Besleney lehçesi

Besleney
Besleney
беслъэнеибзэ
Ana dili olanlar	Rusya, Türkiye
Dil ailesi	Kuzeybatı Kafkas dilleri Çerkes dilleri Kabardeyce Besleney; ; ;
Yazı sistemi	Kiril Alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1	-
ISO 639-3	–

Besleney lehçesi (Kabardeyce беслъэнеибзэ, Adigece бэснэибзэ), Rusya Federasyonu'nda Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde ve Türkiye'de yaşayan Besleneyler tarafından konuşulan bir Kabardeyce lehçesidir.

Besleneyce, Çerkes dilleri içerisinde en ahenkli değişke olarak görülür ve o yüzden “Уубэщтмэ убыхыбзэ, ухъонэщтмэ шапсыгъабзэ, улъэӀощтмэ абдзэхабзэ, уубзэщтмэ бэснэибзэ” («Dedikodu ve kötüleme için Ubıhça, sövmek/küfretmek için Şapsığca, istemek/dilenmek için Abzehçe, övmek/tatlı dil dökmek için Besleneyce») denir.

Çorum iline bağlı tamamı Besleney olan Kırkdilim köyünde 40 yaşın üstündekiler Besleneyce konuşurken, gençler ve yeni yetişenler dillerini kaybetmektedirler.^[1]

Fonoloji

Diğer bazı Kabardey diyalektleri gibi Besleneyce de гь [ɡʲ], кь [kʲ] ve кӀь [kʲʼ] seslerine sahiptir. Bunların yerini diğer dialektlerin çoğunda дж [d͡ʒ], ч [t͡ʃ] ve кӀ [t͡ʃʼ] alır.^[2]

Besleneycedeki гь [ɡʲ] diğer dialektlerde дж [d͡ʒ] olur:

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
tavuk	гьэд	ɡʲad	чэты	t͡ʃatə	джэд	d͡ʒad
kedi	гьэду	ɡʲadəw	чэтыу	t͡ʃatəw	джэду	d͡ʒadəw
gömlek	гьанэ	ɡʲaːna	джанэ	dʒaːna	джанэ	dʒaːna
okumak	егьэн	jaɡʲan	еджэн	jadʒan	еджэн	jadʒan
cam	абгь	ʔaːbgʲ	апч	ʔaːpt͡ʃ	абдж	ʔaːbd͡ʒ
oyun	гьэгу	ɡʲagʷ	джэгу	d͡ʒagʷ	джэгу	d͡ʒagʷ
acı	дыгь	dəɡʲ	дыджы	dəd͡ʒə	дыдж	dəd͡ʒ
hasta	сымагьэ	səmaːɡʲa	сымаджэ	səmaːd͡ʒa	сымаджэ	səmaːd͡ʒa
şeytan	бзагьэ	bzaːɡʲa	бзаджэ	bzaːd͡ʒa	бзаджэ	bzaːd͡ʒa
vadi	къуэлагьэ	qʷalaːɡʲa	къоладжэ	qʷalaːd͡ʒa	къуэладжэ	qʷalaːd͡ʒa
öğle	щэгьагъуэ	ɕaɡʲaːʁʷa	щэджагъо	ɕad͡ʒaːʁʷa	шэджагъуэ	ʃad͡ʒaːʁʷa
gavur	гьаур	ɡʲaːwər	джаур	d͡ʒaːwər	джаур	d͡ʒaːwər

Besleneycedeki кь [kʲ] diğer dialektlerde ч [t͡ʃ] olur:

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
boğaz	кьий	kʲəj	чый	t͡ʃəj	чий	t͡ʃəj
dalak	кьэ	kʲa	чэ	t͡ʃa	чэ	t͡ʃa
öksürmek	пскьэн	pskʲan	псчэн	pst͡ʃan	псчэн	pst͡ʃan

Besleneycedeki кӏь [kʲʼ] diğer dialektlerde кӏ [t͡ʃʼ] olur:

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
yumurta	кӏьэнкӏьэ	kʲʼankʲʼa	кӏэнкӏэ	t͡ʃʼant͡ʃʼa	кӏэнкӏэ	t͡ʃʼant͡ʃʼa
tavan	кӏьафэ	kʲʼaːfa	кӏашъо	t͡ʃʼaːʃʷa	кӏафэ	t͡ʃʼaːfa
ip	кӏьапсэ	kʲʼaːpsa	кӏапсэ	t͡ʃʼaːpsa	кӏапсэ	t͡ʃʼaːpsa
tabanca	кӏьэрахъуэ	kʲʼaraːχʷa	кӏэрахъо	t͡ʃʼaraːχʷa	кӏэрахъуэ	t͡ʃʼaraːχʷa
uzun	кӏьыхь	kʲʼəħ	кӏыхьэ	t͡ʃʼəħa	кӏыхь	t͡ʃʼəħ
öldürmek	укӏьын	wkʲʼən	укӏын	wt͡ʃʼən	укӏын	wt͡ʃʼən
uzaklaşmak	ӏукӏьын	ʔʷəkʲʼən	ӏукӏын	ʔʷət͡ʃʼən	ӏукӏын	ʔʷət͡ʃʼən
anahtar	ӏункӏьыбзэ	ʔʷənkʲʼəbza	ӏункӏыбзэ	ʔʷənt͡ʃʼəbza	ӏункӏыбз	ʔʷənt͡ʃʼəbz
sakal	жьакӏьэ	ʑaːkʲʼa	жакӏэ	ʒaːt͡ʃʼa	жьакӏэ	ʑaːt͡ʃʼa
fakir	тхьэмыщкӏь	tħaməɕkʲʼ	тхьамыкӏ	tħaːmət͡ʃʼ	тхьэмыщкӏэ	tħaməɕt͡ʃʼa
utanmak	укӏьытэн	wəkʲʼətan	укӏытэн	wət͡ʃʼətan	укӏытэн	wət͡ʃʼətan

Batıdaki ч [t͡ʃ]; Besleneycede дж [d͡ʒ], Kabardeycede ж [ʒ] olur:

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
inek	джэм	d͡ʒam	чэм	t͡ʃam	жэм	ʒam
mızrak	бджы	bd͡ʒə	пчы	pt͡ʃə	бжы	bʒə
keçi	бджэн	bd͡ʒan	пчэн	pt͡ʃan	бжэн	bʒan
köy	джылэ	d͡ʒəla	чылэ	t͡ʃəɮa	жылэ	ʒəɮa
gece	джэщ	d͡ʒam	чэщы	t͡ʃaɕə	жэщ	ʒam
çil keklik	адэджынэ	a:dad͡ʒəna	адэжынэ	a:daʒəna

Batıdaki кӏ [t͡ʃʼ] Besleneycede korunmuş, Kabardeycede щӏ [ɕʼ] olmuştur:

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
oğlan	кӏалэ	t͡ʃʼaːla	кӏалэ	t͡ʃʼaːɮa	щӏалэ	ɕʼaːla
yeni	кӏэ	t͡ʃʼa	кӏэ	t͡ʃʼa	щӏэ	ɕʼa
misafir	хьакӏэ	ħaːt͡ʃʼa	хьакӏэ	ħaːt͡ʃʼa	хьащӏэ	ħaːɕʼa

Batıdaki чъ [ʈʂ]; Besleneycede дж [d͡ʒ] Kabardeycede ж [ʒ] olur.

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
ağaç	джыг	d͡ʒəɣ	чъыгы	ʈʂəɣə	жыг	ʒəɣ
uyumak	джейн	d͡ʒajn	чъыен	ʈʂəjan	жейн	ʒajn
koşmak	джэн	d͡ʒan	чъэн	ʈʂan	жэн	ʒan
aşağı akmak	еджэхын	jad͡ʒaxən	ечъэхын	jaʈʂaxən	ежэхын	jaʒaxən
keçi	аджэ	aːd͡ʒa	ачъэ	aːʈʂa	ажэ	aːʒa
kapı	бджэ	bd͡ʒa	пчъэ	pʈʂa	бжэ	bʒa

Besleneycede чъ [t͡ʂ] diğer dialektlerde ш [ʃ] olur:

Türkçe	Besleneyce		Adigece		Kabardeyce
Türkçe	Kiril	IPA	Kiril	IPA	Kiril	IPA
at	чъы	t͡ʂə	шы	ʃə	шы	ʃə
kız kardeş	чъыпхъу	t͡ʂəpχʷ	шыпхъу	ʃəpχʷ	шыпхъу	ʃəpχʷ
evlenmek	нысачъэ	nəsaːt͡ʂa	нысашэ	nəsaːʃa	нысашэ	nəsaːʃa

Gramer

Kabardeycedeki -щ soneki Besleneycede kullanılmaz.

Kaynakça

^ "Türkiye'de Çerkes Köyleri: ANJIKUEY (Kırkdilim)". 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
^ Консонантная система уляпского говора в сопоставлении с аналогами других диалектов адыгских языков 26 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[1] "Türkiye'de Çerkes Köyleri: ANJIKUEY (Kırkdilim)". 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.

[2] Консонантная система уляпского говора в сопоставлении с аналогами других диалектов адыгских языков 26 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[1]

[2]