Büyük Zire
 Adada bir deniz feneri | |
 | |
| Koordinatlar | 40°17′40″K 49°55′10″D / 40.29444°K 49.91944°D |
|---|---|
| Siyasi | |
| Adadaki ülke(ler) | |
Nargin Adası ya da günümüzdeki adı ile Büyük Zire (Azericeː Böyük Zirə, kelime anlamı ile Büyük Ada), Hazar Denizi'nin Azerbaycan'a ait bölümünde yer alan bir ada. Ada, Dash Zira, Kum Adası, Zenbil, Sangi-Mugan, Chikil, Kara Su, Kara Zira, Gil, Ignat Dash gibi büyük ve birkaç küçük adadan oluşan Bakü takımadalarının bir parçasıdır ve Bakü Körfezi'nde yer alır. Bakü'nün sahil hattından 10,5 kilometre uzaklıkta yer alır.
Adanın toplam alanı 1,4 kilometrekaredir. Uzunluğu 3,1 kilometre, eni 900 metredir. Adanın kuzeybatı kesimleri dik yamaçlardan oluşmaktadır. Bu kısımlarda Bitki oluşumu çok azdır.
Hazar foku, Mersin balığı ve birçok farklı türde kuş ada çevresinde gözlemlenebilmektedir.
Toponimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Adanın modern ismi olan Boyuk Zira kelimesi Azerice "büyük" anlamına gelen "böyük" ve Arapça "ada" anlamına gelen "cezire" kelimesinden oluşmuştur.
Bakü takımadalarındaki diğer bütün adalar gibi Nargin Adası'nın adı da Ruslar, özellikle de 17. yüzyıl civarında bölgede beliren Kazaklar tarafından değiştirilmiştir. Boyuk Zira, Nargin adı ile de bilinmektedir. Bu isim de I. Petro ile ilişkilendirilmektedir. Nargin kelimesi, "dar boğaz" anlamına gelen Almanca "Nargin", Letonca "Narginten" kelimelerinden gelmiş olmalıdır. Nargin Adası, 1990 yılında orijinal ismini geri almıştır.[1]
Stratejik Önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ada, Hazar Denizi'nde, Bakü'nün 5 kilometre açığında yer almaktadır. Ada, Azerbaycan Cumhuriyet Savunma Bakanlığı yönetimindedir. Adanın yapısı kayalıktır.[2] 2008 yılının Ocak ayında SOCAR, Lökbatan ilinden Boyuk Zira Adası'na 17 kilometre uzunluğunda, 12-14 metre derinliğinde su hattı çekmiştir.[3]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Deniz feneri
[değiştir | kaynağı değiştir]Adadaki deniz feneri 11 Aralık 1885 yılında çalışmaya başladı. Deniz feneri, Bakü Körfezi'ne giriş yapan gemilere kolaylık sağlaması amacı ile adanın güney kesimlerine inşa edildi. Deniz feneri, üç metrelik bir kule, tepesinde lambaı ile bir konut halinde inşa edilmiştir. Bir gazyağı fitil brülörü ve 4. dereceden ışık-optik bir aparatlı bir gaz lambası, gemiler için yolu aydınlatmaktadır.
1941 yılında, II. Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nin açılması ile birlikte bina Kızıl Ordu'nun emri ile havaya uçuruldu. Adada, Bakü'yü Alman hava saldırılarından korumak için uçaksavar silahları kuruldu, çünkü deniz feneri binası Alman havacılar için önemli bir nokta idi. Deniz feneri 1958 yılında restore edildi. Adanın orta orta kesiminde, karmaşık bir optik seyir sistemi ile donatılmış 18 metre yüksekliğinde bir taş kule inşa edildi. Yolun bakımı bir izleme yöntemi ile gerçekleştirilmekte ve personel her iki haftada bir değişmektedir. Deniz fenerinin ışıkları Bakü'den 20-30 kilometre uzaklıktan da görülebilmektedir. Deniz fenerinin gücü güneş panellerinden elde edilmektedir. Ayrıca bir dizel jeneratörle birlikte 7 güne varan güç depolanması sağlanmaktadır.
I. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nargin Adası, I. Dünya Savaşı sırasında Türkiye ve Azerbaycan arasında trajik olaylara ev sahipliği yapmıştır. Doğu Anadolu'nun Ruslar tarafından işgali sırasında tutuklanan 10 bin kadar asker ve sivil adada esir olarak tutulmuştur. Esirler açlık, yılan ısırması ve hapishane görevlilerinin işkenceleri nedeni ile ölmüştür. Hasan Cüneyd Zapsu'nun anlattığına göre, dedesi Abdurrahim Rahim Zapsu da adadaki esirlerden birisiydi ve bir hemşirenin yardımı ile kurtulmuştu. Ayrıca, Türk pilot Vecihi Hürkuş da adada esir tutulanlardan birisi idi ve yöre sakinlerinin yardımları ile kurtulmuştu.[4]
Adadaki Türk askerlerin trajedii ile ilgili olarak Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından da 20. yüzyılın başlarında bir belgesel çekildi. O yıllara ait belgeler, anılar ve görüntüler, 2007 yılında yapımcılığını ve yönetmenliğini Haluk Ölçekçi'nin yaptığı "Cehennem Adasıː Nargin" adlı belgeselle izleyiciler ile buluştu. Belgeselde, Nargin esir kampında kalan ve Anadolu'ya tekrar dönmeyi başaran 11 askerin anılarına, birinci derecedeki yakınlarıyla yapılan röportajlara ve döneme ait Türkiye, İngiltere ve Rusya devlet arşivlerindeki belge, fotoğraf ve görüntülere yer verildi.[5] Son yıllarda, Nargin Adası'nda ölen Türk vatandaşlarının anısına bir anıt dikilmesi önerisi, TBMM milletvekili Turhan Çömez ve diğer vekiller tarafından sıklıkla dile getirilmeye başlandı.[6][7]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nargin fotoğrafları
- Zira Adası ana plan projesi15 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Острова Апшеронского полуострова". 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Азербайджан: На Острове Минобороны На Каспии Планируется Построить Курорт Стоимостью В Миллиарды Долларов". Eurasianet.org. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "ГНКАР провела на остров Наргин водопровод". 1news.az. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Фешенебельный курорт на расстрельном острове – история учит тому, что ничему не учит". 6 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Şafak, Yeni. "Cehennem Adası'nda Türk dramı | Aktüel Haberleri". Yeni Şafak. 10 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2025.
- ^ "На каспийском острове Беюк Зиря, он же бывший Наргин, будет построен фешенебельный город-курорт". 7 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "ОСТРОВ НАРГИН: РАЙ или МУЗЕЙ?". 6 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.