Bulak Matbaası
Bulak Matbaası, Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından 1820 yılında Mısır'ın Bulak şehrinde kurulan basımevi.
1822'de ürünlerini vermeye başlayan matbaa, Mısır'ın modernleşmesinde önemli bir rol oynamış ve Osmanlı Devleti'nde de ilgi uyandırarak dönemin padişahı II. Mahmut tarafından basımevlerinin canlandırılmasında etkili olmuştur.[1]
Günümüzde Amiriye Matbaası adıyla İmbaba'daki binasında faaliyet gösterir.[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın valilik görevinde bulunduğu Mısır'daki modernizasyon hareketinin bir parçası olan Bulak Matbaası, Dârüssınâati'l-âmiriyye olarak bilinen Bulak Tersanesi'nde kuruldu. Matbaa binasının ana kapısındaki üç beyitlik Türkçe kitâbeye göre 20 Ekim 1819 – 9 Ekim 1820 arasında inşa edildi.[3] Resmî açılışı 14 Kasım 1821 tarihinde yapılan basımevinin denetimi Bulak Mühendishanesi hocalarından Osman Nûreddin Efendi'ye verilmiştir. Osman Nureddin Efendi, 1824'e kadar bu görevde kaldı.[3]
Matbaanın bibliyografik bilgilerine göre matbaada basılan ilk kitap Rufeil Zahhur'un 1822 tarihli Kāmûsü İtalyanî ve Arabî' adlı İtalyanca-Arapça sözlüktür ancak ilk yıl basılan kitaplar üzerinde yapılan incelemeler neticesinde ilk basılan kitabın Şânizâde Atâullah Efendi'nin Fransızcadan çevirdiği Vesâyânâme-i Seferiyye' olduğu ortaya çıkarılmıştır.[3]
1822-1851 yılları arasında Bulak Matbaası'nda 570 kitap basıldı (259'u Türkçe, 255'i Arapça, on dördü Farsçadır, kırk iki kitabın dili belirtilmemiştir).[3] Matbaanın ilk ürünleri İstanbul'da büyük yankı uyandırıp ilgiyle karşılandı; Osmanlı Devleti'nde dönemin padişahı II. Mahmut tarafından basımevlerinin canlandırılmasında büyük etkisi oldu.
Burada basılan kitaplarda Bulak Matbaası'nın yanı sıra Dârüttıbâa, Matbaatü sâhibi's-saâde, Dârü't-tıbâati'l-ma'mûre, Matbaatü Bulak, Matbaatü'l-kebîr, Dârü't-tıbâati'l-hıdîvâne, Dârü't-tıbâati'l-âmire, Dârü't-tıbâati'l-bâhire, Matbaa-i Âmire, Matbaatü Mısri'l-mahrûse, Dârü't-tıbâati'l-Mısriyye ve Matbaa-i Seniyye-i Mecbûre adları da basımevi adı olarak kullanıldı.
Bulak Matbaası'nda bir yandan çeşitli konularda kitaplar yayımlanırken bir yandan da idarî teşkilâtın her kademesi için birçok tâmim, tâlimat ve kanun bülteni basıldı. Arapça-Türkçe resmî Vekāyi-i Mısriyye gazetesi de 1828-1833 yıllarında Bulak Matbaası'nda basıldı.[3] Mevcut binanın talebe karşılık verememesi üzerine 1829 Ağustosunda tersanenin yakınlarında başka bir yere taşınan matbaa, zamanla başka binalar da tahsis edilmesi ile genişledi.
Mısır valisi Said Paşa döneminde bütçe yetersizliği nedeniyle ancak resmî evrakla özel yayınevlerinin ısmarladığı ders kitaplarını basabilen matbaa 1862 Ağustosunda da demiryolları müfettişi Abdurrahman Rüşdî Bey'e devredildi; adı "Matbaa-i Abdurrahman Rüşdî" oldu.[3] Hidiv İsmâil Paşa döneminde Abdurrahman Rüşdî Bey'den satın alındı ve yönetimi hidivlik dairesine bağlandı, adı "Matbaatü Bûlâkı’s-seniyye" olarak değiştirildi.[3] Hidiv Mehmed Tevfik Paşa döneminde ise millîleştirilip "Matbaatü Bûlâkı’l-âmiriyye adını aldı. 1881-1896 arasında bir duraklama dönemine girdi. Arabi Paşa Ayaklanması ve İngiliz işgali dönemlerinde kapanma noktasına geldi.
13 Ağustos 1956'da çıkarılan bir kanunla resmî matbaalar özerkleştirilince Bulak Matbaası'nın denetimi bir heyete verildi. 1958'de İmbaba'da yeni bir bina yapıldı.[2]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resmi sitesi30 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Arapça)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Yaşar, Volkan. "Matbaa, Basın ve Osmanlı Devleti'nde İlk Resmi Gazete Olan Takvim- Vekayi Üzerine Bir Değerlendirme". www.academia.edu. 16 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017.
- ^ a b "The Location of the Press". www.bibalex.org. bibalex.org sitesi. 22 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017.
- ^ a b c d e f g Kut, Turgut. "Bulak Matbaası" (PDF). www.islamansiklopedisi.info. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 06; sayfa: 389. 6 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017.