Hamam böceği
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ağustos 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Blattodea | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Korunma durumu | |||||||||
| Değerlendirilmedi (IUCN 3.1) | |||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||
| |||||||||
Blattodea veya Hamam böceği, Polyneoptera üsttakımına bağlı bir hayvan takımıdır.[1] Takımın bilimsel adı olan Blattodea sözcüğü, Yunancada "hamam böceği" anlamına gelen blatta sözcüğünden türetilmiştir. Bazı zamanlarda su böceği olarak anılmaktadırlar.[2] Takım, termitleri ve hamam böceklerini içermektedir.[3]
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Vücutları dorso-ventral yassıdır. Ayak ve antenleri uzundur.
Yaşam ve ekoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Çok farklı ortamlara adapte olup yaşayabilir, fakat en çok bina içlerinde nemli ve ılık ortamları tercih eder.[kaynak belirtilmeli]
Salgıladıkları feromonlar ve bıraktıkları dışkıları vasıtasıyla diğer hamam böceklerine su ve besin kaynakları ile yuvalarının yerini işaret ederler. Dokunsal ve kimyasal iletişim kurarlar.[kaynak belirtilmeli]
Gelişmiş bir sürü davranışı sergilerler. Yapılan bir çalışmada 50 adet hamam böceği birbiriyle bağlantılı 3 adet 40 böcek kapasiteli odacıklara bırakılmıştır. Bir süre sonra böcekler 2 odaya 25'er adet olarak yerleşip 3. odayı boş bırakmışlardır. Odacıkların kapasitesi 50'nin üzerine çıkarıldığında tüm böcekler tek bir odaya toplanıp diğerlerini boş bırakmışlardır.[4] Dengeli bir rekabet ve dayanışma içinde olabildikleri gözlenmiştir.
Dayanıklılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaklaşık 300 milyon yıldır dünya üzerinde yaşamaktadır.[5]
Bazı türleri hiçbir şey yemeden 1 ay aktif yaşayabilir ve sadece posta pulu arkasındaki zamkla beslenerek hayatta kalabilir.[6] Su altında yarım saate kadar boğulmadan yaşayabildikleri görülmüştür.[7] İnsana kıyasla radyasyona 6 ile 15 kat daha dayanıklıdırlar.[8] Bir hamam böceği, kafası olmadan iki hafta yaşayabilir fakat başsız bir hamam böceği açlıktan ölecektir.[9][10]
Kontrol
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı Blattodea türleri, özellikle de insan yerleşim yerlerinde çok sık görülür ve zarara yol açar. Bu türler çeşitli hastalık etkenlerini mekanik taşıyıcılık veya arakonaklık yaparlar. Hamam böcekleri, kolera, tifo, verem, basilinin, Entamoeba coli, E. histolyrica, Balantridium coli, Giardia intestinalis yayılmasında mekanik taşıyıcı olarak rol oynar.[kaynak belirtilmeli]
Kontrolü güçtür. Çünkü çok çabuk ürerler. Kontrolde üç noktaya dikkat edilmelidir.[kaynak belirtilmeli]
- Gizlendikleri duvar çatlakları ve benzeri yerler kapatılmalı.
- Çöp ve gıda açıkta bırakılmamalı. Gıda artıkları temizlenmeli.
- Kontrolde en pratik yol ilaç kullanmaktır. Bu amaca kalıcı etkili ilaçların böceklerin saklandıkları yerlere püskürtülerek uygulanması gerekir. Fakat yumurtalardan yeni çıkacakları öldürmek için ilaç 2 ay sonra tekrarlanmalıdır. Mücadelede ilaçlı yem tuzakları da kullanılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ITIS". 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2023.
- ^ "Order Blattodea – ENT 425 – General Entomology" (İngilizce). 28 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- ^ "Hamam Böcekleri Kıtalar Bölünürken Oradaydı". POPULAR SCIENCE Türkiye. 8 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2024.
- ^ Free Üniversitesi. "Cockroaches Make Group Decisions". Discovery Channel (İngilizce). 7 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012.
- ^ Ohio State Üniversitesi. "Mega Cockroach". ABC Science (İngilizce). 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012.
- ^ Mullen, Gary (2002). Medical and Veterinary Entomology (İngilizce). Amsterdam: Academic Press. ss. sf.32. ISBN 0-12-510451-0.
- ^ "MythBusters – Drowning Cockroaches?". Discovery Channel (İngilizce). 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012.
- ^ Dr. Ross ve Dr. Cochran (1963). "Cockroaches and Radiation". ABC Science (İngilizce). 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012.
- ^ "NATURE. Critter Guide. Cockroach. | PBS". pbs.org. 2011. 25 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2011.
- ^ "Fact or Fiction?: A Cockroach Can Live without Its Head: Scientific American". scientificamerican.com. 2011. 27 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2011.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Hamam böceği ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Hamam böceği ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
