Amfora

Bodrum Kalesi'nde amforalar

Amfora, gövdesinden daha ince olan boyun kısmının altında ortaya kadar genişleyip dibe doğru daralarak sonlanan iki kulplu, Antik dönemlere özgü bir çeşit Yunan çömleği.

Form ve tarihçe

Kelime kökeni olarak "amphi" yani çift taraflı ve "pherein" yani taşımak anlamındaki sözcüklerin birleşiminden oluşmuştur. En çok kullanılan amforalar Yunan amforalarından önce Akdeniz'e hakim olan kavimlerin amforalarıdır. Boyun kısmının gövde ile dik açı yapacak şekilde birleştiği (boyunlu amfora) veya bu birleşimin düzgün bir eğri ile devam ettiği (tek parça amfora) iki ayrı formu bulunmaktadır.

Boyunlu amforanın, MÖ 9. yüzyılda, tek parça olanın ise MÖ 7. yüzyılda kullanımına başlanmıştır. MÖ 6. - 2. yüzyıllar arasında Tanrıça Athena onuruna düzenlenen şenliklerde içi zeytinyağı ile doldurulmuş siyah renkli ve üzerinde figürler olan amforalar kullanılırdı. Bu amforalara panathenik amfora denmektedir ve kendine özgü bir kap formu bulunmaktadır. Günümüze, çeşitli çağlardan çeşitli formlarda ulaşan amforalar, tahıl, zeytin, zeytinyağı ve şarap taşımak için kullanılmış olup, özellikle Roma döneminde şarap taşımak amacıyla çok sayıda amfora üretilmiştir.

Şarap amforaları, Attika ölçüsüne göre 39 litredir. Büyük boy amforalar genellikle mezar taşı veya cenaze törenlerinde kullanılmak üzere yapılmışlardır.

Pontik amforalar

Alonissos batığında bulunan bir amfora

Karadeniz Bölgesi'nde, Sinop, antik çağda amfora üretim ve ihracat merkeziydi. Arkeolojik kazılarda Boztepe yarımadasında Zeytinlik ve Nisiköy'de MÖ 3. yüzyıla, Demirci koyunda ise MS 3 - 4. yüzyıla ait amforalar bulunmuştur.

Ölçü birimi olarak

Eski Yunanca'dan Latinceye geçen bir ölçü birimi olup 48 sextarius değerindedir (25,36 litre). Anabasis'te, Karadeniz'in yerli halklarından birisi olan Mossioniklerin, yunus yağı sakladıkları küplerin adı olarak geçmektedir.

Etimoloji

Latince amfora Antik Yunanca ἀμφορεύς (amphoreús, amphiphoreús) Antik Yunancada, phoreús taşıyan ve amphi her ikisi, iki yanlı, çepeçevre anlamındadır.

Amfora çeşitleri

• Sivri Dipli Amfora: Genelde ticaret için kullanılan amfora tipidir. Sivri dipli olması sayesinde taşıma araçlarında yer tasarrufu sağlamıştır.
• Nolan Amforası: Dışa açılan bir ağız kısmı ve yukarı uzayan kulpları ile karakteristiktir.
• Nikothenes Amforası: Nikosthenes tarafından 530 tarihinde üretilmeye başlanan bu amfora türü esas olarak Etrüsk kökenlidir ve oradan ticaret vasıtasıyla Yunanlar tarafından tanınmış ve sevilmiştir. Dışa açılan cok belirgin bir ağzı ve geniş kulpları bulunur ayrıca kaidesi dışa açılır.
• Ayla-Axum amforaları

Galeri

• 
  Parion Bronz Amforası

Kaynakça

• Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. Istanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9.
• WHITE, J. W. & MORGAN, M. H. (1896), An illustrated Dictionary to Xenopon's Anabasis. Ginn & Company. Boston

Dış bağlantılar

• Bulletin amphorologique 19 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.