Burdigaliyen

Burdigaliyen, Miyosen döneminde (Neojen sistem) yer alan bir jeolojik çağdır ve yaklaşık 20.44 milyon yıl önce ile 15.97 milyon yıl önce arasındaki zaman dilimini kapsar. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu (ICS) tarafından tanımlanan bu çağ, adını Fransa’nın Bordeaux bölgesinin Latince adı olan Burdigala’dan alır. Burdigaliyen, Akıtaniyen çağını takip eder ve Langiyen çağından önce gelir. Bu dönem, küresel iklim değişimleri, tektonik hareketler ve biyolojik çeşitlenmenin önemli bir evresini temsil eder.

Jeolojik Bağlam

Burdigaliyen, Miyosen’in erken ve orta evrelerinde yer alır ve bu dönemde Dünya’nın iklimi genel olarak ılımandır, ancak Miyosen İklimsel Optimumu’na (MCO) doğru ısınma eğilimleri görülür. Gradstein ve diğerleri (2020) tarafından belirtildiği üzere, Antarktika’daki buzulların kısmi erimesi ve yeniden oluşumu, deniz seviyelerinde dalgalanmalara neden olmuştur.Bu dönemde Tethys Denizi’nin kapanışı devam etmiş, Afrika ve Avrasya plakaları arasındaki çarpışma Alp-Himalaya orojenezini hızlandırmıştır.Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya’daki sedimanter havzalarda tortul birikimler yoğunlaşmıştır.

Stratigrafi:

Taban: Burdigaliyen’in tabanı, manyetik polarite kronu C6An.2n ile tanımlanır.

Bu, yaklaşık 20.44 milyon yıl öncesine denk gelir (ICS, 2020).Üst sınır: C5Cn.1n kronu, Burdigaliyen’in sonunu (15.97 Ma) işaret eder.

Kayaç türleri: Karbonat ve kırıntılı tortul kayaçlar, özellikle Akdeniz havzalarında yaygındır. Fransa’daki Bordeaux havzası, Burdigaliyen’in tip bölgesidir ve burada kalın kumtaşı ve kireçtaşı tabakaları bulunur.

İklim ve Çevre

Burdigaliyen, Miyosen’in sıcak dönemlerinden birine geçişin başlangıcıdır. Zachos ve diğerleri (2001) tarafından yapılan oksijen izotop analizleri, bu dönemde küresel sıcaklıkların Akıtaniyen’e kıyasla hafifçe yükseldiğini gösterir. Deniz seviyeleri, önceki çağlara göre daha yüksekti ve bu, kıyı bölgelerinde geniş sığ deniz ortamlarının oluşmasına yol açtı. Avrupa’da, Paratethys Denizi’nin izole havzaları, benzersiz ekosistemlerin gelişimini destekledi.İklimsel olaylar:

Miyosen İklimsel Optimumu (MCO): Burdigaliyen’in sonlarına doğru, yaklaşık 17-15 milyon yıl önce, sıcaklıkların zirve yaptığı MCO’nun erken sinyalleri görülür.

Deniz seviyesi değişimleri: Miller ve diğerleri (2020), Burdigaliyen’de deniz seviyesinin 20-50 metre arasında dalgalandığını belirtir. Bu, resif oluşumlarını ve kıyı ekosistemlerini etkilemiştir.

Paleontoloji

Burdigaliyen, hem karasal hem de denizel yaşamda önemli evrimsel gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Fosil kayıtları, modern fauna ve floranın erken temsilcilerinin çeşitlendiğini gösterir.

Karasal Fauna:Memeliler: Erken at türleri (Miohippus ve Parahippus), ilkel gergedanlar (Menoceras) ve erken proboscideanlar (filgillerin ataları) bu dönemde yaygındır. Prothero (2019), Burdigaliyen’in, otobur memelilerin çayır ekosistemlerine adaptasyonunun hızlandığı bir dönem olduğunu belirtir.

Primatlar: Erken hominoidler, özellikle Afrika ve Avrupa’da bulunan Dryopithecus gibi türler, orman ekosistemlerinde çeşitlenmiştir.

Karnivorlar: Erken kedigiller (Pseudaelurus) ve köpekgiller, avcı nişlerde baskın hale gelmeye başlamıştır.

Denizel Fauna

Mercan resifleri: Tropikal bölgelerde mercan resifleri gelişmiştir. Bu resifler, çeşitli denizel omurgasızlara ev sahipliği yapmıştır.

Balıklar ve deniz memelileri: Erken balinalar (Cetotherium) ve köpekbalıkları, açık denizlerde yaygınlaşmıştır. Benton (2021), Burdigaliyen’in modern deniz memelilerinin erken biçimlerinin ortaya çıktığı bir dönem olduğunu vurgular.

Flora

Bitki örtüsü: Ilıman ve subtropikal ormanlar, Avrupa ve Asya’da baskındır. Çayır ekosistemlerinin erken biçimleri, özellikle Kuzey Amerika ve Avrasya’da görülmeye başlamıştır. Wolfe (1985), bu dönemde C4 fotosentez yapan bitkilerin erken temsilcilerinin ortaya çıktığını öne sürer.

Palinoloji: Polen kayıtları, karışık ormanların ve savan benzeri ortamların yaygın olduğunu gösterir.

Ekonomik Önemi

Burdigaliyen yatakları, hidrokarbon rezervleri açısından büyük öneme sahiptir. Akdeniz havzaları, Kuzey Denizi ve Orta Doğu’daki tortul birikimler, petrol ve doğal gaz üretiminde kritik rol oynar. Ayrıca, bu dönemde oluşan kireçtaşı ve kumtaşı yatakları, inşaat malzemeleri ve endüstriyel mineraller için kullanılır. Örneğin, Bordeaux havzasındaki Burdigaliyen kayaçları, yerel taş ocaklarında çıkarılmaktadır.

Küresel Bağlam ve Bölgesel Farklılıklar

Burdigaliyen, küresel ölçekte farklı bölgelerde çeşitli jeolojik ve biyolojik özellikler sergiler:

Avrupa: Paratethys Denizi’nin izole havzaları, endemik türlerin gelişimini desteklemiştir.

Kuzey Amerika: Büyük Ovalar’da çayır ekosistemlerinin erken biçimleri ortaya çıkmıştır.

Afrika: Erken hominoidlerin çeşitlendiği tropikal ormanlar yaygındır.

Asya: Himalaya’nın yükselişi, bölgesel iklimi ve ekosistemleri etkilemiştir.

Araştırma ve Modern Bulgular

Son yıllarda, Burdigaliyen’e dair araştırmalar, yüksek çözünürlüklü stratigrafi ve izotop analizleriyle zenginleşmiştir. Hilgen ve diğerleri (2012), astronomik döngülerin (Milankovitch döngüleri) Burdigaliyen sedimanter kayıtlarında tespit edilebildiğini göstermiştir. Bu, çağın kronolojisinin daha hassas bir şekilde tanımlanmasını sağlamıştır. Ayrıca, fosil kayıtlarındaki yeni bulgular, özellikle Afrika’daki primat evrimi üzerine yapılan çalışmalar, Burdigaliyen’in biyolojik çeşitlilik açısından kritik bir dönem olduğunu doğrulamaktadır.

• Benton, M.J. (2021). Vertebrate Palaeontology. 5th Edition. Wiley-Blackwell.
• Zachos, J., Pagani, M., Sloan, L., Thomas, E., & Billups, K. (2001). “Trends, rhythms, and aberrations in global climate 65 Ma to present.” Science, 292(5517).
• Wolfe, J.A. (1985). “Distribution of major vegetational types during the Tertiary.” Geophysical Monograph Series, 32.
• Prothero, D.R. (2019). The Evolution of North American Mammals. Cambridge University Press.
• Miller, K.G., Browning, J.V., Schmelz, W.J., et al. (2020). “Cenozoic sea-level and cryospheric evolution from deep-sea geochemical and continental margin records.” Science Advances, 6(20).

Hilgen, F.J., Lourens, L.J., & Van Dam, J.A. (2012). “The Neogene Period.” In The Geologic Time Scale 2012. Elsevier.

• Gradstein, F.M., Ogg, J.G., Schmitz, M.D., & Ogg, G.M. (2020). The Geologic Time Scale 2020. Elsevier.