Aveyronlu Victor

Aveyronlu Victor
Victor'un onunla ilgili kitabın ön kapağından portresi
Doğum	y. 1788 Aveyron, Rouergue, Fransa
Ölüm	1828 (40 civarında) Paris, Fransa
Tanınma nedeni	vahşi çocuk olmak

Aveyronlu Victor (Fransızca: Victor de l'Aveyron; yaklaşık 1788 – 1828), yaklaşık 9 yaşındayken Fransa’da bulunan vahşi bir çocuktur. Sadece en tanınmış vakalardan biri değil, aynı zamanda en iyi belgelenmiş vahşi çocuk vakası olarak kabul edilir. İlk yakalandığında medeniyetten defalarca kaçmış, toplamda sekiz kez yeniden ormana dönmüştür. Sonunda, vakayla Fransız hekim Jean Marc Gaspard Itard ilgilenmiştir. Itard, beş yıl boyunca çocukla çalışmış ve ona “Victor” adını vermiştir. Itard’ın amacı, Victor’un ne kadar öğrenebileceğini anlamaktı. Bu doğrultuda ona kelimeler öğretmeye çalışmış, farklı yöntemler geliştirerek süreci dikkatle takip etmiştir. Victor’la yaptığı bu çalışmalar, zihinsel veya gelişimsel gerilik yaşayan bireylerin eğitimi alanında yeni bir bakış açısı sunmuş ve dönemin ötesinde katkılar sağlamıştır.

Erken yaşamı

Victor, 1800 yılında yakalandığında henüz ergenlik çağına girmemişti; ancak bir iki yıl içinde ergenliğe girdiği gözlemlendi. Ne zaman ya da nasıl Saint-Sernin-sur-Rance yakınlarındaki ormanda yaşamaya başladığı bilinmemekle birlikte, 1794 civarında bölgede görüldüğü bildirildi. 1797 yılında üç avcı tarafından fark edildiğinde kaçtı, ancak bir ağaca tırmanmaya çalışırken yakalandı. Avcılar onu yakındaki bir kasabaya götürdü ve burada bir dul kadın tarafından bakımı üstlenildi. Fakat Victor kısa süre sonra tekrar kaçtı ve ormana döndü; 1798 ve 1799 yıllarında ara ara yeniden görüldü.

Keşfi

1797 yılında, Tarn bölgesinde dokuz ya da on yaşlarında bir çocuk görüldü. İki yıl sonra, bazı adamlar ve köpekler tarafından yakalanarak Lacaune köyüne götürüldü ve burada bir dul kadın tarafından himaye altına alındı. Çocuk yalnızca çiğ ya da kendi pişirdiği sebzeleri yedi. Bir hafta içinde kaçarak yeniden kayıplara karıştı.

1799 kışında Victor, Tarn bölgesinden Aveyron’a geçti. 6 ya da 8 Ocak 1800’de, üç kunduracı onu ormanda çıplak, kambur bir şekilde yürürken ve saçı darmadağınık halde gördü. Onu ormandan çıkardılar, ancak kısa süre sonra tekrar kaçtı. Bir hafta sonra, Saint-Sernin-sur-Rance'daki bir boyacının evinde tekrar bulundu. Hiç konuşmuyordu, hareketleri düzensiz ve kontrolsüzdü. Filozof François Dagognet’e göre “dört ayak üzerinde yürüyor, bitkilerle besleniyordu, vücudu kıllarla kaplı, sağır ve dilsizdi.” Üç gün içinde Saint-Affrique’deki bir yetimhaneye yerleştirildi, ardından 4 Şubat’ta Rodez’deki başka bir yetimhaneye gönderildi. Bicêtre Hastanesi’nin doktoru olan ünlü psikiyatrist Philippe Pinel, Victor hakkında bir rapor hazırladı ve onun doğuştan zihinsel engelli olduğunu düşündü.

Çalışmalar

Aveyronlu Victor

Victor bulunur bulunmaz, yerel bir rahip ve aynı zamanda biyoloji profesörü olan Pierre Joseph Bonnaterre tarafından muayene edildi. Bonnaterre, çocuğun kıyafetlerini çıkardı ve onu dışarı, karların üzerine götürdü. Victor ise bu duruma hiç aldırmadan çıplak şekilde karlar üzerinde neşeyle koşmaya başladı. Bu davranışı, onun soğuğa ve açık havada yaşamaya alışık olduğunu açıkça gösteriyordu. Yerel yönetim komiseri Constans-Saint-Esteve de Victor’u gözlemlemiş ve onun için, “Davranışlarında onu vahşi hayvanlara yakınlaştıran olağanüstü bir hâl var” demişti. Daha sonra Victor, Rodez’e götürüldü. Burada, Fransız Devrimi sırasında oğullarını kaybeden iki adam, onun kendi çocukları olup olmadığını öğrenmek için geldiler. Ancak hiçbiri Victor’u tanımadı. Çocuğun kimliğiyle ilgili başka söylentiler de vardı. Örneğin, onun evlilik dışı dünyaya gelmiş, dilsiz olduğu için de küçük yaşta terk edilmiş bir noter çocuğu olduğu ileri sürülüyordu. Victor’un eğitimiyle ilgilenecek olan Jean Marc Gaspard Itard ise, onun dört ya da beş yaşından itibaren, yaklaşık on iki yaşına kadar tamamen yalnız başına doğada yaşamış olduğuna inanıyordu. Yani Victor’un yaklaşık yedi yıl boyunca vahşi doğada hayatta kaldığını düşünüyordu.

Victor’un işitme yeteneği olduğu açıkça belli olmasına rağmen, Paris’teki Ulusal Sağırlar Enstitüsü’ne götürülerek ünlü doktor Roch-Ambroise Cucurron Sicard tarafından incelenmesi sağlandı. Sicard ve diğer İnsan Gözlemcileri Topluluğu üyeleri, çocuğu hem inceleyerek hem de eğiterek, o dönemde popülerleşen deneyci bilgi teorisinin doğruluğunu kanıtlamayı amaçlıyorlardı.  Aydınlanma dönemi düşünürleri, insan ile hayvan arasındaki farkları tartışırken, bu farkın en önemli göstergelerinden birinin dil öğrenme yeteneği olduğuna inanıyordu. Çocuğu inceleyerek, insan ve toplum arasındaki ilişkiyi de daha iyi anlamayı umuyorlardı.

Aydınlanmanın Etkisi

Aydınlanma dönemi, birçok düşünürün insan doğasını yeniden tanımlaması ve tamamen farklı bir açıdan ele alması gerektiği görüşünün yaygınlaşmasına sebep oldu. Fransız Devrimi ve bilimsel ile felsefi gelişmeler sonucunda insanlar, özel varlıklar olarak değil, doğadaki yerlerinin bir parçası olarak görülmeye başlandı. Bu yeni bakış açısını desteklemek için vahşi çocuk üzerinde yapılan çalışmaların, bu düşüncenin doğruluğunu kanıtlayacağı düşünülüyordu. Bu yüzden Victor, insan ile diğer hayvanlar arasındaki farkları tartışan Aydınlanma dönemi düşüncesi için önemli bir vaka haline geldi.

O dönemde, Carl Linnaeus tarafından Systema Naturae adlı eserinde tanımlanan Homo ferus türünün özel bir örneği olarak "Juvenis averionensis" adı verilmişti. Linnaeus ve onun keşifleri, insan olmanın ne anlama geldiğini sorgulayan bir düşünceyi gündeme getirdi. Aydınlanma döneminde ortaya çıkan bir diğer önemli fikir ise "soylu vahşi"ydi. Bu görüşe göre, doğanın saf haliyle var olan bir insan "nazik, masum, yalnızlığı seven, kötülüğü bilmeyen ve kasıtlı olarak zarar vermeyen" bir kişi olurdu.

Rousseau, Locke ve Descartes gibi filozofların felsefeleri, 1800 yılında Fransa'da bulunan çocuğun keşfiyle paralel bir dönemde evrimleşiyordu. Bu felsefeler, çocuğun başkalarına nasıl görüldüğünü ve nihayetinde Itard’ın eğitim yapısını nasıl şekillendireceğini etkileyen önemli faktörlerdi.

Eğitimi ve sonraki hayatı

Victor, topluma ve eğitime maruz kalmasına rağmen, Sicard’ın yönetimindeki kurumda pek ilerleme kaydedememiştir. Birçok kişi, onun başlangıçtaki durumu nedeniyle öğrenme yeteneğini sorgulamıştır. Yousef'in de belirttiği gibi, "Doğal bir insanın henüz tam anlamıyla insan olmadığını söylemek bir şeydir; ancak doğal bir insanın asla tam anlamıyla insan olamayacağını söylemek çok farklı bir şeydir." Sicard, çocuğun gelişimindeki yavaş ilerlemeyi görünce takibini bırakmıştır. Bunun üzerine Itard, Victor’u evine alarak onun gelişimini izlemeye ve ilerlemesini raporlamaya karar vermiştir.

Jean Marc Gaspard Itard

Genç tıp öğrencisi Jean Marc Gaspard Itard, Victor'u evine alarak onun gelişimini izlemeye başladı ve ilerlemesi hakkında raporlar hazırladı. Itard, insanları hayvanlardan ayıran iki ana özelliğin empati ve dil olduğunu savunuyordu. Amacı, Victor'u medenileştirip ona konuşmayı ve insan duygularını ifade etmeyi öğretmekti. Victor, dil anlamında ve basit kelimeleri okumada erken dönemlerde önemli ilerlemeler kaydetse de, bu seviyenin ötesine geçemedi. Itard, "Bu koşullarda, onun kulağı, seslerin, telaffuzların ve birleşimlerinin farkına varmak için bir organ değildi; sadece tehlikeli bir hayvanın yaklaşmasını ya da yabani meyvelerin düştüğünü haber veren basit bir korunma aracından ibaretti" diye yazmıştır.

Victor’un öğrendiği tek iki kelime "lait" (süt) ve "Oh, Dieu" (Aman Tanrım) idi. Ancak, Itard'ın Victor'u eğitirken daha çağdaş bir eğitim anlayışını benimsediği görülüyor. Rousseau, "doğal bir ilişkinin, insanlar arasında karşılıklı özgürlük ve eşit saygıya dayandığını" savunuyordu. Bu eğitim yaklaşımı, beklenen sonuçları vermemiş olsa da, pedagojinin yeni sistemlerine doğru atılmış önemli bir adımdı. Doğada yaşamış bir çocuğu anlamaya çalışarak, eğitim yeniden yapılandırılabilir ve tanımlanabilirdi.

Itard, "sağırların sözlü eğitimi, kulak burun boğaz uzmanlığı, ciddi zihinsel engelli çocuklara yönelik davranışsal müdahale yöntemleri ve zihinsel ve fiziksel engelli bireyler için özel eğitim" alanlarının öncüsü olarak kabul edilmektedir.

Victor, Itard’ın ona öğretmeye çalıştığı dili öğrenememiş olsa da, diğer insanlara karşı olan tutumunda bazı ilerlemeler kaydetmiş gibi görünüyor. Bir akşam, Itard’ın evindeki hizmetçi Madame Guérin, kocasının ölümünden dolayı ağlayarak masayı hazırlıyordu. Victor, o anda yaptığı işi bırakıp, ona teselli vermek için yaklaşarak duygusal bir tepki gösterdi. Itard, bu gelişmeyi rapor etti.

Dil

Fransız toplumunda dil, zekâyla doğrudan ilişkili görülüyordu. Aile ya da yakın çevresi tarafından bakılmayan dilsiz bireyler ise çoğunlukla korkunç koşullar içinde yaşamaya mahkûm oluyordu. Ancak 1750'li yıllarda, Fransız bir rahip olan Charles-Michel de l'Épée, sağır ve dilsiz bireyleri eğitmek amacıyla Paris'te Institut National de Jeunes Sourds de Paris adlı okulu kurdu. Bu kurum, 1790 yılında resmî olarak ulusal enstitü statüsü kazandı. Toplumda sağır ve dilsizlere yönelik artan ilgi ve ahlaki sorumluluk duygusu, Itard’ın Victor’a dil öğretme ve onu eğitme çabasını da motive etti. Itard, John Locke ve Étienne Bonnot de Condillac’ın, insan zihninin doğuştan boş olduğu ve düşüncelerin yalnızca deneyim ve algılar yoluyla oluştuğu yönündeki teorilerini benimsiyordu. Itard’a göre, toplumla neredeyse hiçbir etkileşim yaşamamış olan Victor, bu yüzden “vahşi” kalmıştı.

Itard, Victor’la geçirdiği yıllar boyunca yavaş ama belirgin bazı ilerlemeler kaydetti. Victor, yapılan hareketlerin anlamını kavrayabiliyor ve 20. yüzyıl yazarı Roger Shattuck’un “eylem dili” dediği, davranışlara dayalı ilkel bir iletişim yöntemi kullanıyordu.  Ancak Itard ne kadar uğraşsa da Victor’u konuşturmayı başaramadı. Sağır olmadığı kesinleşmiş olmasına rağmen, Victor’un neden sessiz kalmayı tercih ettiğini anlamakta zorlanıyordu. Üstelik ses tonlarındaki farklılıkları da ayırt edemiyordu. Itard bu durumu şu sözlerle özetlemişti: “Victor, zihinsel ve psikolojik olarak doğuştan sağır ve dilsiz biri gibiydi. Eğer sesleri gerçekten işitmiyorsa, ona tekrarlarla konuşmayı öğretmenin pek anlamı kalmıyordu.”

Shattuck, Itard’ın eğitim yöntemlerini eleştirir ve neden Victor’a işaret dili öğretmeyi hiç düşünmediğini sorgular. Buna rağmen, Shattuck’un Victor hakkında bazı varsayımları vardır. Bunlardan biri şudur: “Vahşi Çocuk aslında doğuştan sağlıklıydı, ancak ormana bırakılmadan önce ciddi bir zihinsel ya da psikolojik bozukluk geliştirmiş olabilir.” Ona göre, erken başlangıçlı şizofreni, çocukluk çağı psikozu ya da otizm gibi terimler Victor’un durumunu açıklamak için kullanılabilir. Görüştüğü bazı psikiyatristler de bu ihtimali desteklemektedir. Shattuck’a göre bu yaklaşım, hem çocuğun neden terk edildiğini hem de Itard’ın uyguladığı tedaviye neden kısmen yanıt verdiğini anlamamıza yardımcı olur.

Victor, 1828 yılında Paris’te, Madame Guérin’in evinde zatürreden hayatını kaybetti.

Modern yorumlar

Profesör Uta Frith, Victor’un otizm belirtileri gösterdiğini düşündüğünü belirtmiştir. Serge Aroles ise L'énigme des enfants-loups (Kurt Çocukların Gizemi) adlı kitabında, Victor’un davranışlarına dair kalan tanıklıklara dayanarak, onun durumunun "orta derecede otizm" olduğunu öne sürmektedir. Aroles, Victor’un zihinsel bozukluğa dair karakteristik belirtiler sergilediğini, bunlar arasında dişlerini gıcırdatma, sürekli ileri geri sallanma ve ani, spazmodik hareketler yapma gibi davranışların bulunduğunu vurgulamaktadır.

Mart 2008'de, Misha Defonseca'nın çok satan kitabı Survivre avec les loups'un (Türkçe: Kurtlarla Hayatta Kalmak), ardından filme de uyarlanmış olan eserin bir sahtekarlık olduğunun ortaya çıkmasının ardından, Fransız medyasında (gazeteler, radyo ve televizyon) vahşi çocuk vakalarına dair uzun süredir kabul edilen yanlış iddialar üzerine bir tartışma başladı. Bu konuda birçok kitap yazılmış olsa da, hemen hemen hiçbiri arşivlere dayanmamaktadır; yazarlar genellikle güvenilir olmayan ikinci ya da üçüncü el kaynaklardan yararlanmışlardır. Fransız cerrahı Serge Aroles, vahşi çocuklar olgusuna dair arşivlere dayalı kapsamlı bir çalışma yapmış ve bu vakaların çoğunun sahte olduğunu savunmuştur. Aroles’a göre, Aveyronlu Victor gerçek bir vahşi çocuk değildi; vücudundaki izlerin, ormanda vahşi bir yaşamın izleri değil, onu ilk başta yetiştiren kişiler ya da ebeveynleri tarafından uygulanan fiziksel istismarın sonucu olduğu görüşündedir. İnsanlar, en azından 5 ya da 6 yaşına kadar beslenmeye ihtiyaç duyarlar; bu yaşın altındaki bir çocuğun, Victor da dahil, yalnız başına doğada hayatta kalması mümkün değildir. Bettelheim, 1959 yılında bu durumu, sözde vahşi çocukların hayatlarında görülen genel bir desen olarak ele almıştır.