Bantu genişlemesi
1 = 4.000–3.500 BP: köken
2 = 3.500 BP: ilk genişleme "erken bölünme": 2.a = Doğu, 2.b = Batı[1] 3 = 2.000–1.500 BP: Doğu Bantu'nun Urewe merkezi 4 – 7 : güneye doğru ilerleme 9 = 2.500 BP: Kongo merkezi 10 = 2.000–1.000 BP: son aşama
Bantu genişlemesi[2][3][4] (Bantu yayılımı olarak da adlandırılır), orijinal Proto-Bantu konuşan grubun[5][6] Batı - Orta Afrika'daki orijinal bir merkezden Orta Afrika, Doğu Afrika ve Güney Afrika'ya doğru başlattığı bir göç dalgasıydı. Bu süreçte, Proto-Bantu konuşan yerleşimciler karşılaştıkları önceden var olan avcı-toplayıcı ve çoban gruplarını özümsedi, yerlerinden etti ve muhtemelen bazı durumlarda onların yerlerini aldı.
Bu yayılmaya dair dilbilimsel kanıtlar mevcuttur; Ekvator altı Afrika'da konuşulan dillerin çoğu birbirine dikkat çekici derecede benzerdir ve bu da orijinal konuşmacılarının yakın zamanda ortak bir kültürel kökene sahip olduğunu düşündürmektedir. Atlantik-Kongo dil ailesinin bir kolunu oluşturan Bantu dillerinin dilsel çekirdeği, Kamerun'un güney bölgelerinde yer almaktadır.[7] Genetik kanıtlar ayrıca, Orta Afrika'dan büyük bir insan göçü olduğunu ve yerel hakların farklı düzeylerde karıştığını göstermektedir.[3][8]
Genişlemenin yaklaşık 6.000 ila 1.500 yıl önce (yaklaşık MÖ 4.000 - MS 500) gerçekleştiğine inanılmaktaadır. Dilbilimsel analizler, genişlemenin iki yönde ilerlediğini gösteriyor: Birincisi ("Batı Akıntısı" olarak adlandırılır) güneye doğru Atlantik kıyısı boyunca veya Kongo yağmur ormanlarından geçen nehirleri takip ederek ilerlemiş ve MÖ 500 civarında Angola'nın merkezine ulaşmıştır. İkincisi ("Doğu Akıntısı" olarak adlandırılır) ormanın kuzey kıyısı boyunca veya Ubangi Nehri boyunca doğuya ilerlemiş ve MÖ 500 civarında Victoria Gölü'nün batısına ulaşmıştır. Oradan, biri Batı Akıntısı ile yeniden gruplaşmak için batıya yönelen ve diğeri Doğu ve Güney Afrika'ya dağılan iki gruba ayrılmışlardır. Genişleme muhtemelen MS 300 gibi erken bir tarihte Güney Afrika'ya ulaşmıştır.[9][10][11][12][13][14][15]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Patin, Etienne; ve diğerleri. (5 Mayıs 2017). "Dispersals and genetic adaptation of Bantu-speaking populations in Africa and North America". Science. 356 (6337): 543-546. doi:10.1126/science.aal1988. PMID 28473590.
- ^ Bostoen, Koen (2018). "The Bantu Expansion". Oxford Research Encyclopedia of African History. doi:10.1093/acrefore/9780190277734.013.191. ISBN 978-0-19-027773-4.
- ^ a b Fortes-Lima, Cesar A.; ve diğerleri. (5 Nisan 2023). "The genetic legacy of the expansion of Bantu-speaking peoples in Africa". Nature. 625 (7995): 540-547. doi:10.1038/s41586-023-06770-6. PMC 10794141
. PMID 38030719.
- ^ Grollemund, Rebecca; Branford, Simon; Bostoen, Koen; Meade, Andrew; Venditti, Chris; Pagel, Mark (27 Ekim 2015). "Bantu expansion shows that habitat alters the route and pace of human dispersals". Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (43): 13296-13301. doi:10.1073/pnas.1503793112. PMC 4629331 . PMID 26371302.
- ^ Clark, John Desmond; Brandt, Steven A. (1984). From Hunters to Farmers: The Causes and Consequences of Food Production in Africa. University of California Press. s. 33. ISBN 978-0-520-04574-3.
- ^ Adler, Philip J.; Pouwels, Randall L. (2007). World Civilizations: Since 1500. Cengage Learning. s. 169. ISBN 978-0-495-50262-3.
- ^ Berniell-Lee, Gemma; Calafell, Francesc; Bosch, Elena; ve diğerleri. (2006). "Genetic and Demographic Implications of the Bantu Expansion: Insights from Human Paternal Lineages". Molecular Biology and Evolution. 26 (7): 1581-9. doi:10.1093/molbev/msp069. PMID 19369595.
- ^ Bird, Nancy; ve diğerleri. (2023). "Dense sampling of ethnic groups within African countries reveals fine-scale genetic structure and extensive historical admixture". Science Advances. 9 (13). doi:10.1126/sciadv.abq2616. ISSN 2375-2548. PMC 10058250 . PMID 36989356.
- ^ Vansina, J. (1995). "New Linguistic Evidence and 'The Bantu Expansion'". Journal of African History. 36 (2): 173-195. doi:10.1017/S0021853700034101.
- ^ Tishkoff, S. A.; Reed, F. A.; Friedlaender, F. R.; ve diğerleri. (2009). "The Genetic Structure and History of Africans and African Americans". Science. 324 (5930): 1035-44. doi:10.1126/science.1172257. PMC 2947357 . PMID 19407144.
- ^ Plaza, S; Salas, A; Calafell, F; Corte-Real, F; Bertranpetit, J; Carracedo, A; Comas, D (2004). "Insights into the western Bantu dispersal: MtDNA lineage analysis in Angola". Human Genetics. 115 (5): 439-47. doi:10.1007/s00439-004-1164-0. PMID 15340834.
- ^ Coelho, M; Sequeira, F; Luiselli, D; Beleza, S; Rocha, J (2009). "On the edge of Bantu expansions: MtDNA, Y chromosome and lactase persistence genetic variation in southwestern Angola". BMC Evolutionary Biology. 9 (1): 80. doi:10.1186/1471-2148-9-80. PMC 2682489 . PMID 19383166.
- ^ De Filippo, C; Barbieri, C; Whitten, M; ve diğerleri. (2011). "Y-chromosomal variation in sub-Saharan Africa: Insights into the history of Niger–Congo groups". Molecular Biology and Evolution. 28 (3): 1255-69. doi:10.1093/molbev/msq312. PMC 3561512 . PMID 21109585.
- ^ Alves, I; Coelho, M; Gignoux, C; ve diğerleri. (2011). "Genetic homogeneity across Bantu-speaking groups from Mozambique and Angola challenges early split scenarios between East and West Bantu populations". Human Biology. 83 (1): 13-38. doi:10.3378/027.083.0102. PMID 21453002.
- ^ Castrì, L; Tofanelli, S; Garagnani, P; ve diğerleri. (2009). "MtDNA variability in two Bantu-speaking populations (Shona and Hutu) from Eastern Africa: Implications for peopling and migration patterns in sub-Saharan Africa". American Journal of Physical Anthropology. 140 (2): 302-11. doi:10.1002/ajpa.21070. PMID 19425093.
