Aleksandr Tvardovski

Aleksandr Tvardovski
Aleksandr Tvardovski
	1941 yılında Tvardovski
Doğum	21 Haziran 1910; Zagorye, Smolensk Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm	18 Aralık 1971 (61 yaşında); Vatutinki, Moskova Oblastı, Sovyetler Birliği
Meslek	Şair, yazar, dergi editörü, gazeteci

Aleksandr Tvardovski (Rusça: Александр Трифонович Твардовский; 21 Haziran 1910 – 18 Aralık 1971), Sovyet şairi, yazar ve edebiyat dergisi Novıy Mirin baş editörü. En çok Vasili Tyorkin adlı destansı şiiriyle tanınır. Editörlüğü döneminde Aleksandr Soljenitsin’in ünlü eseri İvan Denisoviç'in Yaşamında Bir Gün yayımlanmıştır.

Biyografi

Tvardovski, Rus İmparatorluğu’nun Smolensk Guberniyası’na bağlı Smolenski Uyezd’deki Zagorye köyünde, Rus bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Doğduğu sırada ailesi, babasının Köylü Arazi Bankası’ndan taksitlerle satın aldığı küçük bir çiftlikte yaşıyordu. Babası, topraksız bir askerin oğlu olup aslen demircilikle uğraşmaktaydı. Toprakların verimsiz olmasına rağmen, yıllar süren emeğiyle elde ettiği bu araziyi büyük bir gururla sahiplenmiş ve aynı sevgiyi Aleksandr’a da aşılamıştır.^[1]

Babası kültürlü bir insandı ve sık sık Aleksandr ile ailesine Rus klasiklerinden okumalar yapardı. Böylece küçük yaşta Aleksandr Puşkin, Nikolay Gogol, Mihail Lermontov ve Nikolay Nekrasov gibi yazarların eserleriyle tanıştı. Henüz çocukken şiir yazmaya başladı. On üç yaşında bir öğretmenine gösterdiği şiirleri yanlış yönlendirmeyle “şiirin mümkün olduğunca anlaşılmaz olması gerektiği” şeklinde eleştirilse de, kısa süre sonra Yeni Kulübe adlı ilk şiiri Smolensk Köyü gazetesinde yayımlandı. Daha sonra şiirlerini şair Mihail İsakovski’ye götürdü ve ondan aldığı yapıcı eleştirilerle gelişti. Tvardovski daha sonraki yıllarda İsakovski’nin kendisi üzerinde en olumlu etki bırakan Sovyet şairi olduğunu söylemiştir.^[1]

Maddi imkânsızlıklar nedeniyle köy okulunu sadece dört yıl okuyabildi ve sonrasında kendini tamamen edebiyata adadı. 18 yaşında Smolensk’e giderek edebi bir iş bulmayı denedi, fakat başarılı olamadı. 1930 kışında Moskova’ya gitti, ardından köyüne geri döndü.^[2] Bu dönemde bir parti yetkilisinin yardımıyla Pedagoji Enstitüsü’ne girdi, ancak eğitimini tamamlayamadı. Daha sonra Moskova’daki Tarih, Felsefe ve Edebiyat Enstitüsü’nde öğrenim gördü. 1931’de kaleme aldığı Sosyalizme Giden Yol ve 1934–1936 yılları arasında yazdığı Muraviya Ülkesi adlı uzun şiirleri, onun kolektivizasyon süreciyle hesaplaşma çabasını yansıtıyordu. Muraviya Ülkesi, eleştirmenlerce olumlu karşılandı ve Tvardovski’ye Stalin Ödülü kazandırdı.^[2]

1930’larda ailesi, kolektivizasyon sırasında “kulak” olmakla suçlandı. 1930’da Aleksandr Smolensk’e taşındıktan kısa süre sonra babası tutuklanma korkusuyla kaçtı. 1931’de ise Aleksandr hariç tüm aile Zagorye’den sürgün edildi. Aile yıllarca farklı yerlerde çalışarak ve zaman zaman emek kamplarında kalarak hayatta kalmaya çalıştı.^[3] Tarihçi Orlando Figes, Tvardovski’nin ailesinin yaşadığı bu baskı karşısında hem utanç hem de korku duyduğunu; aynı zamanda kendi edebi kariyerini ve güvenliğini tehlikeye atmamak için onlara yardım etmekten çekindiğini belirtir.^[4] Ağustos 1931’de babası ve kardeşi Smolensk’te yanına geldiklerinde Aleksandr polise haber verdi ve babası tutuklandı.^[3] O dönemin şartlarında “kulak” birini korumak suç teşkil ediyordu ve Tvardovski yardım etseydi kendi kariyerini de riske atabilirdi.

Tvardovski, babasına karşı duyduğu suçluluk duygusunu 1968’de yazdığı Hafıza Hakkıyla (Po pravu pamyati) adlı uzun şiirinde dile getirdi.^[2]

1939’da Sovyetler Birliği'nin Polonya'yı işgaline ve Kış Savaşı’na katıldı; burada bir “yazarlar tugayı” içinde görev alarak yurtsever şiirler yazdı.^[1] 1940’ta Sovyetler Birliği Komünist Partisi’ne üye oldu ve II. Dünya Savaşı sırasında savaş muhabirliği yaptı. Savaşın ilk yıllarında bağımsız olarak en bilinen eseri olan destansı şiiri Vasili Tyorkin üzerinde çalışmaya başladı.^[1]

Savaş sonrasında edebiyat dergisi Novıy Mir’in baş editörü oldu. İlk olarak 1949’da göreve geldi; 1954’te V. Pomerantsev, Fyodor Abramov ve M. Şçeglov’un “resmî ideolojiye aykırı” yazılarını yayımladığı için görevden alındı. Ancak Temmuz 1958’de yeniden editörlüğe getirildi.^[1]

Tvardovski, resmi çevrelerin tepkisine rağmen Novıy Mir’in bağımsız çizgisini korumakta ısrar etti. Onun yönetiminde dergi, 1954’te İlya Ehrenburg’un Eriyen Karlar adlı romanını, 1962’de Aleksandr Yaşin’in Vologda Düğünü adlı hikâyesini ve aynı yıl Aleksandr Soljenitsin’in ünlü eseri İvan Denisoviç'in Yaşamında Bir Günü yayımladı.^[5] Bu dönemde Novıy Mir, Vsevolod Koçetov’un yönettiği Oktyabr dergisiyle ideolojik bir karşıtlık içindeydi; Oktyabr katı Sovyet yanlısı ve Batı karşıtı çizgisiyle tanınıyordu.

1963’te Izvestiya gazetesinde Tvardovski’ye yönelik ağır eleştiriler yayımlandı; özellikle Yashin’in öyküsünü basması “fazla karamsar” bulunmuştu.^[6] Aynı yıl, Tvardovski’nin 1954’te yazdığı ancak dokuz yıl yasaklı kalan satirik şiiri Tyorkin Öteki Dünyada basıldı. Şiir, ölümden sonra bile bürokratik engellerle karşılaşan bir kahramanı konu ediniyordu. Eserin yayımlanması, Tvardovski’nin edebi cesaretini bir kez daha ortaya koydu.^[7]

Bu dalgalı dönemler, aslında Nikita Kruşçev ile Stalin’in mirasını korumak isteyen muhafazakâr kanat arasındaki güç mücadelesinin bir parçasıydı. Kruşçev, anılarında Tvardovski’nin özellikle Vasili Tyorkin şiirini “savaş yıllarında büyük bir güç kaynağı” olarak tanımlamıştır.^[8]

1960’ların ortalarında, Soljenitsin ve diğer genç yazarların savunuculuğunu yapması nedeniyle yeniden hedef alındı. 1970’te Novıy Mir’deki görevinden kesin olarak uzaklaştırıldı. Aynı yıl Zhores Medvedev’in siyasi nedenlerle psikiyatri kliniğine kapatılması üzerine onun lehine girişimde bulunması, parti yetkililerince hoş karşılanmadı.^[9]

Görevini kaybetmek, Tvardovski’yi derinden sarstı. Sağlığı hızla bozuldu ve Aralık 1971’de yaşamını yitirdi. Ölümünün ardından Soljenitsin, onun için şu sözleri yazdı:

Bir şairi öldürmenin birçok yolu vardır. Tvardovski için seçilen yöntem, onun evladı saydığı dergisini elinden almak oldu... Onu ayakta tutan tek şey dergisiydi; o da elinden alınınca yarım yıl içinde ölüme sürüklendi.^[10]

Tvardovski, yaşamı boyunca birçok ödüle layık görüldü: Muraviya Ülkesi için Stalin Ödülü (1941, 1946, 1947), Mesafe Üstüne Mesafe (Za dalyu – dal, 1950–1960) adlı şiir kitabı için Lenin Ödülü (1961) ve 1971’de SSCB Devlet Ödülü.^[2]

Miras

Vasili Tyorkin

Tvardovski’nin en ünlü uzun şiiri Vasili Tyorkin (Rusça: Василий Тёркин. Книга про бойца, 1941–1945), Alman-Sovyet Savaşı sırasında sıradan bir askerin hikâyesini anlatır. Mizah yüklü bu eser, Rus askerinin iyimserliğine ve yaratıcılığına bir övgü niteliğindedir. Siyasi söylemden uzak, doğrudan, gösterişli kahramanlıklardan arındırılmıştır. Şiir bölümler hâlinde gazetelerde yayımlanmış, cepheye ulaştırılmış ve aynı zamanda Dmitri Orlov tarafından radyoda okunmuştur.^[12] Tvardovski bu eserle ikinci kez Stalin Ödülü’ne layık görüldü.^[2]

Eleştirmenler şiiri, “iyimser mizahı, dogmadan uzaklığı ve Sovyet yaşamına yakınlığı” nedeniyle bir başyapıt olarak değerlendirir. Stalin dönemi edebiyatının tipik unsurları olan ideolojik yük, devlet yüceltmesi ve zaferci tonun bulunmaması bakımından eşsizdir. 1943’te eşi, “Adını yüksek sesle söylemek bile tehlikeli hale geliyor gibi” demişti; ancak eserin halk arasında kazandığı olağanüstü popülerlik, onu sansürden korudu.^[13]

Diğer eserler

Tvardovski’nin II. Dünya Savaşı temalı bir başka şiiri Yol Kenarında Bir Ev, Valery Gavrilin’in 1984 tarihli aynı adlı senfonik süitine ilham kaynağı oldu. 1963’te yayımladığı Tyorkin Öteki Dünyada, Sovyetler Birliği’ndeki günlük yaşam ve Stalinist bürokrasi üzerine bir hicivdir. Eserde Tyorkin kısa süreliğine cehenneme düşer ve buranın Sovyet yaşamına çok benzediğini keşfeder.^[2]

Onurlandırmalar

1979’da Sovyet gökbilimci Nikolai Chernykh tarafından keşfedilen 3261 Tvardovskij adlı küçük gezegen onun adını taşır.^[14]

Ayrıca Cook Adaları’na kayıtlı bir Rus kargo gemisine de onun adı verilmiştir: Aleksandr Tvardovsky (cargo vessel).^[15]

Seçilmiş eserleri

Страна Муравия (Muraviya Ülkesi, 1936)
Дорога к социализму (Sosyalizme Giden Yol, 1931)
Василий Тёркин (Vasili Tyorkin, 1941–1945)
Дом у дороги (Yol Kenarında Bir Ev, 1946)
За далью — даль (Uzakların Ötesinde, 1950–1960)
Тёркин на том свете (Tyorkin Öteki Dünyada, 1954, yayımlanması 1963)
По праву памяти (Hafızanın Hakkıyla, 1968)

Türkçe çevirileri

Vasili Tyorkin: Bir Askerin Kitabı (çeviri seçmeleri), çev. Mehmet Perinçek, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003.
Vasili Tyorkin’den Seçmeler, çeşitli şiirler, Sovyet döneminde Türkçe antolojilerde yayımlandı (ör. Sovyet Edebiyatı Antolojisi, Ankara, 1977).
Uzakların Ötesinde (çeviri bölümler), çev. Ataol Behramoğlu, Sovyet Şiirinden Seçmeler, Cem Yayınları, 1980.
Bazı şiirleri 1960–80 arası dönemde Türkiye’de çıkan dergilerde (“Türk Dili”, “Evrensel Kültür”, “Yeni Edebiyat”) yayımlanmıştır.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e Alexandrova, Vera (1963). A History of Soviet Literature. New York: Doubleday. ss. 284-294.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Terras, Victor (1991). A History of Russian Literature. New Haven: Yale University Press. ss. 546-547. ISBN 0-300-04971-4.
^ ^a ^b Figes, Orlando (2008). The Whisperers. Birleşik Krallık: Penguin. ss. 132-134. ISBN 978-0-141-01351-0.
^ Robert W. Davies (2015). Soviet History in the Gorbachev Revolution. Springer. s. 51. ISBN 978-1-538-10221-3.
^ 1972 Britannica Book of the Year, "Obituaries 1971", s. 532.
^ Tatu, Michel (1969). Power in the Kremlin. Londra: Collins. ss. 301, 310, 319.
^ "Poem published". Volgograd Universal Scientific Library. 19 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2022.
^ Khrushchev, Nikita (1974). Khrushchev Remembers, The Last Testament. Boston, Mass.: Little, Brown. s. 82.
^ Medvedev, Zhores and Roy (1974). A Question of Madness. Harmondsworth, Middlesex: Penguin. ss. 139, 145-46.
^ Solzhenitsyn, Alexander (5 Ocak 1972). "Obituary". A Chronicle of Current Events, 23. ss. 99-10029 Kasım 2022.
^ "Новодевичье кладбище - Твардовский Александр Трифонович". novodevichye.com. 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2019.
^ James Von Geldern and Richard Stites (1995). Mass Culture in Soviet Russia: Tales, Poems, Songs, Movies, Plays, and Folklore, 1917–1953. Indiana University Press. s. 371. ISBN 978-0-253-32893-9.
^ For the Homeland but Not for Stalin: On Alexander Tvardovsky’s "Vasili Tyorkin: A Book about a Soldier"
^ Dictionary of Minor Planet Names – p.271
^ "Russian freighter Alexander Tvardovsky docked". Cook Islands News. 18 Temmuz 2019. Erişim tarihi: 1 Eylül 2025.

Ayrıca bakınız

Sovyetler Birliği'nde edebiyat

[Soviet-1] Alexandrova, Vera (1963). A History of Soviet Literature. New York: Doubleday. ss. 284-294.

[Terras-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Terras, Victor (1991). A History of Russian Literature. New Haven: Yale University Press. ss. 546-547. ISBN 0-300-04971-4.

[Whisperers-3] Figes, Orlando (2008). The Whisperers. Birleşik Krallık: Penguin. ss. 132-134. ISBN 978-0-141-01351-0.

[4] Robert W. Davies (2015). Soviet History in the Gorbachev Revolution. Springer. s. 51. ISBN 978-1-538-10221-3.

[boy72-5] 1972 Britannica Book of the Year, "Obituaries 1971", s. 532.

[6] Tatu, Michel (1969). Power in the Kremlin. Londra: Collins. ss. 301, 310, 319.

[7] "Poem published". Volgograd Universal Scientific Library. 19 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2022.

[8] Khrushchev, Nikita (1974). Khrushchev Remembers, The Last Testament. Boston, Mass.: Little, Brown. s. 82.

[9] Medvedev, Zhores and Roy (1974). A Question of Madness. Harmondsworth, Middlesex: Penguin. ss. 139, 145-46.

[10] Solzhenitsyn, Alexander (5 Ocak 1972). "Obituary". A Chronicle of Current Events, 23. ss. 99-10029 Kasım 2022.

[11] "Новодевичье кладбище - Твардовский Александр Трифонович". novodevichye.com. 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2019.

[12] James Von Geldern and Richard Stites (1995). Mass Culture in Soviet Russia: Tales, Poems, Songs, Movies, Plays, and Folklore, 1917–1953. Indiana University Press. s. 371. ISBN 978-0-253-32893-9.

[13] For the Homeland but Not for Stalin: On Alexander Tvardovsky’s "Vasili Tyorkin: A Book about a Soldier"

[14] Dictionary of Minor Planet Names – p.271

[cookislandsnews2019-07-18-15] "Russian freighter Alexander Tvardovsky docked". Cook Islands News. 18 Temmuz 2019. Erişim tarihi: 1 Eylül 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]