Saray
Saray, hükümdarların veya dinî liderlerin ikâmet ettiği büyük ve gösterişli yapı.[1] Günümüzde zaman zaman otel veya kamu hizmetinde kullanılan bazı büyük yapıları tanımlamakta da kullanılır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Saray sözcüğü Türkçeye Farsça seray sözcüğünden geçmiştir.[2] Saray sözcüğünün Batılı dillerdeki karşılığı olan ve Türkçeye Fransızcadan geçen palas sözcüğü de Türkçede zaman zaman otel vb. büyük ve gösterişli yapıları tanımlamak için kullanılır.[3] Palas sözcüğünün kökeni Roma'daki Palatino Tepesi'ne dayanır.[4] Roma imparatorları, ikâmetgâhlarını bu tepe üzerine inşa ederlerdi.[4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapımları çok masraflı olan, çok fazla insan ve hayvan gücü gerektiren saraylar; tarih boyunca hükümdarların zenginliğinin, gücünün ve bulundukları bölgenin gelişmişliğinin bir simgesi olmuştur. Bu nedenle arkeologların en çok ilgi gösterdiği yapılardandır.[4]
Bilinen en eski saraylar Teb şehrinde Mısır firavunları III. Thutmose (saltanat: MÖ 1504-1450) ve III. Amenhotep (saltanat: MÖ 1417-1379) tarafından yaptırılmıştır.[4] Özellikle Amenhotep'in dikdörtgen bahçesi duvarlarla çevrili, labirentlerle birbirlerine bağlı ufak ve karanlık odalardan oluşan sarayının benzerlerine sonraki dönemlerde Doğu medeniyetlerinde de rastlanır. Asur'daki Nimrūd, Nineveh ve Khorsabad'da Mısır'dakilerden çok daha büyük saraylar inşa edildi. Örneğin II. Sargon'un sarayı (saltanat: MÖ 721-705) 9 hektar genişliğindeki bir platform üzerinde kurulu idi. İki sıra duvarla korunan yapının merkezinde devâsa iki salon vardı ve bunların çevresinde dağınık olarak yerleştirilmiş odalar ve salonlar bulunuyordu.[4]
Asurlular milattan önce 9-7. yüzyıllarda saray mimarisini önemli ölçüde geliştirmiş ve bu dönemden sonra saray kültürü Yunanistan üzerinden Roma ve tüm Avrupa'ya yayılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Hükümdarların tanrısal kişilikler olduğuna inanılan dönemlerde saray, dinsel bir merkez niteliği kazanmış ve her dönemde ülke gücünün bir simgesi olmuştur. Bu simgelem, günümüz ülkelerinin devlet başkanlığı konutları ve bakanlık hizmet binalarında da görülebilmektedir.
Türk kültüründe saray
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkler tarihte yerleşik yaşama geçmenin, kendilerinin sonu olacağını düşünmüşlerdir ve sürdürdükleri göçebe yaşamdan dolayı hükümdarlar da sarayda değil, çadırda yaşamıştır.[5] Yerleşik yaşama geçildiğinde saray dahil olmak üzere tüm yapılarda sadece ahşap kullanılmış ve bu nedenle Türk kültüründeki ilk saraylar günümüze kadar ulaşamamıştır. Anadolu Beylikleri döneminden saraylara dair pek bir iz bulunamamış, Anadolu Selçuklu Devleti'nden birkaç kalıntı günümüze ulaşmıştır.[5]
Osmanlı İmparatorluğu'nda saray ve saray kültürü özellikle önem kazanmış, hatta 19. yüzyılda batılılaşma hareketinin yönetimde saray-merkezliliği yavaşça kaldırması ve yaşam düzeninin değişmeye başlaması üzerine yeni saraylar inşa edilmiştir.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "palace." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "saray". Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. 20 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024.
- ^ "palas". Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. 20 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024.
- ^ a b c d e "Saray." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ^ a b c Temel Britannica ansiklopedisi, 10. Basım, Ana Yayıncılık, İstanbul, 1993; 15. Cilt, s. 58. ISBN 975-7760-02-01
