Elhamra Sarayı
| Elhamra, Generalife ve Albaicin, Granada | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Yerel ad | |||||||||||||
| Konum | Granada, İspanya | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Elhamra Sarayı (İspanyolca telaffuz: [alˈambɾa], Arapça: الْحَمْرَاء, romanize: al-ḥamrāʼ), İspanya'nın Granada şehrinde yer alan bir saray ve kale kompleksidir. İslam mimarisinin en ünlü eserlerinden biri olup, tarihi İslam dünyasından günümüze ulaşan en iyi korunmuş saray örnekleri arasında yer alır. Ayrıca sarayda İspanyol Rönesans mimarisinin önemli örnekleri de bulunmaktadır.[1][2][3]
Kompleksin yapımına 1238 yılında, Gırnata Emirliği'nin kurucusu ve ilk Nasrî emiri olan I. Muhammed (İbn el-Ahmer) tarafından başlandı.[3][4] Yapı, daha önce çeşitli kalelerin ve 11. yüzyılda Samuel ibn Naghrillah'a ait bir sarayın bulunduğu Sierra Nevada eteklerindeki Sabika Tepesi üzerine kuruldu.[4][5] Nasrî hanedanı döneminde saray kompleksi sürekli genişletildi ve yenilendi. Bugünkü mimari kimliğini kazandıran en önemli çalışmalar, 14. yüzyılda I. Yusuf ve V. Muhammed dönemlerinde gerçekleştirildi.[2][3] 1492'de Hristiyan Reconquista'sının tamamlanmasının ardından El Hamra, Ferdinand ile Isabella'nın kraliyet sarayı olarak kullanılmaya başlandı. Kristof Kolomb, Amerika keşif seferi için onayını burada aldı. Bu dönemde sarayların bir kısmı değişikliğe uğradı. 1526'da İmparator V. Karl, Nasrid saraylarının yanına Rönesans tarzında yeni bir saray yaptırdı; ancak bu yapı 17. yüzyılın başlarında tamamlanmadan kaldı. Sonraki yüzyıllarda bölge bakımsızlığa terk edildi ve yapılar kaçak yerleşimciler tarafından işgal edildi.
1812'de Yarımada Savaşı sırasında Napolyon'un ordusu, alanın bir bölümünü tahrip etti. Bu olaydan sonra El Hamra, İngiliz, Amerikalı ve diğer Avrupalı Romantik gezginler için önemli bir cazibe merkezine dönüştü. Aralarında en etkili isim, 1832'de yayımladığı Tales of the Alhambra adlı eseriyle bölgeye uluslararası ilgi uyandıran Washington Irving'di.[6] El Hamra, modern bilimsel incelemelere konu olan ilk İslam anıtlarından biri kabul edilir. 19. yüzyıldan bu yana çok sayıda restorasyon çalışması yapıldı.[3][2] Günümüzde İspanya'nın en önemli turistik yerlerinden biridir ve UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alır.[1]
Sarayın betimlemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Girift bir yapıya sahip olan El-Hamra Sarayı, birbiriyle bağlantılı odalar ve salonlar, bu mekânların arasında yer alan avlular, yeşil alanlar, fıskiyeli havuzlar, akar çeşmeler ve bahçelerden oluşmaktadır. Ama tüm bu mekânlar belli bir düzen içinde dizilmiştir. Bu düzen, Yahya Kemal Beyatlı'nın İspanya'da ki elçilik görevi sırasında (1929) kaleme aldığı satırlarda şöyle özetlenir:
- ... El-Hamra'ya basit bir dış kapıdan giriliyor. Girerken harikulade bir mekân içine girileceğinin farkına bile varılmıyor. Girdikten sonra bir alemden başka bir aleme geçmiş, sanki bir rüyanın ortasına düşmüş gibi gözlerimi kapadım ve açtım, öylesine bir hayret içindeydim. Bu şaşkınlık daireden daireye geçtikçe arttı. Nazar değmemiş bir beyazlık içinde, sülüs bir yazı sarmaşığı gülümseyen bir güzellikle bütün duvarları sarmış; nakışın ve oymanın hudutsuz oyunları, tavanların derinliklerine kadar her tarafı örtmüş, ama her taraf yine de bembeyaz görünüyor.[7]
Saray içindeki tüm oda ve salonları çepeçevre dolaşan bir sözcük, Orta Çağ'ın ünlü, Endülüs'teki 780 yıllık İslam hakimiyetinin de önemli sarayı sayılan El-Hamra'nın sırrını içerdiği söylenen Arapça bir cümledir. Bu sözcük, "Allah'tan başka galip yoktur" anlamını taşır. Bu bakımdan dünyanın hiçbir yerinde Allah adını bu kadar çok zikreden sütun, kemer, kubbe, tavan, kapı ve duvara sahip başka bir saray yoktur.[kaynak belirtilmeli]
Sarayın çok uzun yıllar kendi haline bırakıldığı, evsiz insanlara barınak haline geldiği bilinmektedir. Bu dönemde bakımsızlıktan dolayı bazı yerlerde duvar kabartma süsleri dökülmüş, hor kullanmadan dolayı kapı ve pencereler tahrip olmuştur. Sarayın mexuar (Divan Odası) denen idari bölümü avlusunun bir zamanlar koyun ağılı olarak kullanıldığı, yine bu bölümün arka kısmında kapel haline çevrilen ibadethaneye geçiş için bir duvarın yıkılarak kapı haline dönüştürüldüğü bilinmektedir. Sarayın harem kısmındaki bir oda ise 1829 yılında Washington Irving'in ikametine tahsis edilmiş ve Amerikalı yazar bu odada El-Hamra ile ilgili anılarını kaleme almıştır. Gırnata'nın 1492 yılında düşüşünden sonra V. Karl Sarayı'nın yapımı için El-Hamra'nın bir kısmının yıkıldığı bilinmektedir. Bu yıkılan bölümlerin neler olduğu, bu yıkımla sarayın neler kaybettiği ise hiçbir zaman öğrenilememiştir.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen El-Hamra Sarayının ayakta kalmak için zamana karşı direndiği söylenebilir. 19. yüzyıl sonunda başlayan restorasyon çalışmaları 20. yüzyılda, yabancı ziyaretçilerin artışı sonucu hız kazanmış, sarayın yavaş yavaş eski ihtişamına kavuşmasına katkı sağlamıştır. İspanyol makamlarının restorasyonda süslemelerin aslına ve obje fonksiyonlarına mümkün olduğunca sadık kalmaya dikkat ettikleri de bilinmektedir.
Paris'teki Institut du Monde Arabe (Arap Dünyası Enstitüsü) eski Başkanı Edgar Pisani sarayın, İslam Medeniyeti'nin insanlığı ulaştırabileceği en yüksek noktalardan biri olduğunu söyledikten sonra El-Hamra'yı şöyle anlatır:
- Endülüs İslam sanatını, Müslüman İspanya tarihinden ayrı düşünmek imkansızdır... El-Hamra inşa edilirken hiçbir şey tesadüfe bırakılmamış, her detay özenle hesaplanmıştır. Kavislerin bölünüşünde, tek ve çift sütunların hoşa giden bir tarzda yerleştirilmelerinde, kapı ve pencere yerlerinin mükemmel konumundan bunu anlamak mümkündür. İşte bu sayede harikulade perspektifler ortaya çıkmış, avlular ile açık salonlar arasında güneş ışığı, suların akışı ve gölgelerin oyunu buluşturularak, dış alemle inanılmaz bir uyum ve zarafet sağlanmıştır. Bu, sanki el değince kırılıp dökülecek hissi veren yüksek bir zarafettir. El-Hamra'yı gerçekten anlamak için sarayın içindeki pek çok kitabeyi anlayarak okumak gerekir. Kur'an'dan alınan ayetlerin ve İbn-i Zamrak'la diğer Müslüman şairlerin mısralarının kazınmış olduğu bu kitabeler bazı duvarları tamamen kaplamakta, kemerler, kapı çerçeveleri ve sütun tekneleri boyunca uzayıp gitmektedir. Öyle ki bu yazıları süsleme motiflerinden ayırmak neredeyse imkânsız haldedir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Elhamra Sarayı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Alhambra, Generalife and Albayzín, Granada". World Heritage List. UNESCO. 27 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.
- ^ a b c Bloom 2020.
- ^ a b c d Arnold 2017.
- ^ a b García-Arenal, Mercedes (2014). "Granada". Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (Ed.). Encyclopaedia of Islam, Three. Brill. ISSN 1873-9830.
- ^ Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila S., (Ed.) (2009). "Granada". The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 9780195309911.
- ^ López 2011.
- ^ "Halkbank Kültür ve Yaşam". Halkbank Kültür ve Yaşam. 21 Aralık 2023. 16 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
- El Hamra Sarayı
- Granada'daki yapılar
- Endülüs’teki kaleler
- İspanya'daki bahçeler
- Endülüs'teki saraylar
- Arap mimarisi
- Nasri Hanedanı
- İspanya'daki Dünya Mirasları
- İspanya'da İslam sanatı
- Endülüs'teki Azulejo stili yapılar
- İspanya'daki açık hava müzeleri
- Granada ilindeki Bien de Interés Cultural kültür varlıkları
- 1333'te tamamlanan yapılar