Ardahan Muharebesi
 | Bu maddenin listelenen kaynaklarından bazıları güvenilir olmayabilir. (Mart 2014) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Ardahan Harekâtı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kafkasya Cephesi | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu |
 Rus İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 August Stange Bey |
Nikolay İstomin | ||||||
| Kayıplar | |||||||
|
Yalnızca 22 Aralık:[2] 2.000 ölü 1.027 esir | Bilinmiyor | ||||||
Ardahan Muharebesi (Türkçe: Ardahan Harekâtı; Rusça: Битва при Ардагане, Ermenice: Արդահանի ճակատամարտ) 25 Aralık 1914 ile 18 Ocak 1915 tarihleri arasında, Osmanlı İmparatorluğu'nun Ardahan şehrini ele geçirerek Sarıkamış–Kars hattındaki Rus bağlantısını kesmeyi amaçlayan ve Sarikamış Harekatı'na destek niteliği taşıyan bir askerî harekâttı. Harekât, Alman Yarbay August Stange Bey komutasındaki Osmanlı kuvvetleri tarafından yürütüldü.[3] 3 Ocak 1915'e gelindiğinde Vorontsov-Daşkov komutasındaki Rus kuvvetleri Ardahan'da Osmanlı kuvvetleri karşısında kesin bir zafer elde etti.[4]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Ardahan, 1878'de Rus hâkimiyetine giren doğu Osmanlı vilayetlerinden biriydi. Ermeni ayrılıkçı hareketleri, Ruslar açısından da Osmanlılar kadar tehlikeli görülmekteydi; ancak Ruslar, Ermeni ve Rus kiliseleri arasındaki mezhepsel farklılıkları aşarak ortak bir Hristiyan kimliği oluşturmayı ve Müslüman Türklere karşı bir Hristiyan ayaklanmasını teşvik etmeyi amaçladı. Buna karşın, olası misillemelerden korkan tüm Ermeniler Rus savaş çabalarına katılmadı.[5]
Durum hızla tırmanırken Enver Paşa, Rus kuvvetlerini kanatlardan kuşatarak Sarıkamış'ı ele geçirmeyi ve Rusların demiryolu hatlarına erişimini kesmeyi planladı. Sarıkamış'tan sonra hedef Kars, Batum ve Ardahan'ın geri alınmasıydı. Enver, X. Kolordu’yu kuzeye, Ardahan’a yönlendirmeyi, IX. Kolordu’yu ise Sarıkamış’a göndermeyi planladı. Ancak 22 Aralık günü şiddetli bir kar fırtınası çıktı. Osmanlı 3. Ordusu yeterli donanıma sahip değildi ve ağır kayıplar vererek Rus ateşi altında geri çekildi.[5]
Bu operasyon, Rus İmparatorluğu tarafından Kafkasya Cephesi’nin bir parçası olarak görülüyordu. Kafkas Cephesi, Doğu Cephesi’ne kıyasla ikincil öneme sahipti. Rusya, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Kars kalesini Osmanlılardan almıştı ve Osmanlıların Kafkasya’ya yeniden bir saldırı düzenlemesinden çekiniyordu.
Osmanlı komuta yapısı ve teşkilatı, Müttefiklere kıyasla oldukça zayıftı. Enver Paşa, burada elde edilecek bir başarının Tiflis ve ötesine giden yolu açacağını, Kafkas halkları arasında bir Müslüman ayaklanmasını teşvik edeceğini umuyordu. Uzun vadede hedef, Rusların Hazar Denizi çevresindeki petrol kaynaklarına erişimini kesmekti. Bu durum, Anglo-Persian Oil Company’nin bölgedeki çıkarları nedeniyle Britanya’yı tedirgin etti.
30 Ekim 1914’te, Osmanlı 3. Ordu Karargâhı İstanbul’daki Başkomutanlıktan Goeben ve Breslau takibi sırasında Karadeniz’de bir çatışma yaşandığına dair bilgi aldı. Yüksek Komuta, Rus ordusunun kısa süre içinde Osmanlı sınırını geçmesini bekliyordu. Bergmann Taarruzu (2–16 Kasım 1914) Rusların yenilgisiyle sonuçlandı. Ruslar özellikle taarruzun güney kanadında başarı sağladı; Ermeni gönüllü birlikleri etkili oldu ve Karaköse ile Doğubeyazıt’ı ele geçirdi. Hasan İzzet Paşa, Rusların Erzurum–Sarıkamış hattı boyunca Osmanlı topraklarına 25 kilometre kadar girmesine izin vererek cepheyi dengeledi.
Hazırlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı ordusunda Ermeni askerlerine yönelik güvensizlik giderek artmıştı. Türk askerleri, Ermenilerin firar ettiğini ve Ruslara Osmanlı mevzilerini bildirdiğini düşünüyordu. Rus ordusu saflarında savaşan Ermeni gönüllü birlikleri bu kuşkuyu artırmıştı. Her taburda günde birkaç Ermeni askerin infaz edildiğine dair raporlar mevcuttu.[5]
“Stange Bey Müfrezesi”, Yavuz zırhlısı ile İstanbul'dan yola çıktı. 10 Aralık 1914'te, Hristiyan August Stange komutasındaki iki tabur Rize’ye çıktı.[6] Müfreze daha sonra yaklaşık iki bin Kürt gönüllüyle takviye edildi ve bölgedeki Acara isyancılarından lojistik destek aldı. Behaeddin Şakir ve Teşkilât-ı Mahsusa, bölge halkından gönüllüler toplamakla görevlendirildi.[7]
Bu kuvvetin asıl amacı, takviye geldikten sonra Batum’a saldırmaktı. Ancak Rus kara direnişi ve özellikle Rus Donanması’nın Karadeniz’de üstünlük sağlaması sonucu bu plan uygulanamaz hâle geldi.
Enver Paşa, Sarıkamış Muharebesi için planlarını hazırladı. Stange Bey müfrezesi bu planın ikincil bir unsuru olarak görevlendirildi. Görevleri, Sarıkamış–Kars hattındaki Rus kuvvetlerini oyalamak ve destek hatlarını kesmekti.
Muharebe
[değiştir | kaynağı değiştir]15 Aralık 1914’te Stange Bey, Ardanuç’u işgal etti. 27 Aralık’ta, on yedi gün süren şiddetli çatışmaların ardından Ardahan’ı ele geçirdi. Bu durum Kars’ı tehdit eder hâle geldi; başarı sağlanırsa Rusların Sarıkamış’tan geri çekilme hattı kesilecekti.
Rus genel valisi ve kurmayları durumu hemen fark etti. Ruslar ağır kayıplar pahasına her karış toprağı savunmaya çalıştı. General Nikolay İstomin, İran Cephesi’ndeki kuvvetlerini geri çekerek Sarıkamış’a sevk etti. Erivan ve Culfa’dan trenlerle cepheye asker yollandı. Bu birlikler neredeyse geç kalmıştı; 1. Kolordu’nun Kars’a inmesi hâlinde Ruslar tamamen kuşatılacaktı.
Rus takviyeleri Sarıkamış’a ulaştığında şehrin el değiştirdiği bildiriliyordu, ancak çatışmalar hâlâ devam ediyordu. Ardahan’da da Ruslar, yoğun çarpışmalar sonucu Osmanlı kuvvetlerini geri püskürttü. Rus kaynakları, “düşmanın tamamen dağıtıldığını” yazar. Kürt gönüllü birlikleri dağılırken Stange Bey kuvvetinin kalıntıları Ardanuç’a çekildi. Ancak Rus takibi devam etti ve 18 Ocak 1915’te Ardanuç da yeniden Rusların eline geçti. Hayatta kalan Osmanlı askerlerinin bir kısmı geri bölgelere çekilirken, diğerleri Çoruh dağlarına sığınarak Acara köylülerinden yardım aldı. Müfreze daha sonra yeniden teşkilatlandırıldı.
1 Mart 1915 itibarıyla gönüllü destek olmadan kalan Stange Bey Müfrezesi, başlangıç hatlarına çekildi ve bölgede iki ayı aşkın süre Ruslara karşı direnmeyi başardı.
Kuvvetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Batılı kaynaklarda bu kuvvet genellikle “I. Kolordu” olarak geçse de, Türk kaynaklarında “Stange Bey Müfrezesi” olarak anılır. Komuta, Alman Binbaşı Stange'ye verilmişti.[8] Kuvvetin büyüklüğü tartışmalıdır; bazı Batılı kaynaklar 30.000 ila 35.000 arasında asker bulunduğunu yazar. Sol kanat iki piyade taburu ve iki topçu bataryasından oluşuyordu.[9] Birlik, savaşın başında İstanbul'dan yola çıkmış, Batum'un güneyindeki Kopa ve çevresindeki limanlara çıkarma yaparak Çoruh bölgesinde toplanmıştır.
Sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]Muharebe, dönemin popüler lubok baskılarında konu edilmiştir.[10]
- ^ Tucker, Spencer; Wood, Laura Matysek; Murphy, Justin D., (Ed.) (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia. Garland Publishing. s. 174. ISBN 978-0-8153-3351-7.
- ^ Yudenich, Nikolai (21 December 1914). "Report on the fighting of the Oltin detachment from December 6 to December 31, 1914". Gwar mil ru. This. s. 4.[1](https://gwar.mil.ru/documents/view/?id=51520202&backurl=group%5Copisdoc:chasti:lk:mat:proch::types%5Cdocuments:rlt_documents:book_area:prikazi_raspor:donesenie:reports_materials:svedenia:awards:predstavlenie_nagrad:perepiska_awrd:instruction:docs_chats:personal_data:list_awards:lists_awards:warlist_documents:cards_voennoplenn:docslk_documents:name_poter:alboms:maps_schemes:diplomat_docs:permid_docs:docs_english:report_info_card:upper_command:newsjourn_documents:other_docs):burial_docs]
- ^ Spencer Tucker, "The European Powers in the First World War" page 174
- ^ Tucker, Spencer; Wood, Laura Matysek; Murphy, Justin D., (Ed.) (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia. Garland Publishing. s. 174. ISBN 978-0-8153-3351-7.
- ^ a b c Rogan, Eugene (2015). The Fall of the Ottomans: The Great War in the Middle East. Basic Books. ISBN 9780465056699.
- ^ Badem, Candan (2019). Kieser, Hans-Lukas; Anderson, Margaret Lavinia; Bayraktar, Seyhan; Schmutz, Thomas (Ed.). The End of the Ottomans: The Genocide of 1915 and the Politics of Turkish Nationalism (İngilizce). Bloomsbury Academic. s. 52. ISBN 978-1-78831-241-7.
- ^ Badem, Candan (2019). Kieser, Hans-Lukas; Anderson, Margaret Lavinia; Bayraktar, Seyhan; Schmutz, Thomas (Ed.). The End of the Ottomans: The Genocide of 1915 and the Politics of Turkish Nationalism (İngilizce). Bloomsbury Academic. s. 53. ISBN 978-1-78831-241-7.
- ^ Erickson 2001, s. 55.
- ^ Erickson 2001, ss. 54.
- ^ “The Battle of Ardahan.” World Digital Library. Accessed 11 May 2015.