Bulutkapan Ali Bey
Bulutkapan Ali Bey | |
|---|---|
 | |
| Ölüm | 1773 |
| Tanınma nedeni | Osmanlı Devleti’ne isyan ederek Mısır, Hicaz ve Suriye’de yarı otonom bir hükûmet kurmaya çalışmıştır. |
Bulutkapan Ali Bey (Ali Bey el-Kebir) (ö. 1773), XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’ne isyan ederek Mısır, Hicaz ve Suriye’de yarı otonom bir hükûmet kurmaya çalışmış Gürcü asıllı Kölemen beyidir.
Lakapları
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı kaynaklarında “Bulutkapan”, arşiv belgelerinde “Büyük”, Arap kaynaklarında ise, “el-Kebîr” lakapları ile anılır. Osmanlı arşiv belgelerinde geçen “Büyük” lakabı, onu çağdaşı olan Mısır beylerinden “Küçük” lakabı ile anılan diğer Ali Bey’den ayırmak için kullanılmıştır.[1]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Abhazya doğumlu Gürcü bir köle olarak küçük yaşta Mısır’a götürüldü.[a][2][b][3] Efendisi, Kazdağlı hanesinin reisi ve Mısır’ın yarı bağımsız ilk Memlûk emiri olan efendisi İbrahim Kethüda idi. Çöl bedevîlerinin Arabistan’da hac kafilelerine saldırıları karşısına cesaret göstererek “Bulut Kapan” lakabını kazandı.[4] Memluk beylerinin gelebileceğinin en yüksek makam olan şeyhül-beledlik için İbrahim Kethüda'nın ölümünden sonra beyler arasında başlayan mücadelede yükseldi. Şeyhül-beledlik, Osmanlı Devleti'nin Mısır meseleleriyle alakalı yazışmalarında de facto yetki sahibi tüm Memlûk beylerinin lideri için kullanılırdı. Bulutkapan Ali Bey, yeniçerileri kendi safına çekmeyi başardı ve şeyhül-beled seçilebildi.
Kahire'deki Osmanlı valisi Gürcü Mehmed Paşa onu 1764'te hac emirliğine tayin ederek Mısır'dan uzaklaştırırken bir daha Mısır'da dönmemesini de tembih ettiğinden zoraki Arabistan yolunu tuttu.[4] 1767'de Hicaz sürgününden dönerek tekrar şeyhül-beled oldu. Gücünü pekiştirmek ve benzer bir mağduriyet yaşamamak için paralı asker topladı; idari makamlara taraflarını tayin eti ve hasımlarını tasfiye edip mallarına el koydu. 1768'de Mısır'a rakipsiz kaldı.Kendi hanesini hükûmete dönüştürmeye çalışan Bulutkapan'ın bu çabası Dersaadet'e bildirilp, katli emredilyse de bu kâğıt üzerinde kaldı.[4] Osmanlılar'ın 1768'te başlayan Osmanlı-Rus savaşı ile meşgul olması, Bulutkapan Ali Bey'in gücünü arttırmasına imkân tanıdı. Mısır ve Suriye'nin tüccar tabakasıyla temasa geçti, zanaat ve ticareti kontrolüne alıp, kaynakların kendi hazinesine yönlendirdi.
Ali Bey, Mısır'da iktidarını kurduktan sonra Hicaz ve Suriye'ye yöneldi. Kölesi Muhammed Ebu Dhahab, önce Yenbu'yu, ardından tüm Hicaz'ı onun adına zaptetti. Kahire'den gönderdiği düzmece bir fermanla Mekke'ye Şerîf Abdullah'ı şerif tayin etti. Yeni şerif Cuma hutbesini Ali Bey adına okudu. Ardından Kahire'deki Osmanlı paşasını da azletti ve yine düzmece bir fermanla Hasan Bey'i valiliğe tayin etti.
Bulutkapan, Osmanlı Devleti'nin Ruslarla savaşmakla meşgul oluşundan faydalanarak yaklaşık dört sene tamamen Mısır'ı ve kısmen Filistin, güney Suriye ve Hicaz'ı elinde bulundurdu. Osmanlı Devleti'ne vergi göndermedi ve 1768'de kendi adına sikke bastırdı. 1769'da Bab-ı ali ile tüm bağını kesti. Mısır'ın tüm kaynaklarını ordusunu büyütmek, ziraî ve ticarî zenginliğini yaymak için kullandı.
Bulutkapan, 1770 tarihinde İsmail Bey'i birlikleriyle Gazze'ye göndererek Suriye seferini başlattı. Ardından Muhammed Ebu Dhahab'ı komutasındaki daha büyük bir orduyu gönderdi. Sene sonunda Yafa, Nablus, Gazze ve Ramla Bulutkapan adına fethedildi. Akka'da hükümranlığını ilan eden Zahir Ömer'in de desteğini alan Bulutkapan'ın orduları Haziran 1771'de Şam yakınlarında Osmanlı valisi Osman Paşa'nın ordusunu yendi ve Şam'a hakim oldu.
Muhammed Ebu Dhahab, ordunun Şam'dan sonra Halep'e yönelmesini isteyen Bulutkapan'ın bu emrine itaat etmeyip Kahire'ye dönünce Bulutkapan'ın isyanı sona erdi. Yaygın bir kanıya göre Muhammed Ebu Dhahab, Osman Paşa'nın verdiği para nedeniyle savaşı terk etmişti. Bulutkapan, ona bir suikast düzenlediyse de Muhammed Ebu Dhahab kaçarak kurtuldu. Eski müttefikleri kendisine karşı birleşip ana üssünü ele geçirdiler ve İstanbul'a bağlılık bildirirken Bulutkapan Ali Bey Suriye'ye kaçtı. Zâhir el Ömer'den ve Rus filosu kumandanından yardım sağlayarak Yafa'yı kuşatan Ali Bey, sekiz aylık kuşatmadan sonra Yafa'yı ele geçirdiyse de 1773'te Salihiye'de Muhammed Ebu Dhahab'a karşı yenilgiye uğradı, yakalanıp hapsedildi.
Osmanlı Devleti, Mısır'a vâli olarak Kara Halil Paşa'yı tayin ettiyse de Bulutkapan Ali Bey isyanından sonra Mısır'da bir daha nizam sağlayamamıştır.[4]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Feridun Emecen, Ali Bey, Bulutkapan, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 2 Yıl 1989". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
- ^ a b Crecelius 2007.
- ^ a b Hathaway & Barbir 2013, s. 99.
- ^ a b c d "Mısır'da âsi bir Memlûk:Bulut Kaptan Ali Bey (El-Kebîr)" (PDF). 53. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 2013. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)19 Ağustos 2015.
