2025 Nepal'de hükûmet karşıtı protestolar

Bharatpur Mahanagarpalika ofisinin önündeki Nepal Z Kuşağı protestocuları.

Chitwan'da hükümete karşı Z kuşağı protestosu.

Nepal'de hükûmet karşıtı protestolar veya Nepal'deki Z kuşağı protestoları, Eylül 2025'te Nepal genelinde ağırlıklı olarak Z Kuşağı öğrencileri ve gençler tarafından organize edilen büyük çaplı bir protestodur. 8 Eylül'de başlayan protestolar ülke geneline yayılmasıyla birlikte, 9/10 Eylül'de büyük bir halk ayaklanmasına dönüştü. Ülkede baş gösteren yolsuzluk iddialarıyla birlikte Nepal hükûmeti tarafından ülke genelinde çok sayıda sosyal medya platformunun yasaklanması, ülkedeki genç nüfusun kontrolden çıkmasına ve ülke genelinde geniş çaplı protestoların yaşanmasına neden oldu. Hemen hemen ülkenin bir çok noktasına yayılan protesto ve ayaklanma olayları, başta hükûmete bağlı başbakan olmak üzere birçok bakan ve hükûmet yetkilisinin ordu tarafından havalimanında alınan güvenlik önlemleriyle birlikte Tribhuvan Uluslararası Havalimanını kullanarak ülkeden kaçmasına neden oldu.

9 Eylül 2025'te Başbakan K.P. Sharma Oli, birkaç hükümet bakanıyla birlikte istifa etti ve Sushila Karki, Nepal'in geçici başbakanı olarak atandı. Hükûmet yetkilileri istifası ve ülkeyi terk etmesiyle birlikte yeni geçici hükümeti ilan edildi ve 13 Eylül 2025'te ülke geneline yayılan protestolar sona erdi.

Arka plan

4 Eylül 2025'te Nepal Hükûmeti, Nepal İletişim ve Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı'nın yeni kurallarına uymadıkları gerekçesiyle Facebook, X, YouTube, LinkedIn, Reddit, Signal ve Snapchat dahil 26 sosyal medya platformunun kapatılmasına karar verdi. Sosyal medya platformları için kayıt zorunluluğu getirmek isteyen hükûmet yetkilileri, kısmen geliri artırmak amacıyla yabancı e-hizmet sağlayıcılarına yeni bir Dijital Hizmet Vergisi ve daha sıkı katma değer vergisi kurallarının uygulanmasını sağlamanın bir yolu olarak görüyorlardı. Ancak ülkedeki muhalif kesimler, kapanmanın sosyal medyada kayırmacılığı öne çıkaran ve nüfuzlu siyasi liderlerin çocukları ve akrabalarının sahip olduğu haksız ayrıcalıklara odaklanan bir eğilimden kaynaklandığını iddia ediyorlardı.

Protestolar öncesinde ülkedeki derin yuksulluk ile birlikte ortalama bir Nepal vatandaşı yılda 1.400 Amerikan doları kazanırken, ülkenin yönetici elitlerinin aileleri servetlerini sosyal medyada sergiliyorlardı. Sosyal medya platformlarında "Nepo Çocuğu" akımı ile şatafatlı hayatlarını paylaşan hükûmeti yetkililerin çocukları özellikle Z Kuşağı kullanıcılarında büyük bir hayal kırıklığına ve öfkesine yol açıyordu. Nepal nüfusunun ortalama yaşı 25 yaş olmasından kaynaklı, nüfusun büyük bir bölümünün sosyal medyayı en çok kullanan yaş grubu olan Z kuşağı oluşturuyor. Ülkenin büyük ölçüde kırsal olması, engebeli arazi yapısı ve yurt dışına yoğun göç nedeniyle Nepal, Güney Asya'da sosyal medya kullanımının en yüksek olduğu ülkelerden biri olup, neredeyse her iki kişiden biri, bir sosyal medya kullanıcısıdır. Bu neden ile pek çok kişi çevrimiçi ortamlarda çalışıyor. Ülkedeki hoşnutsuzluk, nüfusun büyük bir kısmı için tatmin edici olmayan ekonomik koşullardan kaynaklanıyordu. Nepal'in GSYİH'sinin %33'ü, ülkedeki istihdam olanaklarının yetersizliği nedeniyle yurt dışından gelen para transferlerinden geliyor ve Nepal'deki genç nüfusun yaklaşık %20'si işsiz. Ülkedeki mali konsolidasyonu sağlama çabaları da ekonomik Ülke genelinde ekonomik zorluklara yol açmıştı.

Protestolar

8 Eylül

8 Eylül'de Katmandu'da özellikle Maitighar Mandala'da ve federal parlamento binası Yeni Baneshwor çevresinde on binlerce kişinin katılımıyla büyük gösteriler düzenlendi. Protestoları deprem ve yardım projeleri ile öne çıkaran bir STK olan Hami Nepal tarafından barışçıl bir tepki olarak öncülük etti. Hami Nepal yetkililerinden olan ve protestoyu organize edenlerden Anil Baniya, hükümetin kendilerinden Megraj Giri'nin güvenlik kamerasına taş atmasının ardından protestoculara sert müdahale ettiğini iddaa etti. Baniya, barışçıl bir protesto olarak başlayan gösterinin "dış güçler ve siyasi parti kadroları" tarafından sahip çıkıldığını ancak hükümete bağlı polis gücünün protestocuların attığı taşa gerçek mühimmatla karşılık vermemesi gerektiğini söyledi.

Ülke geneline yayılan protestoların resmi olarak organize eden bir parti veya kişilik yoktu. Ülkede baş gösteren yolsuzluklar ve sosyal medya yasağı bütün protestocular gönüllü olarak eylemlere katılmasına neden oldu. Gösteriler, protestocuların Nepal Federal Parlamentosu'na girmeye çalışmasıyla tırmandı. Güvenlik güçleri, göstericilere göz yaşartıcı gaz, tazyikli su, plastik mermi ve bazı yerlerde gerçek mühimmatla karşılık verdi. One Piece manga serisindeki Hasır Şapka Korsanları'nın Jolly Roger bayrağı, 2025 Endonezya protestoların da benzer şekilde bazı protestocular tarafından kullanıldı. Katmandu Bölge İdaresi, başkentin hükümet binalarına yakın bölgelerinde sokağa çıkma yasağı ilan etti ancak sokağa çıkma yasağı protestoları durduramadı.

8 Eylül günü akşam saatlerinde hükümet sosyal medya platformlarına yönelik yasağı kaldırdı ve aynı gün içerisinde İçişleri Bakanı Ramesh Lekhak istifa etti. Yayılan protestoların ardından Katmandu, Birgunj, Bhairahawa, Butwal, Pokhara, Itahari ve Damak gibi birçok büyük şehirde sokağa çıkma yasağı ilan edildi ancak sokağa çıkma yasağı protestoların tırmanmasına neden oldu ve parlamentonun tamamen feshedilmesi için protestolar yeniden başladı. Bu protestoların başlıca nedeni, hükümetin ilk protestolara verdiği ilk tepkiydi.

Ülke genelinde çıkan olaylarda en az 19 kişi öldü ve 347 kişi de yaralandı.

9 Eylül

Chitwan'daki yanmış gelir ofisinden bir kare, 9 Eylül 2025.

Nepal Komünist Partisi (Birleşik Marksist-Leninist) bakanlarına görevlerinden istifa etmemeleri yönünde bir direktif verdikten sonra Başbakan K.P. Sharma Oli istifa etti ve Budhanilkantha'daki Shivapuri'deki bir ordu kışlasına kaçtığını öğrenildi. Nepal Ordusu, Poudel'in istifa ettiği yönündeki haberleri yalanlarken, Devlet Başkanı Ram Chandra Poudel'in de istifa edip etmediği konusunda çelişkili haberler yayınlandı. Buna rağmen protestolar ülke çapında devam etti. İçinde Nepal'in idari merkezi olan Singha Durbar'ın bir kısmı, Nepal Yüksek Mahkemesi'nin bitişiğindeki bina, Sital Niwas'taki cumhurbaşkanlığı konutu, Baluwatar'daki başbakanlık konutu ve Komünist Parti'nin genel merkezi olmak üzere protestocular tarafından ateşe verildi. Yayılan bir çok bilgide Nepal Ordusu komutanı Ashok Raj Sigdel'in, ordunun barışı yeniden tesis etmesi için Oli'ye istifa etmesinin yönünde tavsiyede bulunduğu iddia ediliyordu.

Ülkede yayılan eylemlede başbakan ve cumhurbaşkanının konutları ile çeşitli hükümet bakanları ve parlamento üyelerinin evleri de dahil olmak üzere Katmandu'daki birçok önemli yer protestocuların hedefi oldu ve protestocular tarafından ateşe verildi. 9 Eylül günü ateşe verilen yerler arasında Parlamento binası da vardı. Nepal Birleşik Marksist-Leninist Komünist Partisi (UML) ve Nepal Kongresi'nin genel merkezi tahrip edildi ve parti bayrakları söküldü ve yakıldı. Nepal Ordusu da dahil olmak üzere ülkedeki güvenlik güçleri etkilenen bölgelerdeki politikacıların güvenli bir şekilde tahliyesini kolaylaştırdı ve Tribhuvan Uluslararası Havaalanı'nı (TIA) tahliye etti. Aynı zamanda artan kundaklama ve yıkım olaylarını kontrol altına almaya çalıştı. Tarım Bakanı Ram Nath Adhikari ve Sağlık Bakanı Pradip Paudel, Rastriya Swatantra Partisi'nden 21 milletvekiliyle birlikte istifa etti. Başbakan Oli'nin partisinden birkaç üye ayrıldıklarını duyurular. Göstericiler siyasi liderlerin kaçışını engellemek için havalimanına gitti ancak hükümet yetkililerinin güvenli bir şekilde ülkeden çıkışlarını sağlamak için havaalanı Nepal Ordusu tarafından kapatıldı ve göstericilerin havaalanına girmelerini engelledi. Yüzlerce yolcunun TIA'da mahsur kalmasıyla oluşan karışıklık, havayollarının personeline tüm personelin havaalanında kalmasının yönünde direktifler verdi. Tarifeli uluslararası uçuşlar Pokhara'ya yönlendirildi veya iptal edildi. Kantipur medya binası akşamın erken saatlerinde ateşe verildi. Çevrimiçi haber portalı, sunucusunda meydana gelen hasar nedeniyle durduruldu ve alternatif olarak Facebook üzerinden yayın yapmak zorunda kaldı. Protestocular tarafından yakılan diğer binalar arasında Katmandu'daki yeni Hilton Oteli ve Louis Kahn tarafından tasarlanan Ramshahpath'taki Sağlık Bakanlığı binası da yer alıyordu.

Nepal'deki işçiler ve bağımsız komünistler 8 Eylül'deki cinayetlere tepki olarak protestocuları şiddetten korumak için Safal İşçi Sokak Komitesi'ni kurdu. Talepleri arasında hükümet yetkilileri tutuklanması, devletin silahsızlandırılması, "düşman mallarına" el konulması, Nepal halkının silahlandırılması, parlamentonun feshedilmesi ve işçi meclislerinin seçilmesi yer alıyordu.

Birçok siyasi lider ve evlerine saldırı düzenlendi. Eski başbakan Sher Bahadur Deuba ve eşi Dışişleri Bakanı Arzu Rana Deuba'nın evleri ateşe verilirken yaralandı ve protestocular tarafından polise teslim edildiler. Başbakan yardımcısı Prakash Man Singh'in evi ve aracı ateşe verildi ve ardından eski başkan Bidya Devi Bhandari'nin Katmandu'daki Bhangal'daki evi de ateşe verildi. Eski başbakan Jhala Nath Khanal'ın evi de ateşe verildi ve eşi Rajyalaxmi Chitrakar yaralandı. Ramesh Lekhak'ın Katmandu Naikap'taki evi de ateşe verildi. Aynı gün içinde Rupandehi bölgesinde yerel siyasetçiler Bal Krishna Khand, Bhoj Prasad Shrestha ve birkaç belediye başkanının evleri yakıldı ve Chitwan Bölgesi'nde eski başbakan Prachanda'nın evi ateşe verildi. Kızı Ganga Dahal'ın evi de Lalitpur'da kundaklandı. Ertesi gün evde bir kişi ölü bulundu. Hetauda'da birçok hükümet binası tahrip edildi ve ateşe verildi. Karnali Eyaletinde parlamento binası ve başbakan Yam Lal Kandel'in ikametgahı ateşe verildi. Koshi Eyaletinin başkenti Biratnagar'da ilçe ofisi ve ilçe mahkemesi kundaklandı, ardından başbakan ve kabine bakanlarının ikametgahı da ateşe verildi. Maliye Bakanı Bishnu Prasad Paudel, protestocular tarafından kıyafetleri çıkarılarak nehre doğru kovalandı.

10 Eylül

Sabahın erken saatlerinde Nepal Ordusu güçlerinin kritik bölgelerdeki mahallelerde devriye gezdiği görüldü. General Sigdel, hükümetin barışı yeniden tesis etme çabaları sırasında protestocuları barışçıl kalmaya çağrısını bir kez daha yeniledi. Nepal Ordusu 9 Eylül'de saat 10:00 ile 10 Eylül'de saat 22:00 arasında yağma, kundaklama ve diğer "yıkıcı ve anarşik faaliyetler" suçlamasıyla 27 kişiyi gözaltına aldığını ve silahlara el koyduğunu duyurdu. Daha sonraki raporlarda 31 ateşli silah ele geçirildiği belgelendi.

Bazı yerlerde protestocular gece boyunca hükümet binalarına ve politikacıların evlerine baskın düzenlemeye devam etti. Bir videoda, bir grup protestocunun evlerden ateşli silahlar aldığı görülüyor. Bunlar arasında GSG-522 karabina ve sürgülü tüfek olduğuna tahmin ediliyor. Öğlene doğru var olan tansiyon az da olsa düşünüğü görüldü. Bir grup protestocu, önceki gün ateşe verilen parlamento binasının yakınındaki sokağı temizlemeye başladığı görüldü. Göstericiler tarafından çok sayıda orduya silahlar ele geçirildi. Bir videoda zırhlı yelekler, L1A1 SLR tüfekler, 37 mm Webley & Scott "Schermuly" bombaatarlar, INSAS 1B1 tüfekler, Lee-Enfield tüfekler ve Ishapore 1A1 tüfekler göstericilerin elelerine geçtiği görülüyor.

Protestocular kendi aralarında ülke geçici başbakan seçmek için çevrimiçi tartışmalar düzenledi. Yerel saati ile saat 22:00 civarında grup oylama yaparak Sushila Karki'yi seçti. Balen Shah ve Kul Man Ghising de diğer adaylardı. Balen'in telefonu açmadığı bildirildi. Durga Prasai ordu komutanlarıyla ayrı ayrı görüştü ancak somut bir sonuca varılamadı. Karki, News18'e verdiği röportajda rolü kabul etmeye istekli olduğunu doğruladı.

10 Eylül günü Pokhara'da Nayabazar ve Lakeside'da yanmış bir evin içinde iki ceset bulundu.

Nepal polisis 10 Eylül itibarıyla ülke genelinde 13.500'den fazla mahkumun cezaevlerinden kaçtığını bildirdi. Askerler bu tutuklulardan 303'ünü tutuklayarak polise teslim etti. Ayrıca ordudan ele geçirilen 73 tüfek de iade edildi. Dhading Bölgesi'nde iki mahkum askerler tarafından kaçmaya çalışırken vurularak öldürüldü ve yedisi yaralandı. Askerler ayrıca Katmandu'nun ana hapishanesinde bir firar etme girişimini de engelledi.

Kathmandu Uluslararası Havalimanı nın kapanışı sabahın geç saatlerine kadar uzatıldı ve daha sonra havalimanı faaliyetlerine tekrar devam etti.

New York Times 100 binden fazla vatandaşın, geçici lider adayı seçmek için çevrimiçi iletişim yazılımı Discord'u kullandığını bildirdi. "Nepal Parlamentosu" olarak tanımlanan sunucunun üye sayısı 145.000'e ulaşmıştı. Sunucunun, ülkenin eski başyargıcı Sushila Karki'yi seçtiği ve orduyla yapacağı toplantılar için onun adını önerdiği öğrenildi.

Tepkileri

Yerel tepkiler

Yere siyasetçilerin tepkikeri

Eski Adalet Bakanı Gobinda Bandi, sosyal medya yasağının anayasaya ve Nepal Anayasası ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICCPR) ile korunan haklar da dahil olmak üzere temel özgürlüklere aykırı olduğunu söyledi.

Yıkılan Nepal hükûmetinin ortağı olan Rastriya Prajatantra Partisi (RPP), sosyal medya yasağını ve polisin protestoculara verdiği tepkiyi kınadı ve ayrıca mevcut hükümetin derhal feshedilmesi çağrısında bulundu.

Katmandu Belediye Başkanı Balendra Shah, Facebook'ta yaptığı bir paylaşımda, organizatörlerin koyduğu yaş sınırı nedeniyle protestolara katılamayacağını söyledi. Ancak, protestocuların seslerini dinlemenin önemli olduğunu dile getirdi. Başkan Ram Chandra Poudel ve Nepal ordusu, sakinlik ve siyasi diyalog için çağrıda bulundu.

Ulusal İnsan Hakları Komisyonu, yetkilileri aşırı güç kullanmamaya ve "protestoları idare ederken ölçülü olmaya" çağırdı.

Diğer yerel kurumların tepkileri

Sivil mühendisliği öğrencilerinden olan Sulov Raj Shrestha'nın polis tarafından öldürülmesine tanık olan Katmandu Mühendislik Koleji, Facebook'ta "Yas tutuyoruz, protesto ediyoruz, kınıyoruz... Sulov... milletin seni yüzüstü bıraktı..." notunu paylaştı.

Uluslararası çağrılar

Siyasetçiler

Nepal'deki çatışmaların Hindistan-Nepal sınırındaki faaliyetleri etkilediği bildirildi. Yerel kaynaklar, piyasaların sessizleştiğini ve bunun komşu bölgelerde daha büyük bir ekonomik durgunluğa yol açtığını belirtti. Endişelerden kısa bir süre sonra, Maharashtra Eyalet Acil Durum Operasyon Merkezi (SEOC), 9 Eylül'de Hindistan vatandaşlarından bir sonraki duyuruya kadar seyahat etmemelerini isteyen bir seyahat uyarısı yayınladı. Kurum kendi acil yardım hatları kullanıma açtı ve Nepal'de bulunan hem Hindistanlı hem de Nepalli vatandaşlar için yerlerinde kalmaları için çağrılarda bulundu. 10 Eylül sabahının erken saatlerinde, Air India, IndiGo, SpiceJet ve diğer Hint havayolu şirketi, Kathmandu Uluslararası Havalimanına inen ve çıkan tüm uçuşları resmi okarak iptal etti. Havaalanı aynı günün ilerleyen saatlerinde yeniden açıldıktan sonra, IndiGo uçuşlara yeniden başladı ancak havaalanı içinden kaynaklar, havalimanının hala hareketsiz olduğunu ve yetkililerden çok az bilgi geldiğini bildirdiler.

Hindistan Dışişleri Bakanlığı, protestoları yakından izlediğini, can kayıpları için üzüntülerini dile getirdiğini ve mağdurların ailelerine başsağlığı diliyoruz notunu paylaştı. Ayrıca yaralılara acil şifalar diledi ve Nepal'deki Hint vatandaşlarına sokağa çıkma yasağı emirlerine ve güvenlik talimatlarına uymaları için çağrıda bulundu.

Bangladeş Dışişleri Bakanlığından Nepal'deki çatışmalarla ilgi bir mesaj yayınladı. Bakanlık, Nepal'deki durumu yakından takip ettiğini, hayatını kaybedenlerin ailelerine başsağlığı dilediğini ve yaralılara şifa dilediğini belirtti. Ayrıca, ülkedeki "ilgili tüm taraflar" arasında her türlü anlaşmazlığın çözümü için "barışçıl ve yapıcı bir diyalog" umduğunu belirtti.

Uluslararası Kurumlar

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres ve sözcüsü Stéphane Dujarric Nepal'deki "can kaybından dolayı derin üzüntü duyduğunu" söyledi ve hükümet yetkilileri uluslararası insan hakları hukukuna uymaya ve protestoculardan da can ve mala saygı göstermelerini istedi.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, artan şiddetten "dehşete düştüğünü" söyledi ve güvenlik güçlerini azami itidal göstermeye çağırdı. Ayrıca güvenlik güçlerinin davranışları, özellikle de protestocuların ölümleri ve "orantısız güç kullanımı" raporları hakkında soruşturma başlatılmasını istedi.

İnsan Hakları Örgütleri

Uluslararası Af Örgütü, 8 Eylül'de baskıyı kınadı ve bağımsız soruşturma ve hesap verebilirlik çağrısında bulundu. Yetkilileri güç kullanımında "azami itidal" göstermeye çağırırken, gerginliğin azaltılması çağrısında bulundu. Protestocuların barışçıl protesto haklarını destekledi ve hükümetin sivil özgürlükleri yeniden tesis etmek için "gençlerin yolsuzluğa son verme yönündeki meşru taleplerine" kulak vermesini talep etti.

İnsan Hakları İzleme Örgütü, protestolar hakkında ilk günlerde her hangi bir açıklama yapmadı, ancak 9 Eylül tarihli bir haberde bazı adımlar önerdi. Açıklamasında Nepal hükümetinin "çevrimiçi konuşmayı susturma siciline" sahip olduğu ve bunun genç nüfusta artan hoşnutsuzluğu körüklediği yönündeki bulgularla desteklendi. Yasağın kaldırılmasına ve yaygın militarist polis şiddetine atıfta bulunan örgüt, "Nepal yetkililerinin polisin güç kullanımını derhal ve tarafsız bir şekilde soruşturması ve rütbesine bakılmaksızın suistimallerden sorumlu olan herkesi uygun şekilde cezalandırması veya yargılaması gerektiğini" dike getirdi. Örgütün Asya direktörü Meenakshi Ganguly, polisin ateş açmasının "yönetimin kendi vatandaşlarının hayatlarına karşı korkunç bir saygısızlığını ve eleştirileri bastırma konusundaki acil ihtiyacını gösterdiğini" vurguladı. Örgüt ayrıca, hükümetin gerçek mühimmat kullanımının yargısız olduğunu savunmak için BM Güç ve Ateşli Silahların Kullanımına İlişkin Temel İlkeler'e ve BM İnsan Hakları Komitesi'nin takibine atıfta bulundu.

Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu ve İşkenceye Karşı Dünya Örgütü, 9 Eylül'deki barışçıl protestolara yönelik baskıları kınayan ortak bir bildiri yayınladı. Bildiride, hükümetten "yetkililerin protestoculara yönelik her türlü ihlal ve vahşeti derhal durdurmasını", yasağın yasal yollarla kalıcı olarak kaldırılmasını ve "halkının temel haklarına hem çevrimiçi hem de çevrimdışı olarak saygı göstererek" Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi (OHCHR) ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICCPR) nezdindeki taraf devlet statüsünü korumasını talep etti.