Başmakçı
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
| Başmakçı | |
|---|---|
 Haritada Afyonkarahisar içinde bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Afyonkarahisar |
| Coğrafi bölge | Akdeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Bilal Çelik |
| • Belediye başkanı | Selçuk Gönüllü (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 446 km² |
| Rakım | 850 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 10.031 |
| • Kır | 4,583 |
| • Şehir | 5.034 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 03450 |
| İl alan kodu | 0272 |
| İl plaka kodu | 03 |
Başmakçı, Türkiye'nin Afyonkarahisar iline bağlı bir ilçesidir. Coğrafi konumu itibarıyla Afyonkarahisar'ın en güneyinde yer alır. İlçenin kuzeyinde Evciler ve Dinar ilçeleri, batısında Dazkırı ilçesi, güneyinde ise Burdur ili bulunmaktadır.
İlçenin yüzölçümü 361 km²'dir.[3] Başmakçı ilçesinin deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 856 metredir.[4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Başmakçı'nın bilinen tarihi, MÖ 1750-1200 yıllarında hüküm süren Hititler dönemine kadar uzanmaktadır. Hititlerden sonra bölge, kısa bir süre başkent olarak kabul edilen Dinar (Apemeia) ile Frigyalıların kontrolüne geçmiştir. Ardından Lidyalılar bölgeye hâkim olmuştur. MÖ 6. yüzyılda Persler, MS 4. yüzyılda ise Makedonya Krallığı egemenliği altına girmiştir. Büyük İskender'in ölümünden sonra imparatorluğun bölünmesiyle yöre Selevkosların yönetimine geçmiş, daha sonra Bergama Krallığına bağlanmış ve Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasının ardından Bizans toprakları içinde yer almıştır.
Türklerin Anadolu'ya Gelişi
[değiştir | kaynağı değiştir]1071 yılında Selçuklu Sultanı Alp Arslan'ın Malazgirt Savaşı'nda Bizans'ı yenmesiyle Anadolu'nun kapıları Oğuz boylarına açılmıştır. Bu gelişmeyle birlikte Türk boyları Anadolu'nun çeşitli bölgelerine yerleşmiştir.
Sarıkeçili Aşireti'ne bağlı Başmakçı cemaati, Azerbaycan'ın güneyinden Anadolu'ya göç etmiş ve ilk olarak Adana-Tarsus bölgesinde konaklamıştır. Bir kısmı Tarsus'ta kalmış, burada Başmakçı adıyla anılan bir köy kurmuştur. Göç eden diğer grup üyeleri ise kuzey ve batı yönlerine ilerlemiş; kuzeye gidenler Çorum çevresine, batıya gidenler ise günümüzde Başmakçı olarak bilinen bölgeye yerleşmiştir. Böylece yerleşim yeri Başmakçı adıyla anılmaya başlanmıştır.
Başmakçı halkının bu bölgeye gelişinin 1100-1200 yılları arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bu dönemi destekleyen delillerden biri, Başmakçı'nın manevi koruyucusu olan Abdulkadir Geylani'nin talebesi Abdurrahman Sultan'ın yaşamış olmasıdır.
Anadolu Selçuklularının dağılmasının ardından bölge Germiyanoğulları Beyliği’nin egemenliğine girmiştir. 1276 yılında Germiyanoğulları Beyliği’ne bağlı bir köy (karye) olarak kayıtlara geçmiştir. 1378 yılında Germiyan Beyi Şah Çelebi, kızını Osmanlı Padişahı Yıldırım Beyazıt’a verince Başmakçı da Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Kanuni Sultan Süleyman dönemine ait tapu tahrir defterlerinde Başmakçı, 47 haneli bir köy olarak yer almaktadır. Ayrıca 845 tarihli tamettuat (vergi) defterinde, Dazkırı kazasına bağlı büyük bir köy olarak kayıtlıdır.
Tarih boyunca Başmakçı, Hüdavendigar, Sahipkarahisar ve Kütahya sancaklarına bağlanmıştır.
Yakın Dönem Tarihi ve Yönetimsel Değişimler
[değiştir | kaynağı değiştir]24 Ağustos 1892 tarihinde Başmakçı’da meydana gelen büyük depremde, 110 ev tamamen yıkılmış ve 191 ev ağır hasar görmüştür. Mevsimin yaz olması ve halkın harman yerinde bulunması nedeniyle can kaybı yaşanmamıştır. Deprem sonrası padişahın emriyle bölge yeniden imar edilmiştir.
Başmakçı, herhangi bir işgal görmemiş, ancak Çanakkale ve Kurtuluş Savaşları sırasında çok sayıda şehit ve gazi vermiştir.
12 Temmuz 1945’te tam teşekküllü bucak teşkilatı kurulmuş, 1952’de belediye teşkilatı oluşturulmuştur. 1959’da Dinar’a bağlıyken, aynı yıl Dazkırı ilçesine bağlanmıştır. 19 Haziran 1987 tarihli 3392 sayılı kanunla ilçe statüsüne kavuşmuştur. İlçenin tek beldesi Yaka olup, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre nüfusu 2.000’in altına düştüğünden Yaka Belde Belediyesi kapatılmıştır.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçenin en önemli geçim kaynağı büyükbaş süt hayvancılığı, yumurta tavukçuluğu ve gül yağı üreticiliğidir. Türkiye'deki yumurta fiyatlarının belirlendiği bu ilçede, yaklaşık 6 milyon tavuk ile yumurta üretimi gerçekleştirilmektedir. Tavuk sayısı, insan nüfusundan 600 ila 650 kat daha fazladır. Tavuk sayısı, nüfusa göre oranlandığında ise kişi başına yaklaşık 1.200 tavuk düşmektedir.[5] 6.000'in üzerinde kültür ırkı süt ineği ile önemli sayılabilecek miktarda süt üretilmektedir. Ayrıca, gül yağı üretimi yapılmakta olup yağın dış ülkelere ihracı ile ilçeye önemli derecede gelir sağlanmaktadır.
Başmakçı, halk arasında "Afyonkarahisar'ın kooperatifler ilçesi" olarak adlandırılır. Üretici, girişimci yaptığı en küçük uğraşıyı kooperatif kurarak devam ettirmektedir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçenin nüfusu, 2023 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Tespit çalışmalarına göre toplam 10.031'dir. Nüfusunun 4.906'sı ilçe merkezinde, geriye kalan 4.447'si ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır. İlçe, 14 köy ve 8 mahalleden oluşmaktadır.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1990[6] | 13.021 | 6.574 | 6.447 |
| 2000[7] | 15.084 | 7.816 | 7.268 |
| 2007[8] | 11.329 | 5.899 | 5.430 |
| 2008[9] | 11.033 | 5.752 | 5.281 |
| 2009[10] | 10.944 | 5.681 | 5.263 |
| 2010[11] | 10.834 | 5.562 | 5.272 |
| 2011[12] | 10.737 | 5.531 | 5.206 |
| 2012[13] | 10.589 | 5.555 | 5.034 |
| 2013[14] | 10.541 | 5.559 | 4.982 |
| 2014[15] | 10.436 | 5.516 | 4.920 |
| 2015[16] | 10.286 | 5.432 | 4.854 |
| 2016[16] | 10.152 | 5.363 | 4.789 |
| 2017[16] | 10.013 | 5.262 | 4.751 |
| 2018[16] | 10.031 | 5.335 | 4.696 |
| 2019[16] | 9.788 | 5.136 | 4.652 |
| 2020[16] | 9.617 | 5.034 | 4.583 |
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Başmakçı ilçesini, Afyonkarahisar Amatör Liglerinde Başmakçıspor temsil etmektedir. Maçlarını Başmakçı ilçe sahasında oynamaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Wayback Machine" (PDF). 3 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2014.
- ^ "[YerelNET] BAŞMAKÇI İLÇESİ BELEDİYELERİ COĞRAFİ BİLGİLERİ:". 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ "HGM | Harita Genel Müdürlüğü - Ulusal Haritacılık Kurumu". www.harita.gov.tr. 7 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2025.
- ^ "Başmakçı Haritası Başmakçı Nerede". www.haritatr.com. Erişim tarihi: 27 Aralık 2025.
- ^ "Bu ilçede 6 milyon tavuk, 5 bin insan yaşıyor". 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Başmakçı Nüfusu - Afyonkarahisar". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Afyonkarahisar Başmakçı Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yerelnet: Başmakçı16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
