Banyabaşı Camii
.jpg)
Banyabaşı Camii (Bulgarca: Баня баши джамия Banya başi djamiya), Bulgaristan'ın başkenti Sofya'da 16. yüzyılda inşa edilmiş ve günümüze cami kimliğini koruyarak gelebilmiş ibadet yapısı. Seyfullah Efendi Camii ve Molla Camii olarak da bilinir.
1566 yılında kurulduğu kabul edilen camin, yanıbaşındaki abdesthane ve hamamdan ötürü "Banyabaşı" olarak anılmıştır. Caminin etrafındaki Osmanlı yapıları günümüze gelememiştir. Cami, her ikisi de 20. yüzyıl başında inşa edilmiş Sofya Merkez Kaplıcası ile Hal Binası'nın arasındadır. Tuğla gövdeli tek şerefeli minaresi, Evliya Çelebi tarafından "Sofya’da güzellik bakımından eşi bulunmaz" diye tarif ediliştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
İnşa edilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyılda "Kadı Seyfullah" ve "Molla Efendi" adlarıyla tanınan bir kişi tarafından yaptırılmıştır. Etrafında abdesthane ve hamam olduğundan halk arasında "Banyobaşı" olarak anılmıştır.[1] Yapının bânisi olan Seyfullah Efeni'nin türbesi de cami civarında idi. Osmanlı-Rus Harbi'nin hemen ardından türbe, Sofya'daki diğer birçok İslam eseriyle birlikte yıkılmıştır. Seyfullah Efedi'nin kimliği hakkında başka bir bilgi yoktur.[2]
Caminin önüne yerleştirilen Bulgarca-Türkçe bir taş levhada Mimar Sinan eseri olduğu bildirilmiştir ancak bu bilgi doğrulanabilmiş değildir.[2] Ekrem Hakkı Ayverdi, levhanın konmasından önce caminin kemer aynasında boya ile yazılmış 974 (1566-1567) tarihi olduğunu ifade etmiştir.
Banyabaşı Camii'nden Evliye Çelebi seyahatnamesinde şu sözlerle bahsedilir:[3]
| “ | kalabalık mahallede olduğundan, sabah ve akşam cemaat eksik olmaz. Dört köşe duvar üzerinde yüksek bir kubbedir. Amma hayli büyük camidir. Kurşun örtülüdür. Büyük âlimlerden bir vâizi var. Bunun da minaresi gayet sanatlı olup Sofya içinde emsalsizdir. | ” |
Sofya Kütüphanesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Caminin sağ yanında üç tonozla örtülü tetimme, Seyfullah Efendi tarafından eşinin ölümünden sonra ilave edilmiştir.[3] Bu bölümde, Sofya'daki birkaç vakıf kütüphanesin birleştirilmesiyle oluşturulan "Sofya Kütüphanesi" yer almaktaydı. Kitaplıkta bulunan el yazmaları ve matbu kitapların üzerine "Kütübhâne-i Sofya" (Sofya Kütüphanesi) ifadesini içeren yazı ve mühürleri konulmuştu.[4]
Osmanlı-Rus Harbi'nin ardından 1878'de Bulgaristan Prensliği kurulmuş ve ülkedeki birçok cami yıkılmış ya da kiliseye çevrilmiştir. Ancak bu dönemde büyük vakıf kütüphanelerinin kitaplarının muhafazasını sağlayan camilere dokunulmadı.[4] Sofya Kütüphanesi'ne ev sahipliği yapan Banyabaşı Camisi, -yıkılması yönündeki ilk niyetlere rağmen- yıkılmadı; böylece Osmanlı-Rus Harbi'nden önce Sofya'da bulunan 41 cami ve üç mescidden kalan tek Osmanlı camisi oldu.[4]
Onarımları
[değiştir | kaynağı değiştir]Banyabaşı Camii, Osmanlı-Rus Harbi'nde çatışmalar sırasında ya da 1858 yılındaki şiddetli depremde tahrip olmuş ve minare alemi yıkılmıştı.[2] Camiye vakfedilmiş olan eserler savaştan sonra ortadan kalktığından, caminin onarımı için 1882'de Prens Aleksandr 15.000 frank tahsis etti.[2]
1890'da dönemin belediye başkanı yeni bir hamam yaptırmak üzere camiyi ve ona bitişik hamamı yıktırma kararı aldıysa da Osmanlı hükûmetinin girişimiyle bu kararın uygulanması engellendi. 1904'te caminin onarımı için II.Abdülhamid'in 100 lira verdi. Belediye, 1906'da caminin ve yanıbaşındaki hamamın yıkılmasına ruhsat verince Osmanlı hükûmeti çok sert tepki gösterdi ve cami bir kere daha yıkımdan kurtarıldı fakat hamam kurtarılamadı.
Caminin esaslı bir onarım görmesi, Osmalı büyükelçisi Ali Fethi Bey'in gözetiminde 1915-1917'de Osmanlı Evkaf Nezareti'nin ayırdığı 15.000 lira ile gerçekleşti.[2] Bu onarımda minarenin şekli değiştirilmiş ve boyu kısaltılmış, depremde çatlamış olan mermer minber ise ahşap bir minberle değiştirilmiştir. Osmanlı hükümet ayrıca kubbelerinin yenilenmesi için 1917'de 36 ton kurşun gönderdi.[2]
Caminin dışı 1983'te Bulgaristan Ulusal Kültür Anıtları Enstitüsü tarafından kapsamlı bir onarımdan geçirildi.[2] Komünist idarenin çöküşünden sonra 1990-2007'de hayırseverlerin yardımıyla sıvası, boyası ve tabandan ısınma tesisleri yaptırıldı.Caminin ikinci sıra pencere altına kadar duvarları ile mihrabı 2007'de Kütahya çinileriyle kaplandı; ahşap kürsünün yerine çinilerle süslü bir minber yapıldı.[5]
Cami, Türkiye ve Bulgaristan'ın Kültür Bakanlıkları arasında imzalanan protokol çerçevesinde TİKA desteği ile 2012'de başlayan restorasyon süreci ile yenilendi.[6][7][8]
Camiye saldırılar
[değiştir | kaynağı değiştir]2006 Mayıs'ında Bulgaristan'da ırkçı görüşleriyle tanınan ATAKA partisinin üyeleri camiye sığmayıp avlusunda ve kaldırımda cuma namazı kılan cami cemaatine karşı ırkçı ve şiddet içeren eylem düzenlemiştir. Camideki ezan sesinin kendilerini rahatsız ettiği iddiası ile ATAKA mensupları 20 Mayıs 2011'de Cuma namazı çıkışında Müslümanlara saldırmış; Müslüman Bulgar vatandaşları, fiziksel şiddete maruz kalmıştır.[9][10] Bu olay üzerine Bulgaristan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından din özgürlüğünün ihlali ve saldırı nedeniyle kınandı.[11]
Mimari özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Cami, merkezi kubbeli Klasik Osmanlı mimarisinin örneğini teşkil eder.[12] Her birinin üzerine birer tonozla ile örtülü üç bölümden oluşan son cemaat yerini takip eden kare planlı bir mekan, tek kubbe ile örtülüdür. Kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır. Duvarları taş ve tuğla dizileriyle almaşık örgülüdür. Son cemaat yeri kemerleri ve aynaları kesme taştandır.
Yapıya giriş kapısı sivri bir kemerle çevrelenmiştir. Kemerin üzerinde bulunan, inşa tarihini veren kitabe günümüze gelememiştir. Girişin üzerinde ahşap sütunlarla taşınan hanımlar mahfili yer alır.[3]
İbadet mekânı, duvarlara ve kasnağa açılan dört sıra halindeki pencerelerle aydınlanır. Merkezi kubbe kurşun sacla kaplıdır.
-
İç mekan, 2012 -
Mihrap -
İç mekan, 2025 -
Dıştan görünüm, 2025
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Özbay, Ekrem (1 Mayıs 2020). "Sofya'da bir gün". haberajandanet.com. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-09.
- ^ a b c d e f g Hasanov, Sefer (2020). "Kadı Seyfullah Efendi Camii". TDV İslâm Ansiklopedisi. 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-09.
- ^ a b c Bilecik, Gülberk. "Sofya'da Günümüze Ulaşan Osmanlı Mimari Eserleri".
- ^ a b c Sabev, Orlin (Aralık 2023). "Bulgaristan'daki Osmanlı Vakıf Kütüphanelerinin Tarihi Seyri ve Osmanlı Sonrası Kaderi" (PDF). Vakıflar Dergisi, 60.
- ^ "Banya Başı Camiinde bir yandan Ramazan çoşkusu yaşanırken bir yandan temel onarımına başlandı". bnr.bg. 10 Ağustos 2012. Erişim tarihi: 2025-11-10.
- ^ Çapan, Neşet. "Başkentler Bağlamında Sofya".
- ^ "Sofya'daki Banya Başı Camii Onarılıyor | BAL-TURK". 2012-07-13. 12 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-09.
- ^ "Sofya Banya Başı Camii". TİKA. 3 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-09.
- ^ Gökbel, Ahmet; Karakuş, Aykut (2019-06-23). "AB ÜYELİĞİ SONRASI BULGARİSTAN'DA TÜRK AZINLIĞA DAİR DEVAM EDEN SORUNLAR". Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.
- ^ Mehmet Dalkılıç, Ramazan Biçer (2014). "Etnik barış bağlamında Bulgaristan Türklerinin Bulgarlarla sosyal ilişkileri". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 20 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Strasbourg Mahkemesi,Sofya Camii önünde müslümanlara karşı saldırı düzenlenmesi için Bulgaristan hakkında hüküm verdi". bnr.bg. Erişim tarihi: 2025-11-10.
- ^ Karakuş, Filiz (2021-06-30). "BULGARİSTAN'IN SOFYA, FİLİBE VE ESKİ ZAĞRA KENTLERİNDE İNŞA EDİLEN OSMANLI CAMİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI". International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR). 8 (71): 1564–1582. doi:10.26450/jshsr.2523. ISSN 2459-1149.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Osmanlı Mimarisi İzlerini Taşıyan Banyabaşı Camii ile Bulgaristan, TRT Belgesel, 8 Ülke 8 Yönetmen & Sinan, 4 Bölüm