Barbarizm

Barbarizm, (Helence: βαρβαρισμός, Latince: Barbarismus) dildeki standart dışı kelimelerin, ifadelerin ve telaffuzların bütünü için kullanılan, Helence kökenli bir sözcüktür.^[1] Bir diğer dil yanlışı olan soloecismus ile ayrıldığı nokta, bazbarizm morfoloji ile ilgili yanlışlar için kullanılırken, soloecismus'un söz dizmsel yanlışlar için kullanılmasıdır.^[2] Terim genel olarak yazı dili için kullanılmaktadır. Öte yandan modern dilbilimde kabul edilen anlamı dışında bu terim, tanımlayıcı bilim alanındaki bilim adamları tarafından seyrek de olsa kullanılmaktadır.

Kökeni

Barbarizm terimi ilkin Helenler tarafından dillerine giren yabancı unsurlar için kullanılmıştır. ("Barbarismos" kelimesi "barbaros" kelimesiyle bağlantılıdır; Helenler tarafından kullanılan bir doğa taklidi olan "bar-bar-bar"dan gelir, ki bu da "zırvalamak" anlamını taşımaktadır. - hem barbarın hem barbarizmin olumsuz eğilimi buradan doğar.)^[3] Bunun gibi, diğer dillerdeki Anglisizm, İngilizce'deki Gallisizm [Örneğin to be present at (hazır bulunmak) fiili yerine to assist fiilini kullanmak, krş. Fransızca assister] Cermenizm, Hispanizm vb., barbarizmin örnekleri olarak sunulabilir.

Latincede

Latin dilinde barbarismus tartışmaları özellikle ünlü eğitimci Quintilianus'un Institutio Oratoria adlı eserinde belirgindir. Quintilianus, barbarismus - soloecismus konuları üzerinde ayrıntılı biçimde durmuş ve bunları tasnif etmiş, bu dil yanlışlarını kendi başlıkları altında açıklamıştır. Quintilianus'tan önce Romalı satir yazarı Gaius Lucilius günümüze fragmanlar halinde kalmış olan eserinde "yüz çeşit soloecismus ve bunların örnekleri"nden bahsetmiştir.^[4] Yine Rhetorica ad Herennium adlı eserde de bu konu üzerinde durulmuştu.^[5] Öte yandan yine Romalı yazar Aulus Gellius'tan menkul, Octavianus Augustus döneminden önce barbarismus kelimesi kullanılmamıştır.^[6] Publius Nigidius, Commentarii Grammatici adlı eserinde barbarismus yerine "rusticus sermo" (taşra ağzı) tabirini kullanmış, böyle konuşmayı da "rustice loqui" (taşralı gibi konuşmak) olarak nitelemiştir.^[7]

Quintilianus'ta Barbarismus Tartışması ve Tasnif

Quintilianus, Institusio Oratoria eserinde öncelikle biçemin üç özelliğinden bahseder:

a) Yanlışsız olması

b) Sade olması

c) Zarafet taşıması

Barbarismus da ilk şıkla ilgili bir dil yanlışıdır. Tek tek kelimelerde görülür. Soloecismus ise söz dizimsel bir yanlıştır. Quintilianus Barbarismus'u mahiyetine göre tasnif eder:

-Yabancı kelime kullanmak

Quintilianus'a göre yabancı kelime kullanmak en başa bir üslup hatasıdır. Buna örnek olarak M. Tullius Cicero'nun sırf alay için kullandığı ve Sardinya dilinden aldığı mastruca kelimesini verir ve bunun bir üslup düşüklüğü olduğunu öne sürer

-Kelime seçiminde kaba ve zarafet yoksunu olmak

Bu bir üslup hatasından ziyade hatibin mizacından kaynaklıdır ve bir düşüklüktür.

-Harf ya da hece ilavesi ve çıkarımı yapmak, bir kelime yerine başkasını kullanmak

Örneğin pergula (açık portik) yerine precula kullanmak. Öte yandan bu tür kullanımlar Latin şiiri bağlamında mazur görülebilmektedir zira şairin vezne uymak gibi bir zorunluluğu vardır.

-Deponens fiil1 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kullanımında, isimlerde sayı ve cins çekimlerinde kusurlar

-Telaffuz ve heceleme kusurları

Bu sınıf da kendi içinde dört bölüme ayrılmıştır:

a) Diftongların ayrışması

örn. E-u-ro-pa-i / A-si-a-i

b) İki hecenin tek heceymişçesine okunması

örn. Pha-ëton / Phae-ton

Bu duruma Helenler synaeresis, Latinlerse complexio der.

c) Uzun hecenin kısa, kısa hecenin uzun okunması

d) Yunanca bağlamında nefes işaretinin, Latincede ise "h" sesinin ilavesi ya da kaldırılması

Quintilianus bu ayrımı yapsa da özellikle Latincedeki "h" sesi bağlamında bunun bir yanlış olup olmadığı meçhuldür. Çünkü "h"nin bir harf mi yoksa aynı zamanda bir nefes işareti mi olduğu şüphelidir. Filolojik bulgulara göre eski dönemde "h" harfi kelime başlarında çok kullanılmazdı: örn. (H)aedus / Aedus; (H)ircus / Ircus. Konsonantların yanında ise hiç yoktu: örn. Gracc(h)us / Graccus; Triump(h)us / Triumpus. İlerleyen dönemde ise olur olmaz her yere konmuştur: örn. Corona / C(h)orona; Centuria / C(h)enturia.^[8]

Rus dilinde

18. ve 19. yy.'larda soylu sınıfın kullandığı Rusça, Fransız dili tarafından ciddi şekilde "barbarlaştırıldı."^[9]^[10] Bu dönemde Fransızca konuşmak yalnızca moda haline gelmemiş, öte yandan üst düzey eğitim almış birini diğerlerinden ayırmaya da yarar olmuştu. Bunun belirgin bir örneği Leo Tolstoy'un Savaş ve Barış adlı eserinde görülebilir. Yüksek sosyetenin kaymak tabakası kendileri için Fransız bir gouvernante (Türkçe: Mürebbiye) tutabilirken, taşralı üst sınıfın bu imkânı pek yoktur. Buna rağmen taşralının da kendi eğitimini gösterme çabası, Griboyedov'un Akıldan Bela adlı eserinde "Fransızca ve Nijniy Novgorod dillerinin karışımı" diye nitelediği sonucu üretti (Rus. смешенье языков: французского с нижегородским). Franko-Nijniy Novgorodca, edebiyatta ve tiyatroda bir komedi unsuru olarak sıklıkla kullanılmıştır.

Notlar ve Kaynakça

^ Bilgi notu: Barbarizm ile barbarlık, iki farklı terimdir.
^ "Livy's Patavinitas," Kurt Latte, Classical Philology, Vol. 35, No. 1 (Jan., 1940), s.s. 56–60
^ See Barbarism (etymology) The American Heritage Dictionary of the English Language: Fourth Edition. 2000.
^ Lucilius IX, Fr.307
^ Rhet. Her. IV.12, 17
^ Gell. Noc. Att. XIII.6,14
^ Gell. Noc. Att. V.20
^ PEREK, F. Zeki, Eski Çağda Dilbilgisi Araştırmaları (Gramerin Doğuşu), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1961, s.s. 106 - 111
^ Lev Uspensky, A Word about Words 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ch. 8 (Russian)
^ Карский Е. Ф., О так называемых барбаризмах в русском языке (краткий отчёт Виленской 2 гимназии), Вильна, 1886:

Dış bağlantılar

Bkz: Vikisözlük'teki barbarism maddesi.

[1] Bilgi notu: Barbarizm ile barbarlık, iki farklı terimdir.

[2] "Livy's Patavinitas," Kurt Latte, Classical Philology, Vol. 35, No. 1 (Jan., 1940), s.s. 56–60

[3] See Barbarism (etymology) The American Heritage Dictionary of the English Language: Fourth Edition. 2000.

[4] Lucilius IX, Fr.307

[5] Rhet. Her. IV.12, 17

[6] Gell. Noc. Att. XIII.6,14

[7] Gell. Noc. Att. V.20

[8] PEREK, F. Zeki, Eski Çağda Dilbilgisi Araştırmaları (Gramerin Doğuşu), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1961, s.s. 106 - 111

[9] Lev Uspensky, A Word about Words 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ch. 8 (Russian)

[10] Карский Е. Ф., О так называемых барбаризмах в русском языке (краткий отчёт Виленской 2 гимназии), Вильна, 1886:

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]