Besmele

Arapça Bismillahirrahmanirrahim ifadesi

Ağaç dalındaki meyveye benzetilerek yazılmış "Besmele". (Hattat Aziz Efendi)

Kur'an'da surelerin başında bulunan Besmele, aynı zamanda Neml suresinin 30. ayetinde de geçmektedir. Besmele, Tevbe Suresi hariç bütün surelerin başlangıcında yer almaktadır. Türkçeye "Rahmân ve Rahîm olan Allah'ın adıyla" diye tercüme edilir. Güncel hayatta sıklıkla bazen de ''Bismillah (Allah'ın adıyla)'' şeklinde kısaltma olarak kullanılır. İslâm inanışında ''Rahmân'' ve ''Rahim'' Allah’ın Esmâ'u'l-Husnâdan sayılan iki adıdır. Birincisi gramer olarak sıfati müşebbehe, ikincisi mübalağa ile ismi fâ'ildir. Sıfati müşebbehe özelliğin devam ve değişmezliğini, ismi fâ'il ise oluşu ve yenilenmeyi ifade eder. Bu bakımdan "Şefkatle merhamet eden Allah'ın adıyla" şeklinde anlaşılır.

Türkçeye genellik ile "Rahmân ve Rahîm olan Allah'ın adıyla" şeklinde tercüme edilir. Ancak bu kullanım yanlıştır. Bu cümlede zikredilmeyen fakat her besmele okuyanın başlayacağı işe göre niyetinde bulunan “... okuyorum, başlıyorum, yapıyorum, yiyorum” gibi bir eylem bulunur. “Allah’ın adıyla yemek, okumak” ifadesinden Türkçede “yenen ve okunanın Allah’ın adıyla birlikte yenildiği veya okunduğu” anlaşılır. Bu ma'nâ kastedilmediğine göre maksadı doğru anlatabilmek için besmeleyi “Rahmân ve Rahîm olan Allah adına, ... adını anarak, ... Allah’tan yardım dileyerek ...” şekillerinde çevirmek de uygun olur.

Besmelenin yorumları

Besmelenin her surenin bağımsız bir ayeti mi yoksa tüm surelerin başında okunan tek bir ayet mi olduğu tartışmalı bir meseledir. Tercih edilen görüşe göre ''Besmele'' sadece Fatiha suresinin dolayısıyla da Mushaf'ın ilk ayetidir. Çünkü bu sayede surenin ayet sayısı yediye tamamlanır ve Hicr suresi 87. ayetteki ifade tasdik edilir:

"Ant olsun ki, biz sana tekrarlanan yedi ayeti ve yüce Kur'an'ı verdik" (Hicr, 87).

Fatiha, besmele ile birlikte yedi ayettir, her namaz rekatında tekrarlanır ve ikişerli bir zincir oluşur. Bununla birlikte cemaat ile birlikte namaz kılınırken imam besmeleyi içinden okur, ancak Fatiha Suresi'nin diğer altı ayetini sesli okur.

Kültürel kullanım

Besmele, helâl bir işe başlarken, Allah'ın adını anmak ve bu adla işe başlayarak işin hayırlı ve bereketli olması için dua anlamına gelir.

Besmele çeken şöyle demiş olur: "Ya Rabb, şu an bir iş işleyeceğim. Senin ismini anıyor ve iznini istiyorum." O yüzden haramlara besmele çekilmez. Helal ve hayırlı işler Allah'ın adıyla ve O'nun emir ve müsaadeleri doğrultusunda yapılan işlerdir. Besmele, müslümanın elini attığı her işte, adımını attığı her yolda Allah ile beraber olduğunun, O'nun yardımıyla iş yaptığının şuurunda olmasını sağlar.

Besmelenin her işte sürekli tekrar edilmesi, Allah’ı zikir olduğu gibi, müslümanın Allah’la rahmet üzerine iş yapacağına, O’nun izin verdiği şekilde davranacağına dair sözleşme yenilemesidir.

İslam peygamberi Muhammed'in "Bismillahirrahmanirrahim'i özenerek güzel yazan kişiyi Allah affeder." hadisi üzerine İslam tarihi boyunca hat sanatında da önemli bir yer almıştır.