Ambystoma mexicanum
| Ambystoma mexicanum | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||
 Kritik tehlikede (IUCN 3.1)[1] | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||
| Ambystoma mexicanum | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Dağılım | |||||||||||||
| Sinonimler [2] | |||||||||||||
| |||||||||||||
Ambystoma mexicanum veya aksolotl,[3] Ambystoma cinsine bağlı bir semender türüdür.
Bu türün larvaları başkalaşım geçirmezler, bu nedenden yetişkinleri suda yaşar ve solungaçları vardır. Bu türün habitatı asıl olarak Meksika Chalco Gölü ve Meksika'nın dağ gölleridir.
Aksolotllar, vücutlarının çeşitli parçalarını ve uzuvlarını yeniden üretebilme yeteneğine sahip olduklarından, kolay üretilebildiklerinden ve embriyolarının büyük oluşundan dolayı bilimsel araştırmalarda yaygın olarak kullanılır. Birçok ülkede ev hayvanı olarak da yetiştirilmektedir.
Bu türler başlangıçta Meksiko'nun altında yatan Xochimilco Gölü gibi birkaç gölde bulundu. Aksolotllar, başkalaşım geçirmeden yetişkinliğe ulaşmaları bakımından ikiyaşamlılar arasında olağandışıdır. Yetişkinler karaya çıkmak yerine suda kalır ve solungaçlarını korur. Aksolotllar, Kuzey Amerika'nın çoğunda yaygın olan ve ara sıra paedomorfik hale gelen yakından ilişkili Ambystoma tigrinum'un larva aşamasıyla karıştırılmamalıdır. Ayrıca, aksolotl ile yakından ilişkili olmayan, ancak yüzeysel bir benzerlik taşıyan farklı bir aileden tamamen suda yaşayan Necturus türleri ile karıştırılmamalıdırlar. 2020 itibarıyla, Mexico City'deki kentleşme ve buna bağlı olarak su kirliliğinin yanı sıra tilapia ve levrek gibi istilacı türlerin ortaya çıkması nedeniyle vahşi aksolotlların nesli tükenmek üzereydi. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından yaklaşık 50 ila 1000 yetişkin bireyin azalan nüfusu ile vahşi doğada kritik tehlikede olarak listelenirler ve Nesli Tehlike Altındaki Türlerin Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) Ek II'de listelenirler. Aksolotl, uzuvları, solungaçları, gözleri ve beyinlerinin bölümlerini yenileme yetenekleri nedeniyle bilimsel araştırmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Aksolotl ayrıca Meksika pazarlarında yiyecek olarak satılırdı ve Aztek diyetinde temel bir ögeydi.[4][5]
Bir çeşit semender olan bu hayvanlar evrimlerini tamamlayamadıkları için türünün diğer örneklerinden farklı olarak suda yaşamaya devam etmek zorundadır. Göz kapakları olmayan nadir canlılardandır.[6]
Axolotl (Ambystoma mexicanum) üzerinde yapılan deneyler;[7]
Femur Kırığı ve Kemik İyileşmesi Deneyi (2022)
[değiştir | kaynağı değiştir]Axolotl'larda femur kırığı modeli kullanılarak kemik iyileşmesi süreçleri incelenmiştir.[8]
Eklem Rejenerasyonu Deneyi (2012)
[değiştir | kaynağı değiştir]Axolotl'larda uzuv amputasyonu sonrası eklem rejenerasyonu ve gen ekspresyonu analiz edilmiştir.[9]
AmbLOXe Enzimi ve Yara İyileşmesi Deneyi (2011)
[değiştir | kaynağı değiştir]Axolotl'larda bulunan AmbLOXe enziminin yara iyileşmesi ve rejenerasyon üzerindeki etkileri araştırılmıştır.[3]
DNA Onarımı ve Rejenerasyon Deneyi (2021)
[değiştir | kaynağı değiştir]Axolotl'larda uzuv rejenerasyonu sırasında DNA onarım mekanizmaları incelenmiştir.[10]
Genetik ve Rejenerasyon Deneyi (2023)
[değiştir | kaynağı değiştir]Axolotl'larda rejenerasyon sürecinde genetik ve epigenetik düzenlemeler araştırılmıştır.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ IUCN SSC Amphibian Specialist Group (2020). "Ambystoma mexicanum". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2020: e.T1095A53947343. doi:10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T1095A53947343.en
12 Kasım 2021.
- ^ Frost, Darrel R. (2018). "Ambystoma mexicanum (Shaw and Nodder, 1798)". Amphibian Species of the World: an Online Reference. Version 6.0. American Museum of Natural History. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Menger, B. (2011). "AmbLOXe–an epidermal lipoxygenase of the Mexican axolotl in the context of amphibian regeneration and its impact on human wound closure in vitro". Annals of Surgery. 253 (2). ss. 410-418. doi:10.1097/SLA.0b013e318207f39c13 Nisan 2025.
- ^ "Mexican Walking Fish, Axolotls Ambystoma mexicanum" (PDF). 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Axolotols (Walking Fish)". Aquarium Online. 10 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2013.
- ^ "Dunya'nin En İlginç ve Garip Hayvanları | Nasıl Ya". 27 Ekim 2021. 2 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
- ^ Polikarpova, A.; Ellinghaus, A.; Schmidt-Bleek, O.; Grosser, L.; Bucher, C. H.; Duda, G. N.; Tanaka, E. M.; Schmidt-Bleek, K. (30 Haziran 2022). "The specialist in regeneration—the Axolotl—a suitable model to study bone healing?". npj Regenerative Medicine (İngilizce). 7 (1). doi:10.1038/s41536-022-00229-4. ISSN 2057-3995. PMC 9246919 . PMID 35773262. 4 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Nisan 2025.
- ^ Knapp, D. (2022). "The specialist in regeneration—the Axolotl—a suitable model to study bone healing?". npj Regenerative Medicine. Cilt 7. s. 15. doi:10.1038/s41536-022-00229-4. 4 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Nisan 2025.
- ^ Monaghan, J. R. (2012). "Regeneration of Limb Joints in the Axolotl (Ambystoma mexicanum)". PLOS ONE. 7 (10). ss. e50615. doi:10.1371/journal.pone.0050615. 11 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Nisan 2025.
- ^ García-Lepe, U. O. (2021). "DNA repair during regeneration in Ambystoma mexicanum". Developmental Dynamics. 250 (6). ss. 788-799. doi:10.1002/dvdy.27613 Nisan 2025.
- ^ Wei, X. (2022). "Single-cell Stereo-seq reveals induced progenitor cells involved in axolotl brain regeneration". Science. 377 (6606). ss. eabp9444. doi:10.1126/science.abp9444. 25 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Nisan 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Curlie'de Ambystomatidae (DMOZ tabanlı)
- Follow the Eggs, Hatchlings and Juveniles
- Mating Dance and Laying Eggs
- Follow the Eggs and Hatchlings (2nd Batch)
- Indiana U Axolotl Colony
- University of KY Axolotl Colony 29 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Mystical amphibian venerated by Aztecs nears extinction 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The animal that’s everywhere and nowhere 18 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"Axolotl". Encyclopædia Britannica. 20 (11. bas.). 1911. s. 63.- "The Tao of Axolotl" 16 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – thetolteciching.com; on folklore
Wikimedia Commons'ta Ambystoma mexicanum ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Ambystoma mexicanum ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
