Batık maliyet
Batık maliyet (İngilizce: sunk cost), geçmişte yapılmış ve artık geri kazanılması mümkün olmayan harcamaları ifade eden bir ekonomi terimidir. Bir kez harcanan ve telafisi olmayan bu tür maliyetlerin, gelecekte alınacak kararlar açısından dikkate alınmaması gerekirken, bireylerin ve kurumların çoğu zaman bu harcamalara psikolojik olarak bağlı kalmasını ve kararlarını geçmişteki yatırımları göz önünde bulundurarak şekillendirmesini, böylelikle bu durumun mantıklı bir karar sürecini engelleyerek gereksiz kaynak israfına ve zararların derinleşmesine neden olmasını ifade eder.
Özellikle duygusal yatırımın yüksek olduğu durumlarda, insanlar ve organizasyonlar "bu kadar çaba, zaman ya da para harcadık, devam etmeliyiz" düşüncesiyle hareket eder. Bu eğilim, gelecekte daha iyi alternatifler olsa bile geçmiş harcamaları kurtarmaya çalışmak için hatalı kararların sürdürülmesine yol açar. Ekonomi ve psikoloji literatüründe bu durum batık maliyet yanılgısı (sunk cost fallacy) olarak adlandırılır ve bireylerin ya da kurumların rasyonel karar alma süreçlerinden sapmasına neden olabilir.
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Batık maliyetler aşağıdaki temel özelliklere sahiptir:
- Geri dönüşsüzdür: Batık maliyetler, geçmişte yapılan harcamalar olduğu için geri kazanılamaz. Örneğin, bir şirketin başarısız bir proje için yaptığı Ar-Ge harcamaları artık geri getirilemez.
- Karar almada rehber olmamalıdır: Rasyonel karar verme sürecinde, gelecekteki maliyetler ve getiriler göz önünde bulundurulmalı, ancak batık maliyetler hesaba katılmamalıdır.
- Psikolojik etkiler taşır: İnsanlar genellikle kayıptan kaçınma (loss aversion) nedeniyle geçmiş yatırımları göz ardı edemez ve yanlış kararlar alabilir.
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]İş dünyasında
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir şirket, başarısız olacağı açık olan bir projeye büyük yatırımlar yapmış olabilir. Ancak, "bu kadar para harcadık, devam etmeliyiz" mantığıyla projeye yatırım yapmaya devam etmek, rasyonel olmaktan çok batık maliyet yanılgısının bir sonucudur.
Günlük hayatta
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir kişi pahalı bir sinema bileti almış ve filmden hoşlanmamış olabilir. Ancak, “parasını verdim, sonuna kadar izlemeliyim” düşüncesi, batık maliyet yanılgısının bir örneğidir.
Kumar ve yatırım
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir yatırımcı, zarar eden bir hisse senedini satmak yerine “zaten çok kaybettim, beklersem belki yükselir” diyerek daha fazla zarara girebilir.
Batık Maliyet Yanılgısının Sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Batık maliyet yanılgısı, bireylerin ve organizasyonların yanlış kararlar almasına neden olabilir. Özellikle aşağıdaki alanlarda olumsuz etkileri görülür:
- İşletmeler: Zarar eden projeleri sürdürerek kaynak israfı yapabilirler.
- Devlet politikaları: Hatalı altyapı projelerine devam edilerek kamu kaynakları boşa harcanabilir.
- Kişisel finans: Kötü yatırımlara devam ederek bireyler maddi kayıplarını artırabilir.
Batık Maliyet Yanılgısından Kaçınma Yöntemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kararları geleceğe yönelik değerlendirmek: Geçmişte yapılan harcamalar yerine gelecekteki fayda ve maliyetler dikkate alınmalıdır.
- Duygusal bağlılığı azaltmak: Karar alırken duygusal bağlılık yerine objektif veriler göz önüne alınmalıdır.
- Maliyet-fayda analizi kullanmak: Batık maliyetleri göz ardı ederek, yalnızca mevcut seçeneklerin getiri ve maliyetlerini analiz etmek daha sağlıklı sonuçlar doğurur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). "Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk". Econometrica.
- Thaler, R. H. (1980). "Toward a Positive Theory of Consumer Choice". Journal of Economic Behavior & Organization.
- Arkes, H. R., & Blumer, C. (1985). "The Psychology of Sunk Cost". Organizational Behavior and Human Decision Processes.