Balaş Azeroğlu
| Balaş Azeroğlu | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1921-11-11 Bakü,Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti |
| Ölüm | 2011-04-24 Bakü, Azerbaycan |
| Meslek | şair, editör, çevirmen, edebiyatşunas |
| Eğitim | Bakü Devlet Üniversitesi |
| Partner | Medine Gülgün |
Balaş Azeroğlu veya Balaş Abızade (11 Kasım 1921, Bakü – 24 Nisan 2011, Bakü) — Azerbaycan'ın halk şairi, edebiyat bilimci, 21 Azer hareketinin katılımcısıdır.
Azerbaycan Milli Hükûmeti döneminde Azerbaycan Milli Meclisi'nin milletvekili, "Cövdət" gazetesinin editörü, Azerbaycan Devlet Radyo Yayınları Komitesi başkan yardımcısı ve "Yazarlar ve Şairler Derneği" yönetim kurulu üyesi olmuştur. AMH dağıldıktan sonra Bakü'ye taşınmıştır.
Farklı yıllarda "Azerbaycan Yazarlar Derneği" başkanı, "Azerbaycan" gazetesinin editörü, Azerbaycan Yazarlar Birliği sekreteri, Azerbaycan Yazarlar Birliği'nde Güney Azerbaycan edebiyatı baş danışmanı olmuştur. Eserleri İngilizce, Rusça, Farsça, Özbekçe, Fransızca, Gürcüce, Ukraynaca ve Letonca dillerine çevrilmiştir. Faaliyetlerinden dolayı iki kez Azerbaycan SSC Yüksek Sovyeti Prezidyumu'nun Onur Belgesi ile, "Şeref Nişanı", "Halklar Dostluğu", "Şöhret" nişanlarıyla, "21 Azer", "Vladimir İlyiç Lenin’in doğumunun 100. yılı" anı madalyasıyla ödüllendirilmiştir.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Balaş Allahbakış oğlu Abızade, 11 Kasım 1921 tarihinde Bakü’de doğmuştur.[1][2] Ortaöğrenimini Bakü’de 21 numaralı okulda almıştır.[2] Öğrencilik yıllarında Cumhuriyet Pionerler Evi’nde edebiyat kulübüne üye olmuştur. "Dnepr" adlı ilk şiiri 1936 yılında "Pioner" dergisinde yayımlanmıştır.[3][4]
Stalin baskıları döneminde, 1938 yılının Şubat ayında önce babası, ardından kendisi tutuklanmıştır.[5][6] İki ay hapiste kaldıktan sonra Erdebil’e sürgün edilmiştir. Daha önce sürgün edilen aile üyeleriyle birlikte Selim Kışlağı köyüne yerleşmiştir.[6] Burada Farsça öğrenmek için gece kurslarına gitmeye başlamıştır.[7]
21 Azer Harekatında
[değiştir | kaynağı değiştir]1942 yılında Tudeh Partisi'ne üye olmuştur.[1][8] 1943 yılında "Antifaşist" Derneği'nin Erdebil il şubesi başkanı seçilmiştir.[9][10] Derneğin yayın organı olan "YumruK" gazetesinin[1][11] ve derneğin "Antifaşist" adlı edebiyat sayfasının editörü olmuştur.[12] İlk şiir kitabı "İlk Şiirlər" adıyla 1943 yılında Erdebil'de Azerbaycan "Antifaşist" Derneği tarafından yayımlanmıştır.[13] 1945 yılında "Vətən yolunda" gazetesinin redaksiyonunda "Şairlər Məclisi" derneği kurulduktan sonra, Balaş Azeroğlu da aynı derneği Erdebil'de kurmuştur.[14]
1945 yılında Azerbaycan Demokrat Partisi kurulduktan sonra partiye üye olmuş ve Erdebil il komitesinde faaliyet göstermiştir.[15][16] Partinin Erdebil’de resmî yayın organı olarak "Cövdət" gazetesi seçildikten sonra[17] Balaş Azeroğlu gazetenin editörü olarak atanmıştır.[10][18] 1945 yılının 27 Kasım – 2 Aralık tarihleri arasında İran tarihinde ilk defa kadınların da katıldığı özgür seçimler düzenlenmiştir.[19][20][21] Yapılan seçimler sonucunda Balaş Azeroğlu oy alarak Germi’den Azerbaycan Milli Meclisi’ne milletvekili seçilmiştir.[22][23] Azerbaycan Milli Hükûmeti kurulduktan sonra Azerbaycan Devlet Radyo Yayınları Komitesi başkan yardımcısı olarak atanmıştır.[1][24] İkinci kitabı 1946 yılında "Şeirlər" adıyla Tebriz’de "Vətən yolunda" yayınevinde basılmıştır.[1][13] 1946 yılında "Şairlər Məclisi" derneği temelinde kurulan "Yazarlar ve Şairler Derneği"nin yönetim kurulu üyesi seçilmiştir.[1]
5 Aralık 1946 tarihinde Miyane yönünde saldırıya keçen şah ordusu, Qulam Yahya'nın liderlik ettiği fedailer tarafından durduruldu.[25][26] Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinden insanlar silahlanmak ve şah ordusuna karşı mücadele etmek için Milli Hükûmet’e başvuruyorlardı.[27] Bunun ardından Mir Cefer Pișeveri’nin liderliğinde Savunma Komitesi kuruldu.[28][29] Komitenin ilk işi Tebriz’de sıkıyönetim ilan etmek ve "Babek" adlı gönüllü birlikler oluşturmak oldu.[27][30][31] Gönüllü birliklere ilk aşamada 600 kişi katıldı.[29][32] Bundan sonra Pișeveri yeniden askerî destek için Sovyetler Birliği’ne başvurdu.[27][33] Ancak bu talep de yanıtsız kaldı.[34]
11 Aralık 1946 tarihinde Azerbaycan Eyalet Meclisi, kan dökülmesini önlemek amacıyla Kızılbaş Halk Ordusu’na ve fedai birliklerine şah ordusuna karşı direnmemeleri ve savaş alanlarını terk etmeleri yönünde emir verdi.[35][36][37] Aynı günden itibaren, İran ordusu büyük şehirlere girmeden önce bu şehirlerde toprak sahiplerinin çete grupları ile sivil kıyafetli jandarmalar katliamlar yapmaya başladılar.[38][39] Bu gruplar Tahran Radyosu tarafından "İran vatanseverleri" olarak adlandırılıyordu.[39] Bu grupların temel amacı demokratları yok etmek ve şah ordusunun şehirlere girişini sağlamak idi.[38][39] Tebriz ve Azerbaycan’ın diğer şehirleri yağma ve katliama uğradı.[38][40] Azerbaycan Milli Hükûmeti yıkıldı.[41] [42] 14 Aralık 1946’da ABD ve Birleşik Krallık tarafından desteklenen İran ordusu Tebriz’e girdi.[43][44] Bundan sonra da katliamlar ve yağmalar devam etti.[40][43] Binlerce insan tutuklandı, sürgün edildi.[45] Gerçekleşen katliamlarda ADF üyeleri, fedailer ve tanınmış şairlerden Ali Fitret, Sedi Yüzbendi, Cefer Kaşif ve Mehmedbagır Niknam öldürüldü.[46][47][48]
Azerbaycan Milli Hükûmeti dağıldıktan sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan Milli Hükûmeti dağıldıktan sonra Balaş Azeroğlu bir süre Tebriz’de saklanmıştır. 15 Nisan 1947 tarihinde Güney Azerbaycan’da saklanan demokratları kurtarmak için kurulmuş "Nicat Derneği" tarafından gizli yollarla Tebriz’den çıkarılarak Bakü’ye götürülmüştür.[49][50] 17 Nisan’da Bakü’ye ulaşmış ve Merdakan’da bulunan Yaşıl bağ’da yerleştirilmiştir.[51] AMH döneminde Tebriz’de faaliyet gösteren "Şairlər və Yazıçılar Cəmiyyəti", 1947 yılından itibaren Bakü’de "Azerbaycan Yazarlar Derneği" adıyla faaliyet göstermeye başlamıştır.[52] Balaş Azeroğlu ise bu derneğin başkanı seçilmiştir.[52][53]
1947–1952 yıllarında Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi’nde öğrenim görmüştür.[10][50][54] 1948–1953 yıllarında ADF MK’nın yayın organı olan "Azerbaycan" gazetesinin edebî-sanat bölümü müdürü, 1953–1956 yıllarında ise sorumlu editörü olmuştur.[50][54] 1956–1958 yıllarında ADF MK’da propaganda bölümü müdürü, 1958–1959 yıllarında Bakü Yüksek Parti Okulu’nda özel fakülte dekanı, 1959–1963 yıllarında ise ADF MK başkan yardımcısı olmuştur.[54] 1966 yılında "Mehemmed Emani’nin yaratıcılığı" konulu bilimsel çalışmasını savunarak filoloji bilimleri adayı unvanını almıştır.[50]
14 Ekim 1958 tarihinde Azerbaycan Yazarlar Birliği üyeliğine, aynı yılın Aralık ayında ise yönetim kurulu üyeliğine seçilmiştir.[55] 1981 yılında 60. yaş günü münasebetiyle "Halk Şairi" unvanını almıştır.[56] 1981–1991 yıllarında Azerbaycan Yazarlar Birliği sekreteri görevinde çalışmıştır.[57] 1991 yılında Azerbaycan Yazarlar Birliği Ak Sakallar Kurulu üyeliğine seçilmiştir.[54] 1991’den 2011 yılına kadar Azerbaycan Yazarlar Birliği’nde Güney Azerbaycan edebiyatı baş danışmanı olmuştur.[10] Nizami’nin "Yeddi gözəl" mesnevisini, Fuzuli’nin gazellerini, Şehriyar’ın şiirlerini Farsçadan Azerbaycanca’ya çevirmiştir.[58] Farklı yıllarda "Şeirlər", "Savalan", "Mübarizə yollarında", "Gənclik dostlarım", "Mənim nəğmələrim", "Səhər şəfəqləri", "Sənətin qüdrəti", "Hafizin qəbri üstündə", "Elə oğul istəyir Vətən", "Dünənim, bu günüm, sabahım", "Gəl, ay bahar", "Sinəm Savalan dağıdır", "Bir kürsü istəyirəm" adlı kitapları yayımlanmıştır.[58] Eserleri İngilizce, Rusça, Farsça, Özbekçe, Fransızca, Gürcüce, Ukraynaca ve Letonca dillerine çevrilmiştir.[57] Faaliyetlerinden dolayı iki kez Azerbaycan SSC Yüksek Sovyeti Prezidyumu’nun Onur Belgesi ile, "Şeref Nişanı", "Halklar Dostluğu",[59] "Şöhrət"[60][57] nişanlarıyla, "21 Azer", "Vladimir İliç Lenin’in doğumunun 100. yılı" anı madalyasıyla ödüllendirilmiştir.[54]
Balaş Azeroğlu, 24 Nisan 2011 tarihinde Bakü’de vefat etmiştir.[10] II. Fahri Hiyaban’da defnedilmiştir.[61][62]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Balaş Azeroğlu’nun ebeveynleri aslen Erdebil’in Selim Kışlağı köyündendir. Babası Allahbaxış Abızade çalışmak için Bakü’ye taşınmıştır.[63] 1938 yılında ailesiyle birlikte Bakü’den sürgün edilmiştir.[5][6]
1950 yılında Medine Gülgün ile evlenmiştir. Bu evlilikten Araz ve Etibar adında iki oğlu dünyaya gelmiştir.[50]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası 1988, s. 177.
- ^ a b Bərdəli 2007, s. 19.
- ^ "Vətən həsrəti bitməyən Balaş Azəroğlu". Milli.Az (Azerice). 11 Kasım 2019. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Bərdəli 2007, s. 22.
- ^ a b Fərzad 2006, s. 23.
- ^ a b c Bərdəli 2007, s. 24.
- ^ Bərdəli 2007, s. 27.
- ^ Azəroğlu,Məmmədzadə 1961, s. 27.
- ^ Həsənli 1998, s. 110.
- ^ a b c d e "Balaş Azəroğlu". Azərbaycan qəzeti. 26 Nisan 2011. s. 6. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Bərdəli 2007, s. 30.
- ^ XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar 1990, s. 143.
- ^ a b Bərdəli 2007, s. 13.
- ^ Bərdəli 2007, s. 32.
- ^ Həsənli 2006, s. 117.
- ^ Mərəndli 2017, s. 104.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 74.
- ^ Bərdəli 2007, s. 34.
- ^ Atabaki 2000, s. 114.
- ^ Şəmidə 1961, s. 139.
- ^ Həsənov 2004, s. 139.
- ^ Məhərrəmova, Təranə (12 Kasım 2010). "Xalq şairi Balaş Azəroğlu Cənubi Azərbaycanda 65 il bundan öncə baş vermiş "21 Azər hərəkatı"nın tarixi əhəmiyyəti haqqında danışır". Kaspi qəzeti. s. 8. 14 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2025.
- ^ Azəroğlu Seyid Cəfər Pişəvəri haqqında (Azerice). Bakı: 21 Azər jurnalı. 2000. s. 12.
- ^ Bərdəli 2007, s. 36.
- ^ Rəhmanifər, Məhəmməd (4 Ocak 2015). "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (Azerice). 4 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2025.
- ^ Həsənli 2006, s. 437.
- ^ a b c Həsənli 2006, s. 438.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (2010). Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (Azerice). Bakı: Azərnəşr. s. 83. ISBN 9952310031
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2025. - ^ a b Hasanli 2006, s. 366.
- ^ Atabaki 2000, s. 172.
- ^ Sultanlı 2010, s. 83.
- ^ Rəhimli 2003, s. 143.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (2016). Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (Azerice). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. s. 415. ISBN 9789952504444
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ Həsənli 2006, s. 441.
- ^ Rossow 1956, s. 30.
- ^ Rəhimli 2003, s. 149.
- ^ Hasanli 2006, s. 370.
- ^ a b c Hasanli 2006, s. 373.
- ^ a b c Balayev 2018, s. 36.
- ^ a b Duqlas, Vilyam (1951). Strange lands and friendly people (İngilizce). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. s. 45.
- ^ Lenczowski, George (1972). United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (İngilizce). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. s. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ^ Həsənli 2006, s. 445.
- ^ a b Həsənli 2006, s. 448.
- ^ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan (2013). Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. ss. 191. ISBN 9780812245011.
- ^ Hasanli 2006, s. 375.
- ^ Balayev 2018, s. 137.
- ^ Əmirov 2000, s. 51.
- ^ Əliqızı 2001, s. 24.
- ^ Fərzad 2006, s. 25.
- ^ a b c d e Bərdəli 2007, s. 39.
- ^ Fərzad 2006, s. 26.
- ^ a b Balayev 2018, s. 139.
- ^ Əliqızı 2001, s. 26.
- ^ a b c d e Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası 1988, s. 178.
- ^ Balayev 2018, s. 141.
- ^ Bərdəli 2007, s. 17.
- ^ a b c Bərdəli 2007, s. 40.
- ^ a b "Xalq şairi Balaş Azəroğlunun anadan olmasından 103 il ötür". azertag.az (Azerice). 11 Kasım 2024. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик (PDF) (Rusça). Moskva: Издание Верховного Совета СССР. 1981. s. 1001. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2025.
- ^ Balaş Azəroğlunun "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı 1997 (PDF) (Azerice). Bakı: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanları və Sərəncamları. s. 216. 5 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Xalq şairi Balaş Azəroğlu ikinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub". GünAz Tv (Azerice). 2011. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Xalq şairi Balaş Azəroğlu son mənzilə yola salınmışdır". Xalq Qəzeti (Azerice). 26 Nisan 2011. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Bərdəli 2007, s. 18.
Bibliografi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (İngilizce). London: I.B.Tauris. s. 288. ISBN 9781860645549.
- Azəroğlu, Balaş; Məmmədzadə, Həmid (1961). Cənubi Azərbaycan yazıçılarının ədəbi məcmuəsi (Güney Azerice). Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. s. 342. 28 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2025.
- Balayev, Xaqan (2018). = 605320&pno = 70 Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 198. ISBN 9789952370911. - Bərdəli, Bahar (2007). = 90976&pno = 1 Balaş Azəroğlunun yaradıcılıq yolu
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Nurlan nəşriyyatı. s. 176. - Bərdəli, Bahar (2012). = 274561&pno = 1 Cənubi Azərbayan mühacirət poeziyası (1947-1990)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 116. - Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası (Azerice). III. Bakı: Sabah nəşriyyatı. 1988. s. 554. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
- Çeşmazər, Mirqasım (1986). Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (Azerice). Bakı: Elm nəşriyyatı. s. 121. Archived from the original on 2 Mayıs 2023. Erişim tarihi: 29 Kasım 2024.
- Əliqızı, Almaz (2001). Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (Azerice). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. s. 160. ISBN 9789952817607. 28 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2025.
- Əmirov, Sabir (2000). = 13402&pno = 1 Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Elm (nəşriyyat, SSRİ). s. 257. ISBN 5806612600. - Fərzad, Şahruh (2006). فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیهی تبریز تا مرگ پیشهوری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (Farsça). Tehran: اوحدی. s. 788. ISBN 9789648234404.
- Hasanli, Jamil (2006). At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (Azerice). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. s. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənov, Həsən (2004). = 928&pno = 1 Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Elm nəşriyyatı. s. 204. - Həsənli, Cəmil (1998). Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (Azerice). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. s. 324. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2024.
- Həsənli, Cəmil (2006). СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (Rusça). Moskva: Герои Отечества. s. 560. ISBN 5910170120. 21 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Mərəndli, Barış (2017). "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (Azerice). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 376. ISBN 9789952831283. 7 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2024.
- Rəhimli, Əkrəm (2003). = 2100&pno = 1 Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Meqa nəşriyyatı. s. 207. 17 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2024. - Rossow, Robert (1956). "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (İngilizce). X (1): 17-32. JSTOR 4322770. 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Sultanlı, Vaqif (2010). = vtls000221950 Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Azərnəşr. s. 172. - Şəmidə, Əli (1961). = 239418&pno = 1 İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946)
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. s. 181. - = 68586&pno = 1 XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar (1900-1985). Məqalələr məcmuəsi
|url=değerini kontrol edin (yardım) (Azerice). Bakı: Azərbaycan SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutu. 1990. s. 216.