudüs'ten 7.000 Yahudi'nin sürüldüğü, yollar boyunca Yahudilerin öldüğü iddia edildi. Cemal Paşa, antisemit uygulamalarla suçlandı. [26]
Osmanlı Devleti, sürgünle ilgili Avrupa basınında çıkan olumsuz ve asılsız haberler karşısında yoğun bir tekzip ve savunma faaliyeti başlattı. Bu faaliyet Hariciye Nezareti, yurt dışı elçilikler ve Cemal Paşa eliyle yürütüldü. Osmanlı yetkilileri, tahliyelerin tamamen askeri zorunluluklardan kaynaklandığını, etnik ya da dini ayrım gözetilmediğini ve göçmenlere gerekli yardımların sağlandığını açıkladı. Hariciye Nezareti, Yahudilerin basın üzerindeki etkisini dikkate alarak sadece tekziple yetinilmemesini, kapsamlı bir strateji yürütülmesini istedi. Cemal Paşa, Avrupa'ya gönderilmek üzere 10 maddelik ayrıntılı bir rapor hazırladı. Raporda, sürgünün zorunlu askeri nedenlerle yapıldığı ve sivillere zarar gelmemesi için gerçekleştirildiği belirtildi. [9]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Shragai'nin konuşmasının ardından, Kfar Saba Belediye Meclisi, Ekim 2009'da şehirdeki Pilotlar Caddesinin adını, tehcir kurbanlarını anmak amacıyla Tel Aviv-Yafa Caddesi olarak değiştirmeye karar verdi. Tel Aviv Kurucu Aileleri Derneği, Tel Aviv'den tehcir edilenler arasında hayatını kaybedenlerin anısına Tel Aviv'deki Trumpeldor Mezarlığı'nda bir mezarlık kurmak için yıllardır bir cenaze derneğiyle birlikte çalışıyor. [27]
Deborah Barun'un 1970'te ölümünden sonra yayınlanan Sürgün adlı kitabı, tehcir etrafında dönüyordu. [28]
Nahum Guttman'ın iki kitabında hem tehcirden hem de sonrasından bahsedilmektedir. [29] [30]
Tehcirden kurtulan İsrailli yazar Yosef Chaim Brenner, yaşadığı sürgünü anlatan The Origin adlı eseri yazdı. [31]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nili, 1915-1917'de Filistin bölgesinde Osmanlı'ya karşı Birleşik Krallık'a yardım eden bir Yahudi casusluk örgütü
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ When Tel Aviv was a wilderness 24 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Haaretz
- ^ Alroey, Gur (6 Eylül 2016). "The Expulsion of the Jews from Tel Aviv-Jaffa to the Lower Galilee, 1917-1918". Orient XXI (İngilizce). 14 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2021.
- ^ "THREATENS MASSACRE OF JEWS IN PALESTINE; Turkish Governor Said to Have Declared for Slaughter Like That in Armenia". New York Times. 4 Mayıs 1917. s. 7. 26 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ "CRUEL TO PALESTINE JEWS.; Turks Loot and Slay Victims Deported as a "Military Measure."". New York Times. 8 Mayıs 1917. s. 4. 1 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ "TURKS KILLING JEWS WHO RESIST PILLAGE; Washington Gets Confirmation of Reports of Atrocities in Palestine". New York Times. 19 Mayıs 1917. s. 7. 27 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ a b "CRUELTIES TO JEWS DEPORTED IN JAFFA; Alexandria Consul Says They Were Robbed, Assaulted, and Some Were Slain. POPULATION WAS STARVED Tale That Same Fate Awaits All Jews In Palestine--Djemal Pasha Blamed". New York Times. 3 Haziran 1917. ss. Section E, page 23. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ "The Banality of Indifference: Zionism and the Armenian Genocide". Routledge & CRC Press (İngilizce). ss. 82-83. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "1917: Ottoman Authority Orders Jews to Evacuate Tel Aviv". Haaretz (İngilizce). 27 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2023-11-09.
- ^ a b Bozkurt 2021, s. 215-216.
- ^ a b Abramson, Glenda (19 Ağustos 2022). "The 1914 deportation of the Jaffa Jews: 'a little footnote of war'?". Israel Affairs. 28 (5). Informa UK Limited. ss. 706-723. doi:10.1080/13537121.2022.2112388
. ISSN 1353-7121.
- ^ Mary McCune (July 2005). The Whole Wide World, Without Limits: International relief, gender politics, and American Jewish women, 1893–1930. Wayne State University Press. s. 46. ISBN 978-0-8143-3229-0. May 13, 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: November 26, 2010.
- ^ Jonathan R. Adelman (2008). The Rise of Israel: A history of a revolutionary state. Routledge. ss. 58-59. ISBN 978-0-415-77510-6. May 2, 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: November 26, 2010.
- ^ "Israeli history photo of the week: The locusts of 1915". The Jerusalem Post | JPost.com. 5 Ocak 2012. 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
- ^ מרדכי בן הלל הכהן, "גיוס בני הארץ לצבא הטורקי", בתוך: במצור ובמצוק, עורך: מ. אליאב, ירושלים, 1991, עמ' 444
- ^ Bozkurt 2021, s. 201-203.
- ^ Bozkurt 2021, s. 203-205.
- ^ a b c d Doton Halevy (2015). "The rear side of the front: Gaza and its people in World War I". Journal of Levantine Studies. 5 (1). ss. 35-57.
- ^ a b c d Yigal Sheffy (2009). "?גירוש יהודי תל אביב 1917: התעמרות פוליטית או כורח צבאי (Deportation of the Jews of Tel Aviv 1917: Political abuse or military necessity?)". Fighting at the entrances of Jaffa and the Yarkon victory : 8th Annual conference of the WW1 Heritage Association in Israel. ss. 22-30.
- ^ a b c Gur Alroey (2006). "גולים באתם? פרשת מגורשי תל־אביב ויפו בגליל התחתון, 1918-1917 (Exiles in their country? The Case of the Deportees of Tel Aviv and Jaffa in the Lower Galilee, 1917–1918)" (PDF). Cathedra, 120. ss. 135-160. 2020-10-29 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)2020-10-26.
- ^ Hasson, Nir. "The 1917 Expulsion of Tel Aviv's Jews, Seen Through Turkish Eyes". Haaretz. December 24, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: December 25, 2016.(abonelik gereklidir)
- ^ Friedman, Isaiah (1971). "German Intervention on Behalf of the Yishuv, 1917". Jewish Social Studies. 33 (1). Indiana University Press. ss. 23-43. eISSN 1527-2028. ISSN 0021-6704. JSTOR 4466625. 17 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi2023-02-19.
- ^ a b c "A Beginning Expulsion of Jews from Tel Aviv by the Turks in 1917 | Institute on the Holocaust & Genocide in Jerusalem". 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021.
- ^ a b Nadav Shragai (12 Eylül 2007). מדוע לא מנציחה עיריית תל אביב את נספי גירוש 1917? [Why doesn't the municipality commemorate the deportation victims of 1917?]. Haaretz (İbranice). October 28, 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: August 14, 2014.
- ^ Bar-El, Dan; Greenberg, Zalman, חולי וכולרה בטבריה במלחמת העולם הראשונה
- ^ זה את הפרק "היישוב הישן וההתיישבות החדשה" בתוך יהושע קניאל, המשך ותמורה: היישוב הישן והיישוב החדש בתקופת העלייה הראשונה והשנייה, עמודים 102 – 128
- ^ Bozkurt 2021, s. 212-213.
- ^ "Archived copy". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
- ^ "חנות הספרים של איתמר". 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
- ^ "עיר קטנה ואנשים בה מעט - נחום גוטמן". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020.
- ^ "שביל קליפות התפוזים". 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021.
- ^ The origin, 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi26 Ekim 2020
- Bozkurt, Celil (2021). "Birinci Dünya Savaşı'nda Siyonizmle Mücadele ve Yahudi Tehciri: Gazze ve Yafa'nın Tahliyesi". Belleten. 85 (302): 193-226.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- A tale of two cities and one telegram: The Ottoman military regime and the population of Greater Syria during WWI (BJMES 2018) Yuval Ben-Bassat and Dotan Halevy (İngilizce)
- Tom Segev (5 Ekim 2009). "When Tel Aviv was a wilderness". Haaretz. May 23, 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: August 14, 2014. (İngilizce)
- Tel Aviv and Jaffa deportation on the Tel Aviv municipality website (İbranice)