Asil (kimya)
Kimyada asil grubu (veya açil grubu) bir oksoasitten bir veya daha fazla hidroksil grubunun çıkartılmasıyla kalan fonksiyonel gruptur.[1] Sözcük, 'asit radikali' anlamından türetilmiştir,[2] 'asil' Türkçeye Fransızca 'acyle' den girmiş, 'açil' ise İtalyanca 'acile'den. Bir asil grubunun eklenmesine asilasyon denir.
Organik kimyada açil grubu genelde RC O OH biçimli bir karboksilik asitten türetilir. Bu yüzden CR(=O)- formülüne sahiptir, karbon ve oksijen arasında bir çift bağ ve R ile karbon arasında tek bağ vardır. Asil grupları ayrıca sülfonik asit, fosfonik asit, amino asit ve bazı diğer asitlerden de türetilebilirler.
Asil halojenürler Friedel-Crafts asilasyonunda kullanılarak aromatik bileşiklere bir asil grubu eklemek için kullanılabilirler.
Biyokimyada Asil-KoA, bir yağ asidi metabolizması ürünüdür. Protein sentezinde bahsi geçen aminoasilasyon, bir amino asidin aminoasil grubunun aktarılmasıdır.
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Asil gruplarının isimleri tipik olarak ona karşılık gelen asitten türetilir, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi, asidin ismindeki -ik eki yerine -il eki getirilir. Ancak, metil, etil, propil, bütil vb., -il ile bitmelerine karşın asil değil, alkil gruplarıdır, alkanlardan türetilmişlerdir.
| Asil grup ismi (R-CO-) |
Karşılık gelen karboksilik asidin ismi (R-CO-OH) | ||
|---|---|---|---|
| genel | sistematik | genel | sistematik |
| formil | metanoyl | formik asit | metanoik asit |
| acetil | etanoyl | asetik asit | etanoik asit |
| propionil | propanoyl | propionik asit | propanoik asit |
| benzoyl | benzoik asit | ||
| akril | propenoyl | akrilik asit | propenoik asit |
Asil türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Asiloksi gruplarında asil grubu oksijene bağlıdır:R-C=O-O-R', burada R-C=O, asil grubudur.
Asilyum iyonları R-C+=O tipi katyonlardır ve organik tepkimelerde ara ürün olarak önemli rol oynarlar.[1]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Compendium of Chemical Terminology, acyl groups 2 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Oxford English Dictionary (İngilizce)
